Jim Jarmuschs Broken Flowers: Het leven is een melancholische komedie
BROKEN FLOWERS
Ondanks de stilistische verschillen tussen de sociale drama’s van Jean-Pierre & Luc Dardenne en de droogkomische karakterstudies van Jim Jarmusch zijn de thematische overeenkomsten tussen de Gouden Palm en de Grote Prijs van Cannes opvallend. Een kind dwingt onvolwassen mannen in zowel L’Enfant als Broken Flowers tot menselijkheid. Plots vaderschap op jonge of oudere leeftijd betekent voor narcistische macho’s ook het afscheid van hun (al dan niet verlengde) jeugd. Verwantschap dient zich aan als remedie voor individualisme.
BROKEN FLOWERS
Jarmusch kiest andermaalvoor een door André Bretons “objectieve toeval” gedreven tocht vol bitterzoete ontmoetingen tussen in neuroses opgesloten mensen. Met Broken Flowers maakt de soulmate van o.a. Eustache zijn meest toegankelijke film. Een boeket tederheid, humor en melancholie geparfumeerd door ‘Droopy’ Bill Murray en heerlijke actrices zoals Sharon Stone, Frances Conroy, Jessica Lange en Tilda Swinton.
Door zijn minimalistische zedenkomedie op te dragen aan de Franse filmmaker Jean Eustache (van o.m. het onvergetelijke La maman et la putain, 1973) versterkte Jim Jarmusch nog zijn status als ‘lieveling van Cannes’. Maar het is vooral een statement dat zijn onwrikbare onafhankelijkheid uitdrukt. “Wat we gemeen hebben is dat hij films maakte vanuit zijn ziel en nooit compromissen sloot”, argumenteert Jarmusch, “Eustache hield van cinema, menselijke relaties, misverstanden en bleef zichzelf altijd trouw. Ik heb Broken Flowers gemaakt zoals al mijn films, met complete controle over cast, scenario en montage”.
BROKEN FLOWERS
Vooral ook met meer aandacht voor personages dan voor verhalen, met meer interesse voor details (kleren, decor, licht) dan voor verklaringen. Jarmusch koos net zoals bij Night on Earth en Coffee and Cigarettes voor een sketchstructuur. Ditmaal is één personage de rode draad doorheen de episodes: antiheld Don Johnston. “Voor het eerst schreef ik een film zonder op mijn personage verliefd te zijn”, bekent Jarmusch, “het was veeleer het tegenovergestelde”.
We ontmoeten de ouder (maar niet rijper) wordende Johnston wanneer zijn jongere vriendin Sherry – voor wie hij “een Don Juan op retour” is – hem verlaat en er een anonieme roze brief binnendwarrelt. De tijding: Don heeft een 19-jarige zoon die op zoek is naar zijn vader! Een bericht dat de rentenierende IT-er niet uit zijn lethargie haalt maar wel zijn vriend en buurman Winston prikkelt. Deze amateurspeurder reduceert het lijstje potentiële moeders tot vijf en stippelt voor Don een parcours uit. Zonder veel enthousiasme begint de nieuwbakken vader aan zijn zoektocht.
BROKEN FLOWERS
Eén exgeliefde blijkt gestorven. Het aangrijpende bezoek aan haar graf is pure Jarmusch; de lichaamstaal van een eenzaam man in een landschap drukt zowel verdriet als melancholisch verlangen uit. De verdere tocht leidt Don langs identieke wegen, landschappen en huizen naar erg verschillende vrouwen. Een naar warmte snakkende weduwe met Lolita-dochter (Laura), een in zielloze prefab opgesloten vastgoedspecialiste (Dora), een vrouw die communiceert met dieren (Carmen) en een geïsoleerd levende harde tante (Penny).
De confrontaties ontlokken Don schijnbaar weinig emotie. Het zijn de vrouwen die uiteenlopende gevoelens en verhalen projecteren op de schim uit hun verleden. Don is tegelijk toeschouwer en ‘scherm’ terwijl ‘regisseur’ Winston hem met “het is jouw leven, leef het!” aanspoort om een actief personage te worden. Tevergeefs want Don wil zelfs niet praten over verleden of toekomst. Met onbegrip, communicatiestoornissen en misverstanden als gevolg.
BROKEN FLOWERS
De logica van de tocht (onthulling) staat hier haaks op de geslotenheid (mysterie) van de reiziger. Dat is niet nieuw voor Jarmusch; de zwerftocht en de ontmoetingen interesseren hem meer dan de bestemming. De cineast zoekt geen verklaringen en al helemaal niet in het verleden van zijn personages: “Bepaalde dingen moeten onverklaarbaar blijven en ik hou niet van terugkijken. Waarom ik dan een film maak over een personage dat verplicht wordt zijn verleden te onderzoeken? Dat is een persoonlijke contradictie!”. Het is ook de tegenstelling van het archetypische Jarmusch-personage: de ‘vreemde in een vreemd land’ die vaststelt dat tijd ongenaakbaar is en liefde oncommuniceerbaar.
BROKEN FLOWERS
“Het leven is een horizontale val” schreef Jean Cocteau, en “film is een versteende fontein van gedachten”. Jarmusch ensceneert een reis die vooral een mentale trip lijkt. Met ontmoetingen die geen kennismaking worden en Don in leegte doen verdrinken. Als kind van middelbare leeftijd mist hij ‘iets’ in zijn narcistische bestaan. Langzaam groeit een vaag verlangen. De gevolgen krijgen we niet te zien. Jarmusch herneemt in Broken Flowers het reële en metaforische kruispunt dat al in Down By Law voor een open einde zorgde. Met het besef dat de ongebonden versierder vlucht voor het geluk dat hij vreest te verliezen. Jarmusch beweegt zich hier op het terrein van Paul Schrader maar dan wel op melancholische wijze. Komisch, teder en lichtjes surrealistisch. Voor hem is het leven ernstig maar niet fataal. Zolang er (film)zuurstof blijft om te dromen.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILM & TELEVISIE, n° 555, september 2005
BROKEN FLOWERS: reg. & sce. Jim Jarmusch / fot. Frederick Elmes / mon. Jay Rabinowitz / muz. Mulatu Astatke / act. Bill Murray (Don Johnston), Jeffrey Wright (Winston), Sharon Stone (Laura), Frances Conroy (Dora), Tilda Swinton (Penny) / pro. Jon Kilik & Stacey Smith voor Five Roses Production / USA / 2005 / 107’ / dis. Cinéart
BROKEN FLOWERS