Thierry Frémeauxs Lumière! L’aventure commence: Pioniers en filmauteurs
LUMIERE! L’AVENTURE COMMENCE
In 1895 vinden de gebroeders Auguste en Louis Lumière de cinematograaf uit en draaien ze de allereerste films. Al doende ontdekken ze travellings, regie en montage. Cannes-directeur Thierry Frémeaux selecteerde 108 van hun films en levert snedige commentaar bij deze reis naar de oorsprong van de cinema. “A world treasure” prijst Martin Scorsese.
LUMIERE! L’AVENTURE COMMENCE
In amper tien jaar – tussen 1895 en 1905 – draaiden Auguste (1862-1954) en Louis (1864-1948) Lumière zo’n 1.400 films. Wel te verstaan, films bestaande uit een enkel shot van amper een minuut lang. Uit dat ruime aanbod (veel films bleven bewaard) koos Thierry Frémeaux er 108 uit voor Lumière! L’aventure commence. Niet toevallig een selectie die uitkomt op een speelduur van een hedendaagse doorsnee film, zo’n 90 minuten.
“Mijn eerste doel was om het werk van de Lumières terug te brengen in de bioscoop,” verklaarde regisseur/samensteller Frémeaux aan De Filmkrant, “Ik wilde dat op een hedendaagse manier doen, niet door een vertoning uit 1895 te recreëren. Dus ik heb een ‘filmisch object’ gemaakt van anderhalf uur lang. Daar heb ik muziek en mijn commentaar aan toegevoegd – als mensen de dvd kopen kunnen ze mijn voice-over uitzetten.”
Vandaar dat de regisseur zichzelf eerder ziet als een samensteller: “Het is geen documentaire, geen fictiefilm, het is ook niet mijn film, maar een film van de Lumières.” Daarom gaat hij niet in op de discussie over de vraag of de broers Lumière al dan niet film hebben uitgevonden. Op de Franse Blu-ray uitgegeven door het Institut Lumière van Frémeaux en Bertrand Tavernier staat een interview waarin hij de broers wèl de pioniersrol toedicht, maar eigenlijk interesseert de vraag hem niet echt; “Door deze film te maken kon ik het over cinema hebben, en niet over filmarcheologische zaken, “ preciseert Frémeaux.
LUMIERE! L’AVENTURE COMMENCE
Wat de in Lyon geboren Frémeaux wil is de kans grijpen om te illustreren hoe uitzonderlijk de films van zijn stadsgenoten waren: “zij begrepen als geen ander wat film was, wat de mogelijkheden van film waren.” Lumière! L’aventure commence vloeide voort uit de live optredens die hij deed met het materiaal. Vandaar de hoofdstukken die corresponderen met delen van zijn presentaties: werk, vrije tijd, fictiefilms, de wereld buiten Frankrijk. Leidraad was de stelling dat wat de Lumières deden al echt cinema was en niet een soort korte newsreels of documentaires zoals vaak wordt aangenomen.
“De films van de gebroeders Lumière keken naar de wereld,” benadrukt Fréneaux, “naar de intieme wereld van vrienden en familie, maar ook naar de buitenwereld van arbeiders en andere landen. Men zegt altijd: ‘De Lumières vonden de documentaire uit; Georges Méliès maakte de eerste fictiefilms. Maar je kunt beter zeggen: ‘Méliès was Fellini en Lumière Rosselini. Lumière neemt de werkelijkheid en geeft hem terug aan het doek; Méliès, en Fellini, en Hollywood nemen de wereld en vinden hem opnieuw uit. Ze dromen de wereld. Het is niet de een tegen de ander. Het zijn verschillende tradities.”
Een van de verdiensten van Lumière! L’aventure commence is dat de film aantoont dat Auguste en Louis Lumière ook fictie maakten en geregeld uitpakten met remakes van hun eerder werk. Wat ook verklaart waarom er nogal wat verwarring bestaat rond bepaalde filmtitels. Bovendien onderstreept Frémeaux ook dat Louis niet enkel de tijdsgeest perfect aanvoelde (hij was vertrouwd met het werk van Marcel Proust en Emile Zola) maar in de grond een uitvinder was die droomde van vernieuwingen. Niet toevallig was hij sterk geïnteresseerd in (het ontwikkelen van) kleurenfilm. Maar beide broers zijn in de ogen van Frémeaux vooral regisseurs, auteurs in de zin dat ze persoonlijke visie koppelden aan een eigen stijl en reflectie over compositie, scherptediepte en mise-en-scène.
L’ARRIVEE D’UN TRAIN A LA CIOTAT
Frémaux opent met de allereerste Lumière-film, La sortie de l’usine à Lyon (1895), maar laat zich niet gijzelen door chronologie. Zijn hoofdstukken snijden thema’s (Lyon, kinderen, komedies, werk, sport en spel) aan en trachten vooral het werk van de gebroeders te duiden. Veel aandacht gaat daarbij ook uit naar visuele kracht van de films en de mise-en-scène van de filmmakers. Interessant is ook de observatie dat de gebroeders steevast een publiek binnen hun kader plaatsen, zowel bij hun ‘documentaire’ als bij hun fictiefilms.
Al die elementen dragen bij aan het verstevigen van Frémeauxs stelling dat Auguste en Louis Lumière niet zozeer fabrikanten dan wel filmauteurs waren. Een typische reflex voor een Franse cinefiel natuurlijk, maar het enthousiasme van Thierry Frémeaux werkt aanstekelijk en Lumière! L’aventure commence is ideaal om, zoals criticus en filmfan Richard Schickel ons ooit zei over de dvd-release van het werk van Charlie Chaplin, “nieuwe generaties filmliefhebbers binnen te lokken in de grote tent van de filmgeschiedenis.” Zo hoort het voor een medium dat begon als een kermisattractie.
IVO DE KOCK
LUMIÈRE! L’AVENTURE COMMENCE: Thierry Frémaux, F 2017, 86′; met Thierry Frémaux, Martin Scorsese, Louis & Auguste Lumière; FILM: **** / EXTRA’S: 0*; dis. September Films.
AUGUSTE & LOUIS LUMIERE