Het eeuwige leven van Alfred Hitchcock: Een oude meester voor nieuwe generaties cinefielen

VERTIGO

Alfred Hitchcock is dood. Al een tijdje: de Britse filmregisseur stierf in 1980. Maar zijn films blijven wèl onsterfelijk. Dankzij talrijke televisiehernemingen ontdekken steeds nieuwe generaties filmliefhebbers de sublieme suspensevoering, de donkere humor en het technisch meesterschap van Hitchcock. Tegelijk is ook de waardering voor Hitchcock toegenomen. Het predicaat vakman werd ingeruild voor het aureool van kunstenaar.

ALFRED HITCHCOCK IN NORTH BY NORTHWEST

Niet toevallig is Alfred Hitchcock doorgedrongen tot het museum: nog tot 24 september 2001 loopt in het Parijse Centre Pompidou een tentoonstelling die peilt naar raakpunten tussen de films van Hitchcock en kunstwerken die hem mogelijk be•nvloed hebben. Dat deze appreciatie niet altijd evident was, blijkt uit de tweedelige documentaire (‘Alfred the Great’ & ‘Alfred the Auteur’) van Tim Kirby die CANVAS begin augustus vertoont. Alfred Hitchcock blijft dan ook een vaak omstreden filmmaker en een complex fenomeen.

Alfred Hitchcock was als cineast en mens moeilijk te vatten omdat hij  een vleesgeworden contradictie bleek te zijn: tegelijk outsider en conformist, tegelijk provocateur en moralist. Iemand die prestatiedrang aan zijn laarzen lapte maar toch gedreven werd door het nuttigheidsprincipe. Iemand die ongecomplexeerd extreme films als Vertigo, Marnie en The Birds maakte maar toch bij het commercieel floppen van prenten als Rope, Torn Curtain en Topaz mea culpa sloeg.

THE BIRDS

Hitchcock was ongetwijfeld vooral ook de meest populaire regisseur aller tijden. Hij was de eerste cineast wiens naam in de ogen van het publiek het belangrijkste gegeven op de filmgeneriek werd. In zijn Britse periode (met negen stille films en veertien geluidsfilms van 1925 tot 1939) bouwde Hitchcock een stevige reputatie op bij het publiek. Pas tijdens zijn daaropvolgende Amerikaanse periode (met vijftien zwartwitfilms en vijftien kleurenfilms van 1940 tot 1976) kwamen de filmcritici schoorvoetend met waardering over de brug. Voortrekkers waren de toekomstige Franse filmmakers Eric Rohmer, Claude Chabrol en (vooral) François Truffaut, wiens interviewboek een referentiewerk werd. Zij bombardeerden Hitchcock tot auteur en bezorgden hem zo eeuwige roem.

HITCHCOCK EN TRUFFAUT

Toch wou Alfred Hitchcock eerst en vooral zijn publiek entertainen. Daarbij koos hij voor een spektakel waarin suspense dramatische situaties intensifi‘ert. Film dient voor Hitchcock aan te sluiten bij fundamentele gevoelens van de kijker: angst, eenzaamheid, wantrouwen, pijn, twijfel, wreedheid maar ook liefde. Regisseur en publiek worden medeplichtigen in het filmspel: ze delen de emoties die het $verhaal voortstuwen. Hitchcock geeft de kijker dan ook de informatie die nodig is om mee te denken en mee te leven. Zo is het meteen duidelijk dat de centrale personages van films als The Thirty-nine Steps, The Wrong Man of North by Northwest onschuldig zijn aan de misdaad die hen aangewreven wordt. Want Hitchcock wil vooral iets delen met het publiek: het gevoel dat door toeval het leven van een doorsnee man of vrouw uit evenwicht kan geraken. En wat Hitchcock hierbij ècht interesseert is de spanning die ontstaat door het omgaan met onheil, chaos en angst.

THE 39 STEPS

De suspensevoering van Alfred Hitchcock is erg visueel. Een tekenopleiding en een kennismaking met de Duitse expressionistische cinema tijdens zijn stageperiode, lieten hun sporen na. Decors zijn bij Hitchcock symbolisch geladen: de losgeslagen paardenmolen in Strangers on a Train, het appartementsgebouw van Rear Window, Mount Rushmore in North by Northwest, … Ruimte wordt dramatisch gebruikt: Albert Hall in The Man Who Knew too Much, een open plek in het bos in The Trouble with Harry, de straten van San Francisco in Vertigo,…

REAR WINDOW

Objecten spelen een belangrijke rol: een glas melk in Suspicion, een sleutel in Notorious, een schaar in Dial M for Murder, …. Camerastandpunten zorgen voor betekenis: point of view shots tonen aan hoe subjectief waarneming is in The Wrong Man, een omhelzing wordt gepresenteerd als een wurging in Spellbound, het huis in Psycho krijgen we steevast vanuit hetzelfde standpunt te zien, … Kleur dramatiseert: de droomsfeer van Vertigo, de verbeelding in To Catch a Thief, de gruwel in Topaz, … Kortom, alle visuele middelen worden aangewend in het filmisch streven van Alfred Hitchcock om “het scherm volledig te vullen met emotie”. Even essentieel in zijn concept van ‘pure cinema’ is het belang van montage: de assemblage van stukjes beelden bevrijdt volgens Hitchcock film van zijn toneelerfenis en maakt het mogelijk om effecten te cre‘ren, om vorm te geven aan emoties en een verhaal te vertellen.

DIAL M FOR MURDER

Door cameo-optredens in zijn films en het zelf inleiden van de afleveringen van zijn TV-reeks, maakte Hitchcock van zijn verschijning een karikatuur en van zijn naam een merklogo. Dat werd hem als artiest zwaar aangerekend: het ‘personage’ Hitchcock zette de filmmaker Hitchcock buitenspel. Bovendien maakte zijn commercieel succes blijkbaar waardering overbodig. Dat Hitchcock nooit een oscar voor beste regie won, is nog steeds een smet op de organisatie. Er was de passie van Truffaut & co nodig om hem als auteur te rehabiliteren en de signatuur gepast te duiden.

Later zouden evenwel sommige ’biografen, zoals Donald Spoto in ‘The Dark Side of Genius’, de mens Hitchcock onderuit halen en parallellen trekken tussen zijn persoonlijkheid en zijn themas. Wat niet belet dat de invloed van filmmaker Hitchcock op het werk van ontelbare hedendaagse cineasten (o.m. Brian De Palma, Nicolas Roeg, Terry Gilliam, Jonathan Demme) groot is. De eerbied in filmmiddens voor Hitchcock leidde tot citaten in hedendaagse films en herwerkingen van Hitchcock-klassiekers (Rear Window, Dial M for Murder, Rebecca, To Catch a Thief).

REBECCA

Zelfs tot een heuse shot-per 6-shot remake (in kleur) van Psycho. Deze recyclage-copie van Gus Van Sant maakte echter duidelijk dat suspense en symboliek ook subtiliteit vragen, dat cadrage en ruimtegebruik essentieel zijn in de enscenering van Hitchcock maar vooral ook dat stijl en mise-en-scne bij de meester duidelijk in functie staan van een concept. De moderne Psycho bleek een zielloos replica, het origineel krachtige cinema.

Alfred Hitchcock overleefde zichzelf én alle commotie. Hij is een begrip geworden: de term ‘Hitchcockiaans’ staat ook nu nog voor een stijl en een genre. Bovendien blijven ook de films van Hitchcock leven op het scherm en bij het publiek. Omwille van hun kwaliteit, maar ook omdat ze gemaakt werden door iemand met een passie voor film en respect voor de kijker.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Muziek & Woord, Augustus 2001)

PSYCHO