Mike Leigh: “Mensen zonder problemen bestaan niet, daarom is iedereen interessant”

MIKE LEIGH

Veel cineasten bibberen voor de rituele persconferentie in Cannes, het festival dat hun film kan maken of kraken. Niet Mike Leigh. Die zorgt tijdens de vragenronde n.a.v. Another Year meteen voor vuurwerk door op de openingsvraag van een Sunday Times-journalist te reageren met “Ik beantwoord je vragen niet meer en je weet waarom. We gaan hier geen tijd verliezen, volgende vraag”. Even later onderbreekt hij iets vriendelijker iemand die afstevent op een vraag naar een koerswijziging met “deze film is even leven-bevestigend als Happy-Go-Lucky en bevat identieke donkere gedachten. Sorry dat ik je onderbrak maar dit kan je helpen je vraag te focussen”. Terwijl een journaliste die klaagt over het gelukkige koppel Tom & Gerri te horen krijgt “suggereer je dat we je waardevolle tijd verspillen terwijl je zou kunnen genieten van een film waar iedereen het moeilijk heeft?”

ANOTHER YEAR

Niet echt uitspraken om Leighs ’tough guy’ imago te doorprikken beseft actrice Ruth Sheen. Ze snelt ter hulp: “Je zegt dat Mike hard is maar je mag passie en engagement niet verwarren met hardheid. Dat is niet de mens Mike Leigh, ‘he’s a proper human being’, even menselijk als zijn films”. “Ruim 20 jaar werk ik al voor Mike Leigh,” vult DOP Dick Pope aan, “ik maakte 9 films voor hem. Wanneer hij echt zo onuitstaanbaar zou zijn, dan was ik na de eerste samenwerking nooit teruggekeerd. Werken met Mike is echt samen-werken. Elke film is anders maar telkens opnieuw is het leuk, ook al weten we niet waar we heen gaan tijdens de magical mystery tour”. Dat de film-familie van Leigh hecht en gepassioneerd is, blijkt niet enkel uit de manier waarop ze de autodestructieve cineast bijspringen maar ook uit hun enthousiasme voor de film en Leighs werkwijze. Samen met diens scherpe analyses levert dat een levendig en leerrijk vraag-en-antwoord spel op.

Hoe ontstond het idee voor deze vier seizoenen-film?

MIKE LEIGH: Another Year speelt zich af in vier seizoenen maar gaat over het leven, over liefde, over eenzaamheid, over hoop, over heel veel dingen. Samen creëerden we de personages en hun wereld.

ANOTHER YEAR

LESLEY MANVILLE: We vertrokken niet van een uitgeschreven scenario maar ontwikkelden maanden voor de opnamen het materiaal waaruit we de film distilleerden. Tijdens het draaien werd er niet geïmproviseerd, we wisten wat we gingen zeggen en filmen.

RUTH SHEEN: Eerst werkten we, samen met Mike en zonder camera, aan onze personages. Dan doken gradueel andere personages op. Zo ontmoetten Tom en Gerri elkaar aan de universiteit. Jim Broadbent en ik improviseerden daaromtrent, we bouwden chronologisch aan hun levens tot we in 2009 uitkwamen.

LEIGH: Het is een erg ingewikkeld, gesofisticeerd proces dat je moeilijk kort kan uitleggen. Alles draait om het creëren van een driedimensionale wereld met als doel de waarheid op film krijgen.

JIM BROADBENT: Het is een rigoureus en maandenlang proces waaruit een rijk achtergrondverhaal ontstaat en iets naar voor komt dat hopelijk interessant is voor de kijker. In het begin weten we niets van de personages. Toen ik begon aan de repetities had mijn personage net zo goed getrouwd kunnen zijn met Lesleys personage. Pas na een tijdje dook het gegeven op dat Tom en Gerri gehuwd waren.

LEIGH: Wat telt is wat er op het scherm te zien is en hoe het publiek dit beleeft. Het werkproces is bijzaak. De bijdrage van iedereen om bijvoorbeeld die seizoenen in al hun details te evoceren, is essentieel. Wij – ik, de acteurs en de crew – werken samen om iets te maken. Wat ik hoop te bereiken is een soort pure, rauwe cinema. De tocht van de film is die van het ontdekken wat de film echt is. Ik wordt telkens verrast en dat zoek ik ook. Want wanneer het opwindend is voor mij dan is het dat ook voor het publiek.

ANOTHER YEAR

Het koppel Tom en Gerri lijkt een oase in de existentiële wanhoop van de anderen.

LEIGH: Dat is zo, in zekere zin vormen zij het ideale koppel.

SHEEN: Ik kan mijn vinger moeilijk op ‘de succesformule’ leggen, al is het wel zo dat hoe meer anderen met hun problemen naar Tom en Gerri kwamen, hoe dichter ze naar elkaar toegroeiden. De invloeden van buitenaf versterkten hun relatie. Dat groeide tijdens ons werkproces.

LEIGH: Wanneer je het achteraf bekijkt, hoe zie je dan het succes van hun koppel?

SHEEN: Ze respecteerden elkaar, hielden van elkaar, van hun familie en van mensen; zonder iemand te beoordelen.

LEIGH: Je mag in de tegenwoordige tijd spreken, ze leven nu op het scherm.

SHEEN: Weet ik, maar als actrice kijk ik nu terug.

BROADBENT: De kracht van hun relatie is volgens mij dat ze elkaar al zeer lang kennen en dat het duidelijk is dat er voor geen van beiden ooit iemand anders zal zijn. Tom is misschien niet zo sociaal maar wanneer Gerri mensen in huis brengt stelt hij dit nooit in vraag omdat hij zozeer van haar houdt en haar totaal vertrouwt.

ANOTHER YEAR

Mary heeft haar soulmate niet gevonden en dat maakt haar tragisch.

MANVILLE: Zij is ongelukkig maar ze heeft vooral geen geluk gehad. De vraag die de film opwerpt is in welke mate een relatie en stabiliteit hebben in je leven een kwestie van toeval en geluk is. Het klopt dat Mary chaotisch is en je kan begrijpen waarom ze geen partner heeft maar toch is er de vraag waarom niet? Waarom die aaneenschakeling van desastreuze relaties? Het is duidelijk dat zoiets littekens achterlaat. Ze heeft relationeel zo vaak gefaald dat er emotionele beschadiging optreedt.

Wil Another Year ons met onze sterfelijkheid confronteren?

LEIGH: Het leven wordt tegelijk duidelijker en ingewikkelder wanneer je ouder wordt. De film gaat over hoe we leren omgaan met dat leven, hoe we leren aanvaarden wie we zijn. Bij die strijd wil ik geen oplossingen aanreiken. Al wat ik wens is dat de toeschouwer de zaal verlaat met ideeën en gevoelens over hoe we met die vragen kunnen omspringen. De mate waarin ons dat lukt heeft te maken met de mate waarin we genieten van het leven, met de manier waarop we het leven vieren. Een vaag antwoord misschien, maar dat is het terrein waarop we ons bevinden. Er bestaan geen zwart-wit oplossingen en antwoorden.

ANOTHER YEAR

Waarom focus je op het alledaagse leven van gewone mensen?

LEIGH: Mensen zijn voor mij nooit vervelend, het leven is fascinerend. Er is geen verschil tussen het leven van gewone mensen en dat van zogenaamd bijzondere individuen, als menselijk wezen zijn we gewoon eindeloos fascinerend. Zowel ik als mijn acteurs kijken gepassioneerd naar het leven dat we zo waarheidsgetrouw mogelijk willen vieren. Mensen zijn nooit saai, ze zijn enkel saai wanneer je denkt dat ze saai zijn.

MANVILLE: Ik vind het interessant dat deze mensen centraal staan, want dat gebeurt niet vaak. Het zijn gewone mensen met een moeilijk leven. Zoals altijd gaat het bij Mike om gewone verhalen van kleine mensen.

BROADBENT: De werkwijze is gesofisticeerd maar lijkt eenvoudig. Oppervlakkig gezien kan een personage simpel ogen maar er gaat veel detailwerk aan vooraf om die eenvoud te bereiken.

LEIGH: Als filmmaker en theaterregisseur ben ik altijd al geïnteresseerd geweest in het weergeven van het leven van gewone mensen. We streven naar de condities van documentaire door het creëren van een universum dat integer, realistisch en waarheidsgetrouw is. Wat ons op het vlak van beeldvorming interesseert is kijken naar de wereld, filmen op locatie en in dit geval de seizoenen voelen die ze inademen. Je voelt een link met de aarde, het zou moeten resoneren met het waar het in het leven van gewone mensen om gaat.

ANOTHER YEAR

Het lijkt erop alsof je de buitenwereld uit beeld weert.

LEIGH: Ik denk niet dat de rest van de wereld ver weg is, die buitenwereld omringt hen. De impliciete veronderstelling die ik met deze film maak is dat kijkers instinctief de context aanvoelen. Daarom is het niet alleen overbodig maar ook een afleiding om die wereld ook te tonen. In de film zitten verschillende verwijzingen, herinneringen en sporen die verwijzen naar die wereld. Zo spreken ze op het einde over reizen die ze maakten. Je voelt die wereld dus maar je ziet hem niet omdat we op microscopische wijze de centrale emotionele ervaring onderzoeken. Dat is juist de eigenschap van dit soort dramatisch verhalen vertellen.

Zou je ooit films willen maken over mensen zonder problemen?

LEIGH: Wanneer ik mensen zonder problemen vind zal ik een film over hen maken. Tot dan werk ik vanuit de naïeve veronderstelling dat iedereen problemen heeft. Ik wil je verwijzen naar Happy-Go-Lucky waar ik dat soort mensen aan bod liet komen. Er ontstaat ook het idee dat Tom en Gerri geen problemen hebben. Dat klopt niet, Mary is een van hun problemen. Mensen zonder problemen bestaan niet, daarom is iedereen interessant.

ANOTHER YEAR

Hoe past je camerawerk in Leighs organische werkproces?

DICK POPE: De fotografie is meestal erg onopvallend. Er worden geen trucs gebruik, je kijkt rechtstreeks in hun levens. We plaatsen de camera nooit zomaar arbitrair, Mike en ik werken er uitvoerig aan – Mike is een meester wat betreft de choreografie van de camera en de acteurs – net als aan de belichting die ook onopvallend is; hightened maar realistisch zodat je recht naar het hart van het verhaal gaat.

LEIGH: Dick heeft het over zelfbewuste pyrotechnische trucs maar tegelijk moet ik benadrukken dat hij heel gesofisticeerd werkt want elk seizoen is op een andere manier gefilmd. Net als met de acteurs ging hier heel wat voorbereiding aan vooraf. Het is geweldig dat uiteindelijk alles in elkaar past; fotografie, scenario en acteren.

ANOTHER YEAR

Is jouw cinema een ‘bedreigde soort’ die we moeten beschermen?

LEIGH: Nee, want de nieuwe technologie laat jonge filmmakers toe om naar de wereld te kijken zonder dat het veel kost. Ik heb een goed oog in de cinema van de toekomst omdat de opvatting dat de enige waardevolle films grote, cynische machines zijn die verhalen vertellen gesitueerd in andere werelden, terrein verliest. De films van morgen zullen gemaakt worden door mensen die naar de echte wereld kijken en hun verhalen verankeren in de realiteit. Ik ben optimistisch gestemd.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 611, januari 2011)

PERSCONFERENTIE FESTIVAL DE CANNES – 15 MEI 2010

MIKE LEIGH