William Oldroyds Lady Macbeth: Portret van een mishandelde vrouw die terugslaat
LADY MACBETH
Mooi en meedogenloos. Zo zou je Katherine, de jonge vrouw die in 1865 op het Engelse platteland klemzit in een liefdeloos huwelijk en zich brutaal bevrijdt, kunnen omschrijven. William Oldroyds ijzersterk debuut Lady Macbeth is een intens vrouwenportret en een tragische kroniek van de genadeloze botsing van repressie en rebellie.
LADY MACBETH
“Lady Macbeth gaat over een vrouw die te maken krijgt met een man die haar mishandelt en een familie die haar vernedert,” zegt William Oldroyd in een als bonus opgenomen interview, “in literaire klassiekers lijden onderdrukte vrouwen meestal in stilte maar de Katherine van Nikolaj Leskovs ‘De Lady Macbeth uit het district Minsk’ slaat terug op een bloeddorstige manier. Dat trok me aan in dit verhaal: een mishandelde vrouw in een historisch drama die niet in stilte lijdt, zelfmoord pleegt, wegdeemstert of wegloopt. Maar als sterke vrouw reageert.”
De protagoniste van Lady Macbeth is een mix van verschillende literaire personages: de wraakzuchtige vrouw die in Euripides’ ‘Medea’ haar zoontjes vermoordt, de machtsbeluste vrouw uit Shakespeare’s ‘Macbeth’ en de passionele Constance Chatterly die in D.H. Lawrence’s ‘Lady Chatterley’s Lover’ haar verlangens naar liefde en seks projecteert op een arbeider.
LADY MACBETH
Het verhaal speelt in 1865 op het platteland in het Noorden van Engeland. De jonge en mooie Katherine is getrouwd met een veel oudere man, een landheer die constant op zakenreis is, en zit gevangen in een liefdeloos huwelijk en een koude familie. Wanneer ze een affaire krijgt met de jonge stalknecht Sebastian brengt dat krachten in haar los die haar aanzetten te vechten voor zichzelf. Daarbij gaat ze letterlijk over lijken.
De kracht van Lady Macbeth is dat het rustig (claustrofobisch en somber) startend drama, plots omslaat in een gewelddadige, moorddadige tragedie van ontspoorde rebellie, passie en verlangens. Katherine is een gesloten maar vrolijke en energieke jonge vrouw die verandert in een killer, een narcistische en egoïstische vrouw die gretig haar zelf veroverde macht misbruikt. Een macht die ze niet wil opgeven en waarvoor ze tot alles bereid is. Dat ondervinden zowel haar arrogante schoonvader als haar terugkerende (want zich beledigd door haar ‘ongepast gedrag’ voelende) echtgenoot. Katherine wil niet meer in het gareel lopen. En wanneer een onschuldige pleegzoon haar status als landeigenaar en haar relatie met Sebastian in het gedrang brengt moet het kind weg. Ook met haar berouw tonende (en haar beschuldigende) geliefde rekent ze af. Waardoor ze alleen maar ‘vrij’ achter blijft.
LADY MACBETH
Die vrijheidsstrijd is cruciaal. “Het korset onderstreept Katherines gebrek aan vrijheid,” stelt Oldroyd, “de hoepelrok deint als een vogelkooi rond haar benen.” De realiteit waarin Katherine leeft is er een van gelegaliseerde onderdrukking. Door een huwelijk werd de vrouw in die tijd letterlijk het eigendom van haar echtgenoot. Een man die in Lady Macbeth aanstipt dat hij haar kocht, “samen met een stuk land waar nog geen koe op kan grazen.” De vrijheid van de vrouw werd ook letterlijk ingeperkt. Ze werd in een korset gewrongen, een strak kapsel weerde frivoliteit en de verwachting was dat ze enkel binnenhuis bleef.
Het contrast is dan ook groot wanneer Katherine het huis verlaat, wind en regen op haar huid voelt en met losse haren de vrijheid voelt. De Engelse opera- en theaterregisseur William Oldroyd kiest bij zijn filmdebuut voor strakke beeldkaders en een statische camera om Katherines strikte en beperkende leefwereld te evoceren. Hij kiest niet voor flitsende montage maar monteert in de camera en toont personages gelijktijdig in een longshot.
LADY MACBETH
“Mijn favoriete regisseurs werken net zo,” aldus Oldroyd, “Michael Haneke en Yasujiro Ozu monteren eveneens in het frame zelf.” Die strakheid beklemtoont Katherines gebrek aan bewegingsvrijheid. Bovendien wordt ze constant in het oog gehouden, waardoor ze op gelijk welk moment met roddels en verwijten kan geconfronteerd worden. “Katherine wordt door iedereen in de gaten gehouden,” zegt Oldroyd, “Niet alleen door haar man en zijn vader, maar ook door Anna en de andere dienstmeisjes.”
Daarom hunkert ze naar de buitenwereld, naar de dingen van de natuur die haar moeder haar als kind leerde. Daar ‘buiten’ bevindt zich het verbodene maar ook het destructieve. De paddenstoelen die kunnen fungeren als gif, de waterval die voor onderkoeling zorgt en de aarde waarin lijken (van mensen en paarden) kunnen worden begraven. Die natuur weerspiegelt de oerkrachten die bij Katherine loskomen wanneer ze emotioneel ‘ontwaakt’ en er een levensgevaarlijk mix van liefde, seks en geweld de protagoniste en al wie haar pad kruist meesleept.
LADY MACBETH
Eigenlijk beantwoord deze femme fatale één vorm van razernij (het seksistische, onderdrukkende geweld van macho’s in een mannenwereld) met een andere vorm van razernij (een bevrijdend streven naar zelfbeschikking dat leidt tot psychotisch narcisme). Stelselmatige vernedering leidt tot brutaal verzet. Seksisme is gelinkt aan macht maar Oldroyd benadrukt dat Katherine net door haar sociale status ontsnapt aan bestraffing. Het dienstmeisje Anna is net als zij een slavin maar als vrouw des huizes is Katherines woord in de ogen van kerk en overheid meer waard. Wie status (en macht) heeft is per definitie geloofwaardig(er). Dat ondervindt ook Sebastian, die uit schuldgevoel en zondebesef de waarheid aan het licht brengt maar samen met het zichzelf in zwijgzaamheid hullende dienstmeisje (onrecht maakt haar letterlijk sprakeloos) wordt hij geboeid afgevoerd.
Ondanks de morbide toon hult de cineast zijn tragedie niet in fataliteit, de verantwoordelijkheid van de samenleving is verpletterend en verandering is even noodzakelijk als mogelijk. “Ze is een ziekte” zegt Sebastian over Katherine, maar het is duidelijk dat een maatschappij die vrijheidsbeperking in stand houdt dringend moet uitzieken. Daarom is deze period piece heel hedendaags. “De positie van de vrouw is relevant in elk tijdsvak,” onderstreept Oldroyd, “met Donald Trump is er een man verkozen die openlijk vrouwen beledigt en seksueel geweld bekend heeft. Seksisme is misschien een onderwerp van gesprek geworden maar in de kern is er weinig veranderd.”
LADY MACBETH
De middelen waarmee Lady Macbeth gemaakt werd waren beperkt. “Ik wou ontdekken waarom ik niet meer low budget kostuumdrama’s gezien heb,” zegt Oldroyd “ik had het idee dat er met weinig geld toch boeiend werk gemaakt kon worden en dat we financiële beperkingen in ons voordeel konden ombuigen. Kostuumwissels en duizenden extra’s waren onmogelijk maar dat liet ons wel toe om te focussen op de psychologie van de mensen die in 1855 leefden.”
Gedraaid werd er chronologisch. “Omdat ik als theaterregisseur gewoon ben chronologisch te werken en we op één locatie filmden leek het ook logisch om bij de opnamen de chronologie volg te respecteren.,” stelt de regisseur, “het liet ons toe om het materiaal dat we eerst opnamen nog voor het einde van het draaien te bekijken en dingen waar nodig bij te sturen. Dat kon omdat we wat ruimte hadden aan het einde én bepaalde scènes niet ècht nodig waren.” Het geeft aan dat Oldroyd weloverwogen te werk ging en verklaart waarom Lady Macbeth zo’n mokerslag van een film is geworden.
IVO DE KOCK
LADY MACBETH: William Oldroyd, UK 2016, 89′; met Florence Pugh, Christopher Fairbank, Cosmo Jarvis, Jaomi Ackie; FILM: **** / EXTRA’S: ** (documentaires, interviews); dis. Cherry Pickers.
LADY MACBETH