Greta Gerwichs Lady Bird: Botsende tienerdromen en verlangens

LADY BIRD

Met dank aan Noah Baumbach groeide actrice Greta Gerwig uit tot de koningin van de onafhankelijke, ‘mumblecore’ cinema. In afwachting van haar Little Women update ontpopt ze zich als regisseur met Lady Bird tot een vrouwelijke John Hughes voor millennials. Gelukkig wordt haar kroniek van het innerlijke leven van tieners niet pas postuum geprezen.

LADY BIRD

De nu 34-jarige Greta Gerwig maakte als actrice naam met een reeks lowbudget onafhankelijke Amerikaanse praatfilms over de relaties, onzekerheden en trauma’s van stedelijke twintigers en dertigers. Niet toevallig fungeerden appartementen vaak als locatie voor deze ietwat narcistische introspecties die leidden tot een heus subgenre, ‘mumblecore’. Het leverde pareltjes op als Greenberg, Frances Ha en Mistress America. Niet toevallig films van haar levensgezel Noah Baumbach (met wie ze het scenario van de laatste twee schreef).

Maar het is de invloed van de regisseur van eighties tienerklassiekers als The Breakfast Club en Pretty in Pink, John Hughes, die merkbaar is in de na Nights and Weekend (2008) tweede film van regisseur-scenarist Greta Gerwig. Lady Bird gaat over een jonge vrouw die hevig strijd levert met al wie haar niet begrijpt: haar vader, haar leraars maar vooral haar (te gelijkende) moeder. Wanneer een ruzie ontspoort vraagt de opstandige tiener Christine McPherson, die anders wil zijn en zich daarom Lady Bird laat noemen, naar het bedrag dat haar opvoeding gekost heeft om haar ouders later te kunnen terugbetalen. “Ik twijfel eraan of je ooit genoeg zal verdienen” is de vernietigende repliek van haar moeder.

LADY BIRD

Het is duidelijk dat Lady Bird weg moet uit haar geboortestad Sacramento. “Ik haat Californië,” zegt ze, “ik wil naar de Oostkust gaan, ik wil gaan naar waar er cultuur is, een plaats zoals New York, Connecticut of New Hampshire.” Haar pseudoniem en haar roze geverfde haren wijzen op een verlangen voor zichzelf een alternatief, artistiek en warmer leven te verzinnen. Weg van de nuchtere levensvisie en het sombere bestaan van haar ouders die door hun financiële problemen enkel overleven en niet meer leven. ”That’s something that rich people do,” zegt moeder tegen haar dochter die een gekocht (en niet van de bib ontleend) boek in bed wil lezen, “wij zijn geen rijke mensen.”

Dat moeder en dochter in de grond dezelfde gevoeligheden delen blijkt in het begin van Lady Bird wanneer ze in een uitgeleefde auto luisteren naar een audioboek (John Steinbecks ‘The Grapes of Wrath’) en ze beiden emotioneel geraakt zijn door het verhaal van de arme familie Joad tijdens de Depressiejaren. Maar wanneer de studiekeuze van Lady Bird besproken wordt ontstaan er spanningen. Moeder schiet elk idee van haar dochter vakkundig af (te ver, te duur, te onrealistisch) en bijt haar toe “met jouw arbeidsethos wordt het beroepsonderwijs, de gevangenis en dan weer terug naar school.” Uit pure wanhoop en frustratie werpt Lady Bird zich uit de rijdende wagen.

LADY BIRD

Deze mooie scène zit in het begin van Lady Bird en wordt meteen gevolgd door het beeld van een vrolijke tiener met een arm in het gips. Het is immers geen donkere zelfmoordgedachte die hier wordt aangeraakt maar het rebels verzet van een jeugdig ongeleid projectiel. Bovendien wijst het incident ook op het onvermogen om met elkaar te communiceren én op sociale positie als rem op zelfontplooiing. Maar het illustreert natuurlijk vooral de intensiteit van de clash tussen moeder en dochter. “Het heeft iets heel ongelooflijks als een ouder en kind lijnrecht tegenover elkaar staan, maar toch de diepste onvoorwaardelijke liefde voor elkaar hebben,” aldus actrice Saoirse Ronan.

Lady Birds moeder Marion werkt als verpleegster bijzonder hard voor erg weinig geld, haar vader Larry is werkloos door de economische crisis en haar studies zijn eigenlijk onbetaalbaar voor het gezin. Het belet niet dat Larry zijn dochter stiekem blijft steunen in haar ‘onredelijke’ keuzes. Maar voor het afscheidsfeest op school kan er enkel een goedkoop kleedje af en alhoewel Lady Bird blij is dat ze kan gaan is ze toch ook wat jaloers op andere kinderen die in een groot huis wonen en geen geldzorgen hebben.

LADY BIRD

Daarom zal ze even haar onhype beste vriendin Julie inruilen voor een rijkere, coolere schoovriendin Jenna. Tot moeder Marions les – “Money is not life’s report card. Being successful doesn’t mean anything in and of itself. It just means that you’re successful. But that doesn’t mean that you’re happy” – doordringt. Met heel wat vertraging. Tegelijk zal ze zich uiteindelijk bevrijden van valse toekomstdromen opgedrongen door een wereld waar geld en hebzucht regeren.

“Lady Bird is deels gebaseerd op mijn leven,” zegt Greta Gerwig in een making of documentaire, “maar ik begin vaak met dingen uit mijn eigen leven en dan gaan ze al gauw een eigen leven leiden. Ik kan het alleen maar beschrijven als dat niks ervan echt gebeurd is, maar het wel allemaal waar is.” In dit coming of age verhaal botst de adolescente op universele problemen: relaties met het andere geslacht, de zoektocht naar de eigen identiteit, de drang naar liefde en erkenning. Maar volgens Gerwig is “de moeder-dochterrelatie het centrale liefdesverhaal in de film. Ik ken geen enkele vrouw die niet de meest ingewikkelde, idiote, prachtige relatie heeft met haar moeder.”

LADY BIRD

“Bij het proces van opgroeien hoort ook het ontkennen van waar je vandaan komt en het te laat er achter komen dat dat een prachtige plek was,” benadrukt Gerwig, “een van de eerste scènes die ik schreef was iemand op een studentenfeest die vroeg; ‘Waar kom je vandaan?”Als Lady Bird zegt dat ze uit San Francisco (en niet Sacramento) komt, wilde ik dat het publiek zou denken: ‘nee, we kennen de mensen die je nu net verloochend hebt’. Ik ben opgegroeid in Sacramento en ik ben er dol op. Ik denk dat je, net als de meeste mensen, je geboorteplaats nooit echt kunt bekijken zolang je er woont. Je weet zeker dat het echte leven ergens anders is. Maar iedereen heeft zo’n relatie met waar hij en z’n familie vandaan komen. Alles wordt duidelijker als dat weg is.”

In de making of zie je dat Gerwig tranen in de ogen krijgt wanneer Saoirse Ronan via telefoon aan haar moeder vraagt hoe emotioneel haar eerste autorit in haar geboortestreek was. Lady Bird is een film die Gerwig moest maken en dat zie je aan haar bevlogenheid op de set. Dit is een persoonlijke film, auteurcinema. “In Franse films worden regisseurs ‘realisators’ genoemd,” onderstreept Gerwig, “voor mij wekt ‘regisseur’ de indruk dat alles al bestaat en jij zegt waar het heen moet. En ‘realisator’ lijkt me een veel betere beschrijving omdat alles nog niet bestaat. Je laat alles uit het niets ontstaan. Het bestaat alleen omdat jij en de mensen om je heen het realiseren.”

LADY BIRD

Lady Bird is een charmante film die humor en emoties perfect mixt. Er zijn enkele hilarische, scherpe scènes zoals die waar de protagoniste verplicht wordt een anti-abortus presentatie te volgen en ze de presentator toebijt “wanneer je moeder een abortus had gehad, zou deze onzin ons bespaard zijn gebleven.” Verder zijn er ook nog de nodige tedere momenten en vermijdt dit coming of age sprookje de ‘girl finds boy‘ valkuil. “Is she going to occupy her personhood?”, dàt is volgens Gerwig de vraag die een film moet stellen.

Opmerkelijk is dat Gerwig een politiek-historische context schetst voor het verhaal (van de Irak-oorlog gestart door de regering Bush zien we flarden op televisie) maar haar protagoniste duidelijk geen connectie heeft met het gebeuren (en de protesten die het land verdeelden). Wanneer een personage over de slachtoffers van de oorlog begint, legt Lady Bird alle discussie plat met een cliché: “Different things can be sad. It’s not all war.”

LADY BIRD

De verdienste van Lady Bird ligt elders, met name in het schetsen van universele gevoelens zoals liefde en vriendschap in combinatie met begrippen als vrijheid en thuis. Wanneer Greta Gerwig de cirkel sluit en aan het einde van de film moeder en dochter tegelijk maar niet samen in een auto plaatst geeft ze aan dat afstand gevoelens intenser en tegelijk perceptie scherper maakt. Zowel dingen, plaatsen als mensen krijgen meer waarde naarmate ze minder dichtbij zijn. Naarmate ze minder aanwezig zijn worden ze meer gemist. En meer gewaardeerd. Een illustratie van François de la Rochefoucaulds gevleugelde woorden: “L’absence diminue les médiocres passions, et augmente les grandes, comme le vent éteint les bougies, et allume le feu.”

IVO DE KOCK

LADY BIRD: Greta Gerwig, USA 2017, 94′; met Saoirse Ronan, Laura Metcalf, Tracy Lets; extra’s: commentaar, documentaire; FILM: **** / EXTRA’S: ***; dis. Universal.

LADY BIRD