Kenneth Branaghs Murder on the Orient Express: De strijd tussen ratio en emotie.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
De Britse Shakespeare-acteur en filmmaker Kenneth Branagh brengt de ‘Belgische’ detective Hercule Poirot en het oer-Britse universum van Agatha Christie tot leven in een nostalgisch theatraal drama mèt sterrencast. Murder on the Orient Express is geen whodunit maar morele cinema over de raadsels van het geweten. En de strijd tussen brein en hart.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Miss Marple heeft nooit bestaan. Hercule Poirot evenmin. Beide onorthodoxe speurneuzen waren heel nadrukkelijk verzinsels van de oer-Britse misdaadauteur Agatha Christie (1890-1976). Theatrale personages die gemaskerd door het leven stappen – respectievelijk als onopvallende pientere dame en zelfingenomen burger met krulsnor – en met klinische rationaliteit moorden ontleden.
Kortom, Miss Marple en Hercule Poirot zijn stand-ins voor Agatha Christie (en voor haar lezers), verbeten puzzelaars voor wie leven en misdaad een te ontrafelen plot zijn. Empathie voor dode en levende personages is er amper bij de protagonisten en van de schrijfster krijgt niemand psychologische diepgang. Noch het slachtoffer, noch de dader, noch de speurders, noch de figuranten. Het blijven archetypes en puzzelstukken die gemanipuleerd worden in wat veel weg heeft van een intellectuele oefening. Misdaad als voedsel voor de “little grey cells” waar Poirot zo graag mee koketteert.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Moord is frivool in de boeken van Agatha Christie, het steekspel tussen dader en speurder verloopt a.h.w. in een heuse gentleman spirit, ze duelleren met als wapens hun vermogen om mysteries te creëren of op te lossen. Een lijk doorbreekt even de schijn van keurigheid, de façade van een nette samenleving, om snel plaats te maken voor de geest (het intellect) van ‘the great detective‘ (zoals Poirot zichzelf omschrijft) die tijdens zijn speurtocht de keurige wereld weer herstelt.
De speurder gaat analytisch te werk, gebruikt inductieve redeneringen, volgt fysieke sporen, maakt van feiten bewijzen en schermt met verbale wapens tijdens ondervragingen en uiteenzettingen. Emotie, instinct en intuïtie worden aan de kant geschoven en psychopaten, bovennatuurlijke verschijnselen en overheidscomplotten komen niet in het stuk voor. Moord en het oplossen ervan is een rationele, haast Olympische discipline voor Christie, haar detectives én lezers. Een intellectueel spel, een breinbreker die door puzzelstukjes achter te houden voor verrassende finale pirouettes zorgt.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Deze charmante, maar lichtjes neerbuigende, manipulatie van het verhaal en de lezer weerspiegelt het burgerlijke Britse wereldbeeld van kind-van-haar-tijd Agatha Christie. Superioriteit is een concept dat floreert in een klassenmaatschappij waar gelijkheid niet eens een utopie is en gerechtigheid naar het achterplan wordt verwezen door wet en orde. Niet toevallig gaat dedain vaak samen met nostalgie naar een geïdealiseerde wereld die eigenlijk nooit bestaan heeft.
Het in 1934 geschreven ‘Murder on the Orient Express’ is vintage Agatha Christie, een detective onderzoek herleid tot zijn essentie. Op één plaats (een ingesneeuwde trein van een mythische spoorlijn) en in een beperkte tijd lost de speurder op vakantie Hercule Poirot een moord op. Waarbij hij enkel goed moet kijken, luisteren en reconstrueren. Want het antwoord “bevond zich altijd net onder mijn neus” oreert hij wanneer hij alle betrokkenen (en alle mogelijke schuldigen) in groep netjes de les spelt.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Kenneth Branaghs adaptatie draait net als Sidney Lumets 1974 versie rond steracteurs, vertolkingen en het ontrafelen van het verleden. Maar deze Murder on the Orient Express tracht veel meer een filmisch spektakel zijn. “Ik wil dat je als kijker de sneeuw voelt en de stoom ruikt,” aldus Branagh, “ik wou alle voordelen van klassiek materiaal zonder de nadelen van de over-bekendheid.” Murder on the Orient Express is visueel én theatraal, realistisch én gekunsteld, speels én ernstig.
De regisseur laat de plot en de ontknoping heel de tijd voor onze neus bengelen maar in tegenstelling tot Christie is hij niet geïnteresseerd in de puzzel en de oplossing. Hij wil niets verklaren maar enkel belichten hoezeer misdaad, moord en de opheldering ervan een impact hebben op iedereen. Op daders, slachtoffers, betrokkenen en detectives.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Zo ontstaat er ruimte voor de uitdieping van personages maar vooral voor het blootleggen van emoties. Ook bij de speurder die in al zijn fragiliteit – met zijn twijfel en gevoelens – menselijk wordt. Weg is de zelfzekerheid van de literaire Poirot en weg is ook de zelfgenoegzaamheid en het narcisme van de Poirot zoals zowel Albert Finney (Lumets Murder on the Orient Express) als Peter Ustinov (Death on the Nile van John Guillermin) hem vertolkten.
De Poirot 2.0 van Kenneth Branagh is geen intellectuele blaaskaak maar een detective met empathie, een speurder met een geweten. Een geweten waarmee hij worstelt – zoals alle passagiers worstelen met het verleden – en dat hem voor keuzes stelt. Keuzes die hem kwetsbaar, ambigu, onzeker en schuldig maken. De onfeilbaarheid van de rationele en zwart-wit denkende grote detective is verdwenen, het masker is afgerukt maar de verstrengeling van intellect en emotie maken Poirot krachtiger en meer gewetensvol.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS
Je voelt wat Branagh “the sense of someone who has allready felt the bruises of the world” noemt én de verwijzingen naar een brutaler en gewelddadiger geworden wereld. Maar tegelijk blijft er een zekere fataliteit hangen aan het personage dat Branagh aan het slot richting Nijl (en een remake van Death on the Nile die gepland is voor 2019) stuurt en die van Murder on the Orient Express een subliem Shakespeariaans noodlotsdrama maakt. Een tragedie waarin mensen fysiek, emotioneel en moreel beschadigd worden door misdaad en moord.
IVO DE KOCK
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS: Kenneth Branagh, USA-GB 2017, 114′; met Kenneth Branagh, Penelope Cruz, Willem Dafoe, Judi Dench, Johnny Depp, Michelle Pfeiffer ; extra’s: documentaires, commentaar, verwijderde scènes; FILM: *** / EXTRA’S: ****; dis. Fox.
MURDER ON THE ORIENT EXPRESS