Joe Wrights Darkest Hour: Ten oorlog met taal!

mei 23, 2018   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, biopic, dvd, film, genre, oorlogsfilms, regisseur  //  No Comments

DARKEST HOUR

Wie anders dan Christopher Nolan zou een triomfantelijke oorlogsfilm kunnen maken over een smadelijke militaire nederlaag?” vroeg Pete Travers in Rolling Stone n.a.v. het Amerikaanse Dunkirk. Joe Wright kunnen we antwoorden na Darkest Hour, een Britse biopic waarin premier Winston Churchill de woorden zoekt om hoop te creëren in donkere tijden.

DARKEST HOUR

We shall go on to the end, we shall fight in France, we shall fight on the seas and oceans, we shall fight with growing confidence and growing strength in the air, we shall defend our island, whatever the cost may be, we shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender.”

Dit fragment uit de speech die premier Winston Churchill hield op 9 juni 1940 in het Britse House of Commons na de evacuatie van Duinkerke krijgen we niet enkel aan het slot van Joe Wrights Darkest Hour te horen. Ook Dunkirk (dat zijn structuur afleidde van een eerdere speech waarin Churchill zijn politiek omschrijft als “to wage war, by sea, land and air”) sluit er mee af. Christopher Nolan laat de speech er wel (voor)lezen door een uit Frankrijk geëvacueerde soldaat die tijdens een treinrit richting hoofdstad Londen de krant doorneemt.

DARKEST HOUR

De media spelen ook in Darkest Hour een belangrijke rol. Terwijl er militairen opduiken in de War Rooms en tijdens meetings. Maar de frontsoldaat komt amper in beeld, tenzij als object van een verticaal tracking shot waarmee Wright het lot van de opgeofferde soldaten in Frankrijk bezegelt (lees: een Duitse bommenregen aankondigt). Overigens een signatuur shot van de regisseur van Pride and Prejudice, Atonement, Anna Karenina, The Soloist en Hanna die er van houdt om een spel met beweging, tijd en ruimte op te voeren. In Darkest Hour versterkt Wright met een opmerkelijk horizontaal tracking shot het claustrofobische gevoel in de (door de perfectionistische cineast nauwgezet gerecreëerde) commando bunker.

DARKEST HOUR

Darkest Hour is een film over de eerste maand van Winston Churchill als premier in 1940,” zegt Joe Wright in de making of, “in die korte periode schreef hij drie van de belangrijkste speeches ooit.” “Ik wilde die woorden spreken, het is zo’n historisch moment” vult Gary Oldman aan. In tegenstelling tot Nolan, die geen mythische leidersfiguren maar anonieme soldaten in beeld brengt (zonder ze aan het woord te laten), kozen de makers van Darkest Hour voor een biopic die het drama en de tragiek verbindt met een legendarische figuur. Een larger than life personage dat haast alleen ‘leeft’ tijdens deze korte dramatische periode. De echte biografie blijft immers beknopt: we vernemen enkel dat Churchill vooraf niet erg populair was en na de oorlog snel werd afgeserveerd door de Britse kiezer (dat hij in 1951 werd herverkozen blijft onvermeld).

DARKEST HOUR

Wright focust louter op het ‘optreden’ van Churchill in een dramatische periode – het Britse leger wordt in Europa onder de voet gelopen door de nazi’s en de evacuatie uit Duinkerke lijkt een onmogelijke opdracht tot het volk de Britse reputatie van zeevarende natie alle eer aandoet – en de extreme transformatie van acteur Gary Oldman (“ik ben blij als een kind dat ik dit mag spelen”) past dan ook bij het ’theater’ dat de protagonist opvoert. Een opvoering die veel weg heeft van een eerbetoon aan het heroïsche Britse parlementaire systeem en theatrale redenaars zoals Churchill.

DARKEST HOUR

Logisch dat mensen zoals mensenrechten activist Afua Hirsch Darkest Hour in The Guardian omschreven als “propaganda, een goed voorbeeld van het soort mythe dat er in het hedendaagse Groot-Brittannië wordt gepromoot, waarbij Churchills imago veranderd wordt in dat van een met de metro reizend, minderheden koesterend genie. Iemand die probleemloos omschreven kan worden als ‘grootste Brit aller tijden’.” Waarbij historicus David Olusoga aanvulde dat “Churchills oorlogsmisdaden in Afrika daarbij onder de mat worden geveegd.” Een ding is zeker: Darkest Hour is geen allesomvattende en 100% correcte historische studie maar een dramatisering waarbij een iconische figuur wordt gebruikt om een larger than life filmpersonage neer te zetten.

DARKEST HOUR

De kracht en de originaliteit van Darkest Hour is dat het een film is over taal – over woorden en speeches – en leiderschap. Niet toevallig maken we haast simultaan kennis met Churchill én zijn nieuwe secretaresse Elizabeth Layton. De jonge vrouw die zijn woorden uit haar typemachine zal hameren en ze uiteindelijk ook haast playbackt wanneer ze haar baas in het House of Commons aan het werk ziet. Wat de film op ons op fraaie wijze toont is hoe woorden, zinnen en teksten ontstaan, hoe ze geboetseerd en gearticuleerd worden.

DARKEST HOUR

De taal van Churchill is heel filmisch, plastisch en overladen met uitvergrote beeldspraak. “I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat. (…) You ask what is our policy? I will say: it is to wage war, by sea, land and air, with all ourmight and with all the strength that God can give us. (…) What is our aim? I can answer in one word: Victory, victory at all costs, victory in spite of all terror.” klonk het tijdens zijn ambstaanvaarding. “We shall go on to the end. We shall fight in France, we shall fight on the seas and oceans, we shall fight with growing confidence and growing strength in the air… “ na de ‘succesrijke vlucht’ uit Duinkerke.

DARKEST HOUR

Die taal wordt door Gary Oldman onderstreept met gebaren, houdingen en gezichtsuitdrukkingen. Op die manier vallen vertolking, personage en biopic volledig samen. De taal en de spraak van Churchill/Oldman vertellen het verhaal. Correctie: ze zijn het verhaal. Dit is een film gedragen door speeches – Churchill spreekt niet, hij speecht, ook wanneer hij ‘gewone mensen’ opzoekt in de metro of politici opjut in de coulissen – die gefilmd wordt als een actiefilm. Daar waar oorlogsfilm Dunkirk gefilmd werd als een contemplatief ballet van water, zand, vuur en lichamen.

Via taal wordt in Darkest Hour een leider gevormd en een natie versterkt door hoop, vastberadenheid en samenhorigheid. Aan het einde van de film concludeert Viscount Halifax dat Winston Churchil “mobilized the English language and sent it into battle.” Een uitspraak die eigenlijk afkomstig is van de Amerikaanse legendarische reporter Edward R. Murrow (geëerd door George Clooney in Goodnight, and Good Luck.) maar die vooral klopt. De verdienste van Joe Wright is dat hij de mobiliserende kracht van taal toont en, in de verzonnen metroscène (waar Churchill de polslag van de bevolking neemt maar vooral zichzelf als incarnatie van de natie toont), het vermogen van woorden om emoties op te wekken. Zeker wanneer ze ingeschreven worden in een verhaal. In dit geval het verhaal van een lange, moeilijke maar noodzakelijke strijd.

DARKEST HOUR

Darkest Hour is het geïdealiseerde portret van een vechter, een motivator, een man van inspirerende woorden. Kortom het portret van een leider. In een interview met The Guardian geeft Joe Wright aan dat zijn film zich afzet tegen de polariserende aanpak van de zelfverklaarde leider Donald Trump:“There’s a big question in America at the moment: what does good leadership look like, Churchill resisted when it mattered most, and as I travel around America I am really impressed and optimistic at the level of resistance happening in the US at the moment. (…) People are very vocal and that’s really positive.” ‘Hear, hear!’

IVO DE KOCK

DARKEST HOUR: Joe Wright, UK 2017, 125′; met Gary Oldman, Kristin Scott Thomas, Ben Mendelsohn, Lily James, Ronald Pickup; extra’s: documentaires, commentaar; FILM: *** / EXTRA’S: ***; dis. Universal.

DARKEST HOUR

Leave a comment