Andy Muschietti’s It: De grootste wereldwijde horrorhit ooit

IT

In een steeds meer beangstigende wereld werkt horror blijkbaar geruststellend en louterend. Getuige het commerciële succes van twee markante bronnen van angst en hoop in 2017: de raciale horrorsatire Get Out en de Stephen King verfilming It. wereldwijd de grootste horrorhit ooit.

Stephen Kings 1.138 pagina’s tellende turf ‘It’ werd in 1990 voor het eerst verfilmd door Tommy Lee Wallace als een tweedelige televisieserie. Dat leverde een vrij brave, in nostalgie en melancholie gedrenkte, It op die vooral via suggestie angst werkte en de strijd van 7 adolescenten tegen een bovennatuurlijk wezen dat al eeuwen hun stadje terroriseert in de sixties situeerde.

IT

Toch maakte It indruk omwille van protagonist Pennywise the Dancing Clown, een van gedaante wisselend monster (de clown is zijn favoriet masker) dat zich voedt met de angstbeelden van zijn slachtoffers. Dankzij Tim Curry’s pantomime acteerstijl oogde Pennywise als een geest, een moeilijk te vatten unheimisch wezen dat de kijker ongemakkelijk maakte omdat achter een onschuldige façade monsterlijkheid schuilging. De vrolijke kindervriend kon onverwacht dodelijk uithalen. Maar op die schokmomenten na bleef deze It eerder geruststellend.

IT

Dan is de in de jaren tachtig gesitueerde 2017 versie van It andere koek. Andy Muschietti is meer een effectenjager die een portie brutale en expliciete horror op smaak brengt met een snuifje verrassing en een tikkeltje subversiviteit om naast een adrenaline rush ook angst en walging te creëren. Daarom wordt de apocalyptische toon gezet in een regenachtige openingsscène waar de rioolgat-kennismaking van de zesjarige Georgie met dansende clown Pennywise eindigt in bloed, verminking en verdwijning.

IT

Toegegeven, tijdens een eerste visie zagen we wel efficiënt gebrachte gruwel maar misten we het mysterieuze, akelige en onheilspellende van Tommy Lee Wallace’s nochtans erg afgelikte en weinig filmische versie. Bovendien ergerden we ons aan de weinig subtiele visuele en auditieve effecten waarmee Muschietti zijn gore gruwel er in ramde. En aan de stijlwissels van rauw realisme naar over the top expressionisme en terug.

Bij een hernieuwde visie op Blu-ray komt het verontrustende aspect van It echter meer bovendrijven. De jongeren die zich tot redders van hun stad (moeten) ontpoppen zijn allerminst naïef en onschuldig maar ze worden wel geconfronteerd met duistere volwassenen en dysfunctionele gezinnen. Thema’s zoals incest, kindermishandeling en seksueel misbruik duiken daarbij op en de toon is vaak grimmig.

IT

De jongeren die behoren tot (zich verenigen in) ‘The Losers Club’ worden op de proef gesteld door beschadigde ouders en gepest door getraumatiseerde jongeren. Als outcasts krijgen ze af te rekenen met pijnlijke herinneringen en handicaps; wat hen aanzet zich te verenigen om hun eigen demonen te bekampen. Ze binden de strijd aan met de geschilderde en mysterieuze, ballon jonglerende clown om de doden te verlossen uit hun zwevende toestand en zichzelf van verlammende angst.

IT

Resultaat is een al bij al fascinerende coming-of-age horrorthriller die inderdaad wat te veel de kaart van het groteske, spectaculaire en expliciete trekt maar tegelijk de weg opent voor een intrigerende sequel waar Pennywise vanuit volwassen perspectief zal bekeken worden. Met name het 27 jaar later spelende (en voor 2019 aangekondigde) It: Chapter Two (opnieuw geregisseerd door Andy Muschietti). Dat kan interessant worden want een tweede visie maakte duidelijk dat It ondanks de lawaaierige, flitsende gruwel om mensen draait. Het is een film over vriendschap, over jongeren samenwerken om hun angsten te verslaan, die constant dreigt ondergesneeuwd te worden door de effecten maar toch tracht actie te verbinden met drama en personages i.p.v. met spektakel.

IT

In een making of documentaire toont regisseur Andy Muschietti zich ambitieus. “Ik wilde iets nieuw toevoegen aan het verhaal,” klinkt het, “ik wilde Pennywise onvoorspelbaarder en bozer maken dan in de eerste versie.” Pennywise is een demonische clown in It, een duivels babymonster dat zijn uiterlijk als lokaas gebruikt om kinderen te lokken. “Clowns hebben iets gestoord,” zegt producente Barbara Muschietti, “ze ogen nooit volkomen gelukkig. Er klopt iets niet aan ze. Het komt door hun make-up, haar en kleding.” De regisseur kon zich “wel vinden in de gestoordheid van Pennywise. En in de innerlijke balans van iemand die er wel heel lief, schattig en kinderlijk uitziet maar die iets vreselijks verbergt.”

IT

Acteur Bill Skarsgard was voor Muschietti een perfecte Pennywise omdat “hij op de rand zat”, balanceerde tussen controle en explosie, tussen humor en boosaardigheid. “Je speelt als acteur een wezen dat een clown speelt,” zegt Skarsgard, “Pennywise is zijn favoriete personage en hij schept er plezier in. Ik wilde laten zien dat dit personage fouten bevat, dat het niet alleen een clown is maar dat er iets niet klopt, dat er iets gekker en duisterder schuilt achter het masker. Ik wilde het gevoel creëren dat je niet weet wat er gaat gebeuren telkens deze clown opduikt.” Dat onberekenbare wordt verbonden met het kinderlijke. “Pennywise is ontstaan uit de fantasie van kinderen, hij leeft en ademt dankzij kinderen,” stelt Muschietti, “het leek me dan ook logisch om hem op een kind te laten lijken. Pennywise is immers voor altijd verbonden met kinderen.”

IT

“In fictie en fantasie krijgt het goede niet altijd wat het verdient en wordt het kwade vaak als aantrekkelijk voorgesteld,” zegt auteur Stephen King in een bonusinterview, “ik verkies dat de twee in balans zijn. Ik wil het goede als sterk zien en dat gebeurt in ‘It’. Wat ik in dit boek en eigenlijk in al mijn boeken wil doen is personages introduceren die over het algemeen goede mensen zijn en niet louter voer voor de vissen. Je wil dat ze overwinnen en overleven. Wat ook zo is in deze It en dat is een van de redenen waarom ik Muschietti’s film zo goed vind.”

King spaart de loftrompet niet: “It is een van de weinige films die ons volwassenen de kans geeft om de sterke emoties uit onze jeugd te herbeleven. Dat is een grote aantrekkingskracht, want met fictie is het zo dat je uit de realiteit neemt wat je wilt en het vervolgens naar wens aanpast. Daarom heet het fictie.”

IT

Wat aanpassen betreft heeft Muschietti wel niet stilgezeten. Zo speelt King het gegeven van een dorp dat stiekem onder controle is gebracht van mysterieuze wezens (Invasion of the Body Snatchers, Village of the Damned) nadrukkelijk uit: “Ik wilde dat de geest van het wezen, dat zich meestal manifesteert als Pennywise de Clown, dit hele stadje had geïnfecteerd. Elke 27 jaar komt ‘het’ terug en er verdwijnen steeds meer kinderen. Ze zijn een soort offer, voedsel voor Het. De volwassenen begrijpen wat er aan de hand is. Het gaat om een pact met de duivel waar ze allemaal mee hebben ingestemd.”

IT

Muschietti verwijderde die paranoïde onderstroom, ook al zit er duisternis in zijn volwassenen waardoor coming-of-age niet verbonden wordt met ouder- of kindermoord maar met het opbouwen van solidariteit en het overwinnen van angsten. Met dat laatste sluit hij wel aan bij King die probeerde “de dingen die mij als kind beangstigden in woorden om te zetten. Ik gebruikte veel waar ik als kind van hield en de dingen die ik zag, niet alleen bij mijn eigen kinderen, maar ook bij hun vriendjes, de kinderen op straat, hun spelletjes, hun taalgebruik.”

IT

Cruciaal was dat King koos voor kinderen die een leeftijd hebben bereikt waarop ze hun kinderlijke naïviteit wel voor een stuk kwijt zijn maar toch nog in het bezit zijn van een gezonde dosis fantasie: “Ik wou personages van een leeftijd waarop ze nog steeds alles geloven dat kinderen geloven, maar toch ook niet. Ze zijn voorbij de grens, de Twilight Zone waarin vijf- en zesjarigen vertoeven, en geloven niet meer in Sinterklaas, feeën en de paashaas. Maar ze zijn er wel van overtuigd dat er in het donker iets onder hun bed schuilt. Wanneer het licht is zeggen ze ‘ik geloof daar niet in’ maar wanneer het donker is worden ze bang.”

IT

Volgens King zien, geloven en registreren kinderen meer: “Volwassenen kijken naar de wereld als naar een tv-scherm, voor kinderen is het IMAX. Kinderen hebben een ruimer perspectief. Ik wilde deze kinderen in een situatie stoppen waarin zij de enigen zijn die tegen dit wezen kunnen strijden omdat zij de enigen zijn die nog in monsters geloven en tegelijkertijd ook geen kleine, machteloze kinderen meer zijn. Ze kunnen dus echt actie ondernemen.”

IT

“Mijn monsters zijn bovennatuurlijke of verzonnen fantasiewezens,” stelt King, “maar we vechten altijd tegen onze innerlijke monsters. In die zin is It en allegorie voor kinderen die op het punt staan de volgende fase in hun leven te beginnen. Ze zijn nog steeds kinderen, maar moeten de sprong wagen naar eerst adolescentie en dan volwassenheid. Dat is altijd een sprong in het diepe. Daarom moet je op je vrienden vertrouwen en in ze geloven. Je moet terug naar de basis gaan en geloven dat het goede het kwade zal overwinnen. Kinderen hebben dergelijk vertrouwen dat is krachtig.”

Er zit dan ook altijd hoop in de horrorverhalen van Stephen King, zijn monsters zijn bloeddorstig maar blijken uiteindelijk geen bedreiging voor menselijkheid. “Wat ik probeer met ‘It’ is omgaan met gevaar, met de twee gezichten van een bedreigend wezen, in een veilige omgeving,” benadrukt de schrijver, “Pennywise is angstaanjagend maar hij is geen reële seriemoordenaar zoals Ted Bundy, hij is een veilige vervanger voor hem.”

IT

Andy Muschietti kiest voor een meer verontrustende insteek waarbij geweld absurd en chaotisch is en het monster flirt met de Apocalyps. Maar zijn It blijft een Stephen King verhaal waarin solidariteit, veerkracht en hoop het verschil maken. Samen met geloof in ‘het’ én in de eigen innerlijke kracht. Over het tweede deel van zijn epos zegt King “ik wilde deze kinderen ook laten terugkeren als volwassenen met een smaller perspectief, zodat ze denken: ik geloof dit niet, en dan kijken wat er gebeurt.” Laat ons hopen dat Muschietti dat spoor volgt voor It: Chapter Two.

IVO DE KOCK

IT: Andy Muschietti, USA 2017, 134′; met Bill Skarsgard, Jaeden Lieberher, Finn Wolfhard, Jeremy Ray Taylor, Sophia Lilis; FILM: *** / EXTRA’S: **** (documentaires, interview, verwijderde scènes); dis. Warner.

IT