Waar is dat feestje? Rituelen en mijlpalen in beeld gebracht

nov 19, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, thema  //  No Comments

LA GRANDE BOUFFE

De mens is wat hij doet” wist de Franse schrijver André Malraux. “Kijk hoe mensen feesten en je weet wie ze zijn” vullen veel cineasten aan. Het begrip ‘feest’ wordt gedefinieerd als een samenkomst van een onbepaald aantal personen ter gelegenheid van een heuglijke gebeurtenis of een gedenkdag. De gebeurtenis is vaak een mijlpaal in het leven (geboorte, verjaardag, overgang naar jong volwassenheid, huwelijk) of een collectief (soms religieus) ritueel (Kerstmis, nieuwjaar, nationale feestdag, buurtfuif). Maar feesten kunnen ook zonder directe aanleiding plaatsvinden en een groep, familie of gemeenschap genot en plezier verschaffen. Vaak dankzij voedsel, drank en muziek. In films zeggen feestjes veel over de aanwezigen maar nog meer over de samenleving.

UN CONTE DE NOEL

We blijven vreemden voor onszelf, omdat we onszelf niet zoeken” klinkt het in Arnaud Desplechins psychologisch drama Un Conte de Noël. Tijdens een kerst- en familiefeest leggen familieleden, gedreven door een gevoel van dringendheid omdat de mater familias kampt met een levensbedreigende ziekte, hun gevoelens van liefde, haat en afhankelijkheid bloot. Het feest is allerminst vreugdevol. De clanleden vragen zich tijdens de reünie af hoe bepalend trauma’s zijn en of een familie nu een ziekte of een gevangenis is. Het feest maakt duidelijk dat ouders niet automatisch van hun kinderen houden. “Je kan een vrouw met kinderen zijn,” aldus Desplechin, “maar dat betekent absoluut niet dat je een moeder voor hen bent”. Maar ook “ik hou niet van jou” zeggen kan louterend werken. Want achter het tijdens een feest doorprikken van bedrieglijke harmonie schuilt een melancholische zoektocht naar liefde.

Ook in de zwarte komedie Festen staat de afbrokkeling van een familie centraal. De feestdag n.a.v. de zestigste verjaardag van een patriarch start in mineur wanneer de verloren zoon herrie schopt door tijdens de copieuze maaltijd een vlammende speech af te steken waarin hij een familiegeheim onthult. Incest en zelfmoord zijn de ingrediënten en alhoewel de beschuldigingen aanvankelijk weinig indruk maken, ontaardt de hechte familiestructuur in een chaos.

FESTEN

Het verwoestende feest is voor regisseur Thomas Vinterberg “een lofzang op de familie. Dat klinkt cynisch om dat over deze leugenachtige familie te zeggen, maar uiteindelijk vind ik het een enorme kracht van een familie dat de band blijft bestaan, wat er ook gebeurt. De familieleden zijn de enige die je je hele leven van het begin af aan hebben meegemaakt. Je zult altijd lid van een familie zijn, ook al beslis je om nooit meer wat met ze te maken te hebben. Die hele ambivalentie fascineert me. Ik snap dat de ouders uit de film zich zo vastklampen aan hun familie, en dat ze de waarheid niet onder ogen willen zien, want ze staan op het punt om het belangrijkste uit hun leven te verliezen: de structuur van de familie, waar je niet voor hebt gekozen, maar blijkbaar erg aan gehecht raakt.”

Filmfeesten ‘vieren’ niet enkel de deconstructie van ‘de familie’ maar schetsen vaak ook een ontluisterend beeld van relaties. De kerstsfeer contrasteert fel met leugenachtige relaties (Home for Christmas), een verjaardagsfeest onthult spanningen tussen vrienden en in koppels (David’s Birthday), een party en een mysterieuze verdwijning illustreren hoe slecht een student in de groep lag (Simon Werner a disparu…), een explosief trouwfeest ontmaskert de gasten (De Bloedbruiloft), genieën blijken onaangename mensen (24 Hour Party People).

24 HOUR PARTY PEOPLE

Vaak is het feest ook een metafoor voor de stand der dingen in een samenleving. Xenofobie en decadentie (The Party), dictatuur en onderdrukking (Silent Wedding), multiculturaliteit en tradities (Time of the Gypsies), puritanisme (Babette’s Feast), eenzaamheid en isolement (Pranzo di Ferragosto, Puzzle), economische problemen (La Graine et le Mulet), ontworteling (Tulpan) en ontreddering (La Grande Bouffe); alle thema’s komen aan bod.

Toch is het feest in films meer dan een metafoor met een narratieve functie. Feesten zijn rituelen voor individuen en gemeenschappen. Zo draait Dave Chapelle’s Block Party rond een happening waarmee een zwarte komiek in zijn wijk mensen wil samen brengen. Het muzikaal feest wordt een groepsviering van ideeën en gevoelens. “Chappelle vatte de film op als een celebration,” zegt regisseur Michel Gondry, “ik ontdekte dat vieren een doel kan zijn, dat een viering werd gevierd. Het is een manier om een gemeenschapsgevoel te ontwikkelen”. Positief en hoopvol. In jongerenfilms zoals Ferris Bueller’s Day Off fungeert een feest dan weer als een individueel overgangsritueel, een viering van de stap naar volwassenheid. Hoe sterk dat ritueel is blijkt in Old School waar nostalgische volwassenen terug willen naar die feestelijke periode.

FERRIS BUELLER’S DAY OFF

Binnen de feestfilms vormen eetfilms een heel eigen categorie. Rode draad is dat een lekker maal harten doet smelten (Io Sono L’amore, Estômago) en slecht voedsel (De Bloedbruiloft) passies doet oplaaien. Liefde, haat, ruzie en samenhorigheid zijn het resultaat. In Babette’s Feast laat een voormalige topkok een kleine, streng gelovige gemeenschap via een extravagant feestmaal kennismaken met het begrip ‘hemels’. Het eetfestijn levert ook spiritueel voedsel op dat mensen dichter bij elkaar brengt.

Deze positieve oproep om meer te genieten van het leven, het leven te zien als een feest, contrasteert fel met de extreme waarschuwing tegen exces, tegen een feest dat alle waarden en normen achter zich laat, in La Grande Bouffe waar gedesillusioneerde mannen zich opsluiten in een villa om zich dood te schransen. Terwijl kritische voedselfilms (Fast Food Nation, Super Size Me, Lovemeattender) deze ontluisterende lijn doortrekken, blijft eten toch meestal een feest. Ook al is niet iedereen zich bewust van het belang van rituelen.

FAST FOOD NATION

In Puzzle en La Graine et le Mulet blijven culinaire talenten in de schaduw staan. Deze films nemen tijd om drama te kruiden met een karakterschets en op smaak te brengen met emoties. Slow-food kan leiden tot slow-cinema. Maar dat hoeft niet zo te zijn. Een feest levert een vreugdevolle energie op die borg staat voor gevarieerde, trage èn snelle, films met voldoende aroma en voedingswaarde. Want filmfeesten zijn momenten van warmte en communicatie, van openheid en ontluistering, van rust en harmonie, van spanningen en loutering. Momenten die je een zicht geven op de verschillen tussen mensen. Maar die ook de gelijkenissen vieren.

IVO DE KOCK

HITCHCOCK THANKSGIVING

Leave a comment