Frank Capra’s Lost Horizon: Utopia in progress

LOST HORIZON

John Cassavetes liet zich ooit ontvallen dat het Amerika van de jaren dertig misschien wel nooit bestaan had, tenzij als uitvinding van Frank Capra. Een boutade die wijst op de impact van Capra op de Amerikaanse cinema en die tegelijk ook het utopische karakter van zijn films belicht. In de jaren dertig-veertig was Frank Capra een man met een dubbele zending: enerzijds verstevigde hij als succesvol en toonaangevend cineast zijn positie als auteur, anderzijds trachtte hij als filmmaker de democratische gedachte in de Amerikaanse cultuur te verankeren.

LOST HORIZON

De meest markante films van Capra, Mr. Smith Goes to Washington en It’s a Wonderful Life, waren bespiegelingen over een maatschappij op weg naar haar ideaalbeeld. De parallel was opvallend: zowel de films als de Amerikaanse samenleving waren ‘works in progress‘. Het is dan ook haast logisch dat een eerdere poging vorm te geven aan de utopie, met het pacifistische Lost Horizon, uitdraaide op nooit eindigende creatieve inspanningen. Na een bewogen productieperiode en een eerste turbulente release in 1937 volgden jaren later talrijke reconstructiepogingen. In 1999 maakte de gevorderde (digitale) techniek een puike restauratie mogelijk. Het resultaat is, mèt commentaar, te bewonderen op DVD. Maar nog vertoont Lost Horizon gaten: sommige beelden zijn immers onvindbaar. Het blijft een work in progress. En dat is maar goed ook.

Voor François Truffaut was Frank Capra een soort heler, iemand die uitzichtloze tragedies geneest door een beeld van vertrouwen in het leven te creëren. Optimistische dromen helpen bij Capra nachtmerries uitzieken. Via een stroom van leven en energie tussen de regisseur en zijn filmpersonages. Lost Horizon was voor Frank Capra dan ook de perfecte reactie op de nazidreiging die hij in de jaren dertig zag toenemen. Het boek van de Engelse schrijver James Hilton, waarop de film was gebaseerd, vertelde het fantastische verhaal van een multiculturele groep mensen van diverse (hoge) leeftijden die “dreamed the impossible dream” (dixit Capra in zijn autobiografie ‘The Name Above the Title’).

LOST HORIZON

De Britse diplomaat Robert Conway belandt, na een ontvoering-annex-vliegtuigongeval, in een betoverend Shangri-La: een rijk waar ziekte en geweld vervangen zijn door harmonie en geluk. Conway en de meeste van zijn medereizigers leven letterlijk en figuurlijk op in dit magisch Utopia. Zij ontdekken rust, vriendschap, een zinvol bestaan en zelfs liefde. Alleen Roberts broer George blijft blind voor dit ideale bestaan en voor de roeping van Robert (als opvolger van de High Lama en bewaker van deze culturele Ark van Noë). Mede onder invloed van Maria, de (verveelde) Eva in deze Tibetaanse tuin van Eden, wil hij het paradijs ontvluchten. Gedreven door broederliefde, neemt Robert deel aan de tocht die fataal afloopt voor Maria (die snel ouder wordt) en George (die zich in een ravijn stort). Robert Conway wordt zelf in extremis gered, ontvlucht snel de beschaving en vindt na lange omzwervingen Shangri-La terug.

In zijn autobiografie verte lt Frank Capra hoe hij meteen na het lezen van het boek zo weg was van Lost Horizon dat hij er ook van droomde. Een droom die hij trachtte te delen met Columbia-baas Harry Cohn. Grote struikelblok bleek het vooropgestelde budget: ruim 2 miljoen dollar, zowat de helft van het totale Columbia-budget in die periode. Het box office succes van Mr. Deeds Goes to Town overtuigde Cohn om de gok toch te wagen. Capra startte meteen de voorbereidingen: zijn vaste scenario-partner Robert Riskin begon aan het script, Tibetkenner Harrison Forman werd aangetrokken als technisch adviseur (m.b.t. kleding en cultuur), Stephen Goosson kreeg als taak de set van Shangri-La te ontwerpen.

LOST HORIZON

De casting leverde één probleem op: de rol van de 200-jaar oude Belgische priester Perrault, de High Lama van Shangri-La. Sam Jaffe werd pas aangeworven toen de film reeds twee maanden in productie was. In de toenmalige pers werd duchtig gespeculeerd over wie de rol zou krijgen: Walter Connolly, Charles Laughton, … Roddeljournaliste Louella Parsons kwam op de proppen met een dramatisch verhaal: theateracteur A.E. Anson zou met een ambulance naar de proefopnamen gevoerd zijn én gestorven zijn net nadat hij van Ronald Colman vernam dat hij de rol kreeg.

Volgens Capra was het allemaal minder dramatisch: Anson stierf na de test maar zonder de Parsons-poeha, Henry Walthall stierf voor hij getest kon worden en Sam Jaffe kreeg de rol na een test. Eén van de DVD-extra’s levert een alternatieve versie van het gebeuren op. Volgens filmhistoricus Kendall Miller houdt ook Capra de Parsons-mythe in stand: Anson zou immers helemaal niet getest zijn, de sterfgevallen werden door Parsons aangegrepen om de casting van Jaffe te dramatiseren. De ware keuze was die tussen Jaffe en Connolly. Capra geloofde in Jaffe, Riskin in Connolly.

LOST HORIZON

Ook Harry Cohn volgde de scenarist en droeg Capra op om het reeds gefilmde bezoek van Conway aan de High Lama opnieuw op te nemen, ditmaal met Connolly en in een totaal nieuwe set (veel imposanter dan de eerste, waar vooral belichting voor sfeer zorgde). Capra werkte ogenschijnlijk mee, maar liet Connolly de High Lama als hartelijk, gezond en vrolijk portretteren (in contrast met de ernst en breekbaarheid van Jaffe’s vertolking). Previews overtuigden Cohn dat Jaffe inderdaad de juiste keuze was. Maar de oorspronkelijk langere, tweedelige scne werd (o.m. onder impuls van auteur James Hilton)  wl fel ingekort (Chang mag het verhaal van Father Perrault vertellen).

Het is één van de mythes die door deze puike Columbia-DVD uit de wereld wordt geholpen. Een andere, en veel fundamentelere, is die van de gevolgen van een catastrofale preview. Frank Capra vertelt hoe een studiovertoning (met de topmensen van Columbia) goede reacties opleverde (en de angst voor de muzikale score van Dimitri Tiomkin ongegrond bleek) maar een preview in Santa Barbara dramatisch afliep: Lost Horizon werd weggelachen door het publiek. Volgens Capra redde een inval de film: hij verwijderde “the first two reels” van de film (waarin Baskul werd platgebrand) en startte bij de evacuatie op het vliegveld van Baskul.

LOST HORIZON

De onvertoonbare film werd zo een succesprent. Wat Capra naar eigen zeggen vierde door de verwijderde spoelen (nitraatfilm) in de fik te steken. Het verbranden kan kloppen, want restaurateur Robert Gitt vond nergens de oorspronkelijke openingsscnes, maar de lengte van de verwijderde stukken is waarschijnlijk door Capra wat overdreven (“burn the first two reels” is in Capra’s autobiografie zijn dramatische raad aan regisseurs met problematische films). Volgens Gitt is niet de lengte van belang, wel het feit dat Capra de omkaderende flashback structuur (en dus ook een stuk achteraan de film) verwijderde, wat de film minder zwaarwichtig maakte.

Bij de premire in maart 1937 was Lost Horizon 132 min. lang. De volgende jaren werd zo’n 25 minuten materiaal verwijderd uit de film en werden verschillende ingekorte versies verto ÿond. In 1967 stelde men vast dat de originele nitraatversie beschadigd was en dat er geen copies meer bestonden van de film in zijn oorspronkelijke lengte. Vanaf 1973 startte het American Film Institute een reeks restauraties. Aanvankelijk speurde men vooral naar verloren gegaan materiaal. Op 7 minuten na werd alle beeldmateriaal gevonden (al is er een kwaliteitsverschil tussen de verschillende bronnen) én een intacte soundtrack van 132 minuten.

LOST HORIZON

Robert Gitt, die al bij verschillende restauratiepogingen betrokken was, mocht in opdracht van Sony Pictures Entertainment en UCLA Film and Television Archive eind jaren negentig de hersteloperatie afronden. Daarbij werd gebruik gemaakt van de meest recente laboratorium technieken en digitale technologie‘n. Dat leve
rde in 1999 een kopie op van de best mogelijke kwaliteit, waarbij de 7 minuten ontbrekend beeldmateriaal vervangen werden door freeze frame opnamen en productie fotos. Voor een groot publiek werkt dit misschien storend, maar filmliefhebbers met enige verbeelding kunnen Lost Horizon zo beter naar waarde schatten. De gaten blijken vooral de personages meer uit te werken en Shangri-La beter te duiden.

De extra’s van deze DVD zijn stuk voor stuk instructief. Zelfs de teaser trailer (“Frank Capra is engaged upon his most monumental effort … a picture that should mark a milestone in screen history“) verheldert de dominante positie van Capra als filmmaker en het ambitieuze karakter van het project. Een eerste ontdekking is het alternatief einde van Lost Horizon dat vergeleken wordt met het einde van Capra. Harry Cohn legde een einde op waarin Sondra haar geliefde Robert Shangri-La ziet naderen. Een romantisch happy end dat Frank Capra al een week en half na de eerste vertoning liet verwijderen. De macht van Capra was groot in Hollywood, zeker wanneer bleek dat de film commercieel succes kende. Al even boeiend is de vergelijking, met behulp van splitscreen, van scnes met beschadigd materiaal en de gerestaureerde versie (scheuren werden hersteld, 16mm vergrotingen gestabiliseerd).

LOST HORIZON

De echte hoogtepunten zijn echter een foto-documentaire waarin historicus Kendall Miller commentaar levert op de productie én een gesprek tussen criticus Charles Champlin en restoration supervisor Robert Gitt dat de ganse film begeleidt en draait rond het restauratieproces. Miller staat uitgebreid stil bij de oorspronkelijke flashback structuur. Daaruit blijkt dat het mysterie van Shangri-La al vroeg onthuld wordt, wat doet veronderstellen dat het geheel te ongeloofwaardig overkwam voor een publiek dat nog niet vertrouwd was gemaakt met de fantastische plaats (waardoor Conway enkel een gekke zombie leek). Terechte cuts dus, en dat motiveerde Gitt om de release-versie als directors cut te beschouwen.

Miller belicht ook het perfectionisme van Capra: het gebruik van close-ups tijdens de vliegveldscènes om het gevoel van tumult te evoceren, het oog voor details bij de bouw van het lamaklooster (op de Columbia-ranch) en het realisme van de ijsscènes (na ontgoochelende ervaringen bij Dirigible wou Capra de adem – en dus de kou – zichtbaar maken door in een gigantisch koelhuis te werken). Verder maakt Miller duidelijk hoe de indrukwekkende intrede in het klooster en het verhelderende gesprek met de High Lama werden ingekort.

LOST HORIZON

Robert Gitt schetst de complexe historiek van de restauratie en wijst tegelijk fijntjes op het verschil tussen conserveren (in een meer stabiele vorm gieten), restaureren (herscheppen van de originele bedoeling van de regisseur en herstellen van ouderdomsfouten) en moderniseren (aanpassen van de originele kopie aan de smaak van het hedendaagse publiek). Dromende cinefielen worden met beide voeten op de grond geplaatst: het digitaal restaureren van volledige films is onmogelijk wegens te duur (lees: commercieel onrecupereerbaar). Gitt geeft aan waar wat veranderd werd en welke scnes in de opeenvolgende versies sneuvelden. Al ontgaan hem vaak de redenen daarvoor.

Als toetje krijgen we 2 versies van de generiek (tijdens W.O. II waren in de introtekst Japanners de boosdoeners) en 3 supplementaire scnes: prachtige stockshots van de begrafenis van High Lama (het originele negatief, bewaard omdat Columbia deze beelden wou verkopen) en gesprekken tussen personages (zonder geluid, maar Robert Gitt leest voor uit het script). Eindresultaat is een mooie restauratie en een historisch belangrijke DVD. Hopelijk wordt grasduinen in de eigen geschiedenis voor Columbia een ‘work in progress‘ ! Lost Horizon toont alvast de weg.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film & Televisie)

LOST HORIZON: reg. & pro. Frank Capra. sce. Robert Rikin naar de roman van James Hilton. fot. Joseph Walker. mon. Gene Havlick & Gene Milford. muz. Dimitri Tiomkin. art dir. Stephen Goosson. act. Ronald Colman (Robert Conway), Jane Wyatt (Sondra), John Howard (George Conway), Thomas Mitchell (Henry Barnard), Margo (Maria), Edward Everett Horton (Alexander P. Lovett), Isabel Jewell (Gloria Stone), H.B. Warner (Chang), Sam Jaffe (High Lama), e.a. / U.S.A., 1937, z/w, 132 min. dis. Columbia

FRANK CAPRA