Peter Landesmans The Secret Man: Klokkenluider ‘Deep Throat’ als hoeder van de democratie
THE SECRET MAN
Met zijn interesse voor politieke cinema is Peter Landesman een a-typisch Amerikaans filmmaker. Na een film over een historisch evenement (Parkland) en een over een klokkenluider (Concussion) maakt hij met The Secret Man een politiek drama dat draait rond een van de invloedrijkste klokkenluiders uit de Amerikaanse geschiedenis: Mark Felt aka Deep Throat.
THE SECRET MAN
Peter Landesman zette de stap naar televisie en film na een carrière als schilder, schrijver, oorlogscorrespondent en onderzoeksjournalist. Vooral die laatste job (waarbij hij thema’s als wapenhandel, seksindustrie, drugs- en mensensmokkel, straatbendes en kunstvervalsingen aansneed) drukte zijn stempel op het soort filmmaker dat hij werd. Landesman wil immers niet enkel films maken die ergens over gaan, de inhoud van zijn werk is ook steevast politiek en historisch verankerd. Zo draaide hij met Parkland (2013) een mozaïekfilm over de impact die de moord op president Kennedy en vertelt hij in Concussion (2015) het verhaal van de klokkenluider die als patholoog ontdekt dat bepaalde ziektes van American football spelers gelinkt zijn aan hun sport.
Nu is er dus The Secret Man (of Mark Felt, the man who brought down the White House) over de FBI-man die door informatie te bezorgen aan de pers over de Watergate inbraak de val van president Richard Nixon veroorzaakte. Een cruciaal en complex jaren zeventig schandaal en Landesman heeft nog meer ingewikkelde historische gebeurtenissen op zijn lijstje toekomstige projecten staan. The Last Battle gaat over de chaotische dagen na de zelfmoord van Hitler en The Mission over het bevrijden van gijzelaars in Colombië. Terwijl Michael Cuesta Landesmans Kill the messenger scenario verfilmde, een prent over hoe de CIA geld voor de Nicaraguaanse Contra’s verzamelde via drugshandel en daarbij ook de arme zwarte getto’s zwaar trof.
THE SECRET MAN
In Parkland focust Landesman op de schok die al wie betrokken was bij de moordaanslag op JFK te verwerken kreeg. Resultaat is een fascinerende kijk op die fatale dag in Dallas (en de twee volgende dagen) door de ogen van geheim agenten, omstaanders, verwanten, de medische staf van het Parkland-hospitaal (waar de president stierf) en Oswalds familieleden. Vooral omdat de regisseur voornamelijk oog heeft voor de emotionele impact. Hij toont de verwarring, verbijstering, onmacht, woede en het onbegrip. De collateral damage van de gebeurtenis blijkt immers groot.
Wie dicht op de feiten zit ervaart ze extreem traumatisch en kan ze onmogelijk verklaren en plaatsen. Dat geldt zeker voor Lee Harvey Oswalds moeder (die in haar waanzin symbool staat voor de trauma’s en paranoia van de VS) maar ook voor amateur-cameraman Abraham Zapruder wiens 8mm-filmpje het meest bekeken ooit werd. Landesman zoomt niet enkel in op zijn ontreddering en zijn morele twijfel bij het verkopen van de beelden aan Life Magazine; hij maakt van de kleermaker ook een profeet. Zapruder ziet de tijden veranderen en ontwaart zowel cynisme als ontspoorde media aan de horizon. En hij vraagt zich af: “Did I do that?”
THE SECRET MAN
Het gevoel dat een historisch moment ook een keerpunt in de geschiedenis vormt, zit ook in de historische politieke thriller The Secret Man. Landesman benadrukt dat na de Vietnam-oorlog ook het Watergateschandaal, en het cynisme van de regering Nixon, er voor zorgt dat Amerika een andere richting inslaat. “Het FBI valt uit elkaar en wat doet een verward land zonder politie?” verzucht Felt wanneer hij tot zijn verbijstering vaststelt dat de overheid bewust de chaos en verwarring vergroot om haar macht te vergroten. “That’s the plan,” geven de machthebbers toe, “Confusion is control.” Terwijl Felt loyaliteit – tegenover het FBI maar ook het land – belangrijk vindt repliceert zijn nemesis Bill Sullivan “trouw is mooi wanneer je een Labrador bent.”
Mark Felt was zowat dé Amerikaanse klokkenluider, de tipgever die journalisten van Time Magazine en The Washington Post hielp om in 1972 de link te leggen tussen het Witte Huis en de inbraak in de kantoren van de Democratische Partij in het Watergate gebouw. De journalistieke onthullingen dreven Richard Nixon tot zijn aftreden (“Als president moet ik het belang van Amerika laten primeren, I have to put America first” is niet de enige link met Donald Trump). De door de pers als ‘Deep Throat’ (verwijzing naar een legendarische pornofilm) omschreven informant bleef lang onbekend, tot Felt zelf drie jaar voor zijn dood in 2008 tijdens een interview toegaf de mysterieuze klokkenluider te zijn geweest.
THE SECRET MAN
Het op de boeken van Mark Felt en John O’ Connor gebaseerde The Secret Man kan gezien worden als een sequel op Steven Spielbergs The Post (de feiten spelen zich af na de perikelen die in deze heroïsche journalistenfilm uit 2017 worden behandeld) of een remake van Alan J. Pakula’s All the president’s men (1976). Maar de insteek van Landesman is totaal anders. Hij vertelt het verhaal van de klokkenluider en doet dat vanuit het perspectief van Felt zelf.
Time magazine reporter Sandy Smith en Washington Post journalisten Carl Bernstein en Bob Woodward zijn hier dan ook vooral figuranten. Handpoppen gemanipuleerd door Felt. Niet toevallig beperkt de klokkenluider zich niet tot het bevestigen van wat de journalisten ontdekt hebben (zoals in Pakula’s Hollywood-versie), hij stuurt deze beduidend jongere journalisten (realistischer dan de tandem Robert Redford-Dustin Hoffman bij Pakula) via zijn informatie richting onthullingen en gebruikt hen in een strategisch steekspel. De pers moet voor Felt immers vooral druk zetten op zijn (nieuwe) FBI baas en op het Witte Huis zodat het FBI (opnieuw) vrij spel krijgt bij zijn onderzoeken.
THE SECRET MAN
De film opent met een gespannen sfeer. Terwijl een woedende massa protesteert voor het Witte Huis (“Waarom arresteren we niemand?” oppert een staflid) voeren de kabinetsleden van Nixon en de nummer twee van het FBI, Mark Felt, een steekspel op. Zij beloven loyaliteit te belonen met een promotie, hij geeft mee dat het FBI wel iets weet over iedereen maar dat “jullie geheimen veilig zijn bij ons.” Wanneer de mythische FBI-baas J. Edgar Hoover even later sterft vernietigt Felt diens geheime dossiers maar moet hij met lede ogen aanzien dat “een buitenstaander” de leidinggevende positie (anders) invult.
Felt verzet zich wanneer het Watergate-schandaal losbarst en ‘zijn’ FBI niet vrijuit een onderzoek kan voeren. Eerst door intern tegengas te geven, daarna door de pers te helpen om zijn taak van waakhond te vervullen. Felt blijft tamelijk ondoorgrondelijk bij Landesman waardoor het niet duidelijk wordt of zijn motivatie frustratie is omwille van de gemiste promotie of verontwaardiging omwille van het verlies van onafhankelijkheid van een instituut dat zoals een CIA-collega stelt “eeuwig is terwijl presidenten tijdelijke passanten zijn.” Tegelijk kant Felt zich tegen duistere praktijken (“the dirty stuff is over” zegt hij tegen een agent met twijfelachtige moraliteit) en schrikt hij toch niet terug voor machtsmisbruik (wanneer hij zich buigt over de militante Weather Underground en zijn verdwenen dochter). Ook al omdat hij zich is gaan zien als beschermheer van de democratie.
THE SECRET MAN
Mark Felt is totaal geen oppermachtige, onfeilbare superheld. “De waarheid valt je zwaar” stelt de Time-journalist vast en Deep Throat worstelt ook met de opkomst van cynisme waardoor het vertrouwde Amerikaanse naïeve, optimistische idealisme beschadigd wordt. Om te opperen dat “you have to destroy anything beyond repair to rescue it.” Maar ook privé is Felt een getormenteerd individu. Zijn echtgenote Audrey is een getraumatiseerde vrouw die kampt met alcoholisme en een leven zonder stabiliteit (13 keer verhuisd, 13 keer vrienden opgegeven en een nieuw bestaan opgebouwd) en zijn van huis gevluchte dochter Joan heeft haar toevlucht gezocht in de tegencultuur. Felt vreest dat ze betrokken is geraakt bij de gewelddadige, revolutionaire Weather Underground maar ontdekt haar na een lange zoektocht in een hippie commune.
The Secret Man is geen evidente film. Landesman besteedt weinig aandacht aan het bewijsmateriaal waarmee de klokkenluider en de journalisten de Nixon administratie de das om doen en gaat er iets te veel van uit dat de kijker voldoende achtergrondinformatie bezit over het gebeuren, de context en de tijdsgeest. In zijn weigering om demonstratief en didactisch te werken introduceert Landesman misschien zelfs bepaalde dingen (zoals de “volg de geldstroom” richtlijn die onderzoeksjournalisten zouden blijven volgen) té subtiel.
THE SECRET MAN
Maar anderzijds is dit een boeiende politieke thriller die ergens over gaat en niet louter inspeelt op paranoia. Een film die er bovendien op wijst dat klokkenluiders cruciaal zijn voor de Amerikaanse democratie (daar waar Edward Snowden en Chelsea Manning gedemoniseerd worden in de Amerikaanse media de laatste jaren) én dat bepaalde patronen zich herhalen in de geschiedenis. De parallel met het steekspel tussen president Donald Trump en het FBI is overduidelijk, net als de strategie om via chaos, verwarring en leugens macht en controle te bewaren. Het is wachten op een nieuwe Mark Felt, een man die het Witte Huis ten val brengt. Al zal die eerder werken met een Tweet dan vanuit een halfduistere garage.
IVO DE KOCK
THE SECRET MAN: MARK FELT, THE MAN WHO BROUGHT DOWN THE WHITEHOUSE: Peter Landesman, USA 2017, 103′; met Liam Neeson, Diane Lane, Marton Csokas, Tony Goldwyn, Ike Barinholtz, Tom Sizemore, FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. The Searchers.
THE SECRET MAN