John Hustons Freud: Vergeten film, gedurfde mind trip

FREUD

Freud is, zoals de ‘Freud, le film oublié’ documentaire op deze dvd aangeeft, een vergeten film. Wanneer de Amerikaanse regisseur John Huston ter sprake komt worden The Maltese Falcon, The African Queen en Moby Dick aangehaald. Maar zelden meesterwerken zoals Fat City, Wise Blood of Under the Volcano. En helemaal nooit Freud, een intellectuele biopic uit 1962 die net als Hustons ontluisterende Monroe-film The Misfits het jaar voordien een commerciële flop bleek. Het is nochtans straffe cinema. Een gedurfde film over ideeën met een sterke mise-en-scène.

FREUD

Toen avonturier en filmmaker John Huston (1906-1987) kort voor zijn dood vanuit een rolstoel zijn James Joyce-adaptatie The Dead regisseerde oogstte hij meer medelijden dan respect. Dat lag in de lijn van de neerbuigende bejegening die Huston tijdens zijn hele carrière te beurt viel. Een gevolg van het feit dat deze ‘Undirectable Director’ (dixit James Agee) moeilijk te vatten bleek en zijn oeuvre heterogeen oogde.

FREUD

Zijn keuze en opeenvolging van onderwerpen en genres leken even willekeurig en onvoorspelbaar als zijn engagement. Een imago van avonturier, macho en sigaren rokende drinkebroer (zoals vereeuwigd in Eastwoods White Hunter, Black Heart) hielp niet echt; ook al omdat Huston dit in zijn autobiografie ‘An Open Book’ versterkte door meer te onthullen over zijn verschillende avonturen in Afrika en zijn passie voor dieren dan over zijn films. Huston beschouwde zich wel als een auteur maar film was voor hem een bescheiden kunst. De echte genieën waren volgens Huston de schrijvers die hij adapteerde (Melville, Lowry, Williams, O’Connor,…), beeldhouwers, schilders en wetenschappers zoals Sigmund Freud.

FREUD

Hustons fascinatie voor Freud (1856-1939) ontstond toen hij in 1946 bij het draaien van de documentaire Let there be light ontdekte hoe psychologen trauma’s bij oorlogsveteranen behandelden met hypnose en psychoanalyse. Freuds leven leverde geen boeiend dramatisch materiaal op maar zijn ontdekking van psychoanalyse als middel om mentale ziekten te bekampen en de weerstand die dit opriep sloot aan bij het centrale thema van Hustons werk: de strijd van een eenzaam man in een goddeloze wereld. Huston vroeg anti-Freudiaan Jean-Paul Sartre om een scenario te schrijven maar nam uiteindelijk zelf, samen met Charles Kaufman, over.

FREUD

Freud diende voor Huston twee zaken duidelijk te maken. Het verlangen om te weten (om mensen te begrijpen) dat Freud dreef en de morele impact van diens visie dat “we in een wereld worden geworpen die er op gericht is om ons onze onschuld te doen verliezen.” Daarom wou hij zijn film structureren als een onderzoek met een empathische protagonist die enigma’s oplost (symptomen van patiënten leiden naar de oorzaken van hun trauma’s) en zijn eigen onderbewustzijn (onthuld via nare dromen) wekt.

FREUD

Huston omschreef het als “een intellectueel suspenseverhaal” dat de stappen volgt die Freud zette bij de ontwikkeling van de theorie van het Oedipus complex. Volgens Huston moest “elke stap helder verklaard en begrepen worden” zodat de kijker bij het verlaten van de zaal zou “gaan twijfelen aan de eigen vrije keuze en wil en het besef zou groeien dat het bewustzijn slechts een kleine rol speelt bij beslissingen.”

FREUD

Freud was volgens Huston “a very daring film for its time.” Gedurfd omwille van de verwijzing naar de seksualiteit van kinderen maar vooral ook omdat ideeën er primeren op entertainment. Bovendien giet Huston het gegeven in een verontrustende film noir met contrastrijke zwart-wit fotografie, surrealistische droomscènes, extreme close-ups van gezichten, Jerry Goldsmiths mysterieuze muziek en het gebruik van het beeldkader als een zoekprent. Terwijl Montgomery Clift een gekwelde, obsessieve en nieuwsgierige ‘speurder’ neerzet. Na negatieve screenings verwijderde Universal scènes maar zelfs in deze verminkte versie is Freud indrukwekkend.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 679, november 2017)

FREUD: John Huston, USA 1962, 132′; met Montgomery Clift, Susannah York, Larry Parks, Susan Kohner, Eileen Herlie, Eric Portman; extra’s: documentaires; FILM: **** / EXTRA’S: **; dis. Rimini Editions, info: www.facebook.com/rimini.editions

FREUD