Volker Schlöndorffs Diplomatie: Het doel heiligt de middelen

jun 9, 2018   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, drama, film, genre, oorlogsfilms, regisseur  //  No Comments

DIPLOMATIE

Volker Schlöndorff is terug van weggeweest. De regisseur van Die Blechtrommel leek enkel te kunnen gedijen in de jaren zeventig en tachtig maar zijn toneeladaptatie Diplomatie blijkt naast een intens acteerduel tussen Niels Arestrup en André Dussolier ook een spannende karakterstudie die vraagtekens plaatst bij de rol van diplomatie.

DIPLOMATIE

De Tweede Wereldoorlog blijft Volker Schlöndorff fascineren. Omdat “mensen tijdens zo’n conflict in extreme situaties belanden wat interessante reacties oplevert”. In Diplomatie, zijn verfilming van Cyril Gely’s gelijknamige toneelstuk, dueleren een Duitse generaal en een Zweedse consul verbaal met Parijs als inzet. Hun psychologische strijd levert een boeiende confrontatie op tussen morele, intellectuele en emotionele argumenten.

Toen duidelijk werd dat de Duitsers verplicht zouden worden om Parijs uit handen te geven, beval Adolf Hitler om bij vertrek de Franse hoofdstad met Duitse gründlichkeit te verwoesten. Opperbevelhebber Dietrich von Choltitz liet daarop springladingen aanbrengen onder bruggen, monumenten, gebouwen én de Eiffeltoren. Uiteindelijk bleef zijn vernietigingsbevel uit en konden de geallieerden Parijs ongeschonden bevrijden.

DIPLOMATIE

Tot daar de historische achtergrond die Schlöndorff inspireert tot een Kammerspiel met twee reële figuren, generaal von Choltitz (Niels Arestrup) en consul Raoul Nording (André Dussolier), en hun fictieve ontmoeting in de nacht van 24 op 25 augustus 1944. Net voor de geallieerden Parijs binnentrekken tracht de diplomaat de generaal op andere gedachten te brengen. De film speelt zich grotendeels af in een suite van Hotel Meurice waar de Duitsers hun hoofdwartier hadden en introduceert via een verbaal steekspel bespiegelingen over moraliteit, diplomatie, oorlog, trouw en verantwoordelijkheid.

Diplomatie is geen historische reconstructie. “Ik wou geen docudrama maken maar fictie,” zegt Schlöndorff, “we zijn nu 70 jaar later en ik wil de geschiedenis niet onderzoeken om te bepalen wat er exact gebeurde. Menselijke verhalen vertellen is veel interessanter”. Vandaar dat hij met de geheime trap die toegang biedt tot de hotelkamer zorgt voor een fictie-element én humor. Dit is net zoals Der neunte Tag, waar een gestapo-officier en een priester de degens kruisen, een dialoogfilm over ideeën en de uitwisseling van argumenten. Wat de regisseur aansprak was het onderwerp: “Ze spelen een pokerspel en de pot op tafel is Parijs. Je wordt overmand door emoties want hoe kan men plannen om Parijs te vernietigen? En hoe komt het dat een gehoorzame generaal uiteindelijk Hitlers bevel niet uitvoert? De feiten behoren tot de geschiedenis maar laten ruimte voor speculatie en fictie”.

DIPLOMATIE

Er wordt daarbij gepeild naar de beweegredenen van de generaal en de strategie van de consul. Die laatste is absoluut geen held, ook al streeft hij met het redden van Parijs een nobel doel na. De diplomaat is niet enkel mysterieus en ambigu, hij blijkt ook geen boven het strijdgewoel verheven dienaar van een hogere waarheid. Nee, dit is een mens van vlees en bloed die gelooft dat diplomatie een noodzakelijk vuile oorlog is. “Ik hield van het idee dat diplomatie heel wat kan bereiken via argumenten maar dat het in zijn ‘het doel heiligt de middelen’ benadering ook niet zo proper is,” benadrukt Schlöndorff, “ook al is diplomatie minder dodelijk dan militair optreden. De diplomaat bluft, liegt, charmeert; hij gebruikt alle trucs van een pokerspel”.

Een subliminaal beeld – de verwoesting van Warschau – levert de motivatie voor een aanvankelijk mijmerend door de Parijse straten lopende diplomaat. Tegelijk maakt het de dreiging reëel en het verhaal spannend: “De beelden leken me ideaal om te benadrukken wat Parijs boven het hoofd hing. Door er muziek van Beethoven bij te plaatsen tonen we twee gezichten van een beschaving”. De generaal is volgens Schlöndorff “iemand wiens ijzeren wil beschermd wordt door een harnas van staal” en de consul zoekt een barst in dat schild. Familie blijkt de sleutel.

DIPLOMATIE

Onder invloed van de consul en de omringende stad zien we de generaal evolueren, maar een eenduige verklaring voor zijn beslissing ontbreekt. Schlöndorff gelooft dat meerdere factoren en overwegingen speelden. Bovendien verloopt de geschiedenis voor hem Darwiniaans: “een klein gen muteert in een ander gen en na verloop van tijd produceert dat bepaalde effecten. De actie van een man maakt niet meteen een verschil, maar op lange termijn wel. Een klein ding verandert, een ander ding ook en uiteindelijk is alles veranderd”.

Diplomatie is spannend en onderhoudend maar bevraagt ook de kijker. Want waarom reageren we zo heftig op de (mogelijke) vernietiging van gebouwen en veel minder op de dood van mensen? De cineast heeft een verklaring: “De esthetische schoonheid, de erfenis van honderden jaren beschaving die vervat zit in een stedelijk landschap wordt synoniem voor de volledige beschaving en voor schoonheid. De gebouwen tonen tot wat een beschaving in staat is en wat er op het spel staat. De vernietiging van Parijs raakt ons meer dan de dood van duizenden mensen omdat de creatieve energie die in de stenen van de kathedraal zit zowat het geheugen van duizenden mensen vormt”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in De Filmkrant, april 2014)

Diplomatie / *** / FRANKRIJK-DUITSLAND, 2014 / 81 MINUTEN / REGIE: VOLKER SCHLÖNDORFF / MET ANDRÉ DUSSOLIER, NIELS ARESTRUP, BURGHART KLAUSSNER, ROBERT STADLOBER / DISTRIBUTIE LUMIÈRE

DIPLOMATIE

Leave a comment