Clint Eastwoods ‘cavalier seul’ Dirty Harry: Van antiheld tot icoon
SUDDEN IMPACT
Tijdens Cannes ‘08 vierde Warner Bros, de studio van Stanley Kubrick en van Clint Eastwood, zijn 85ste verjaardag. Een feest dat, na de sluiting van haar arthousefilialen Picturehouse en Warner Independent, veeleer in mineur verliep voor de studio die aanvankelijk acteurs en later auteurs koesterde. Gelukkig friste Richard Schickel ons filmgeheugen op met de documentaire ‘You Must Remember This’ en kwam Eastwood een met extra’s overladen Dirty Harry dvd-collectie persoonlijk voorstellen.
DIRTY HARRY
“Clint Eastwood is het levende bewijs dat de beste manier om door het leven te gaan cool zijnis” schreef Norman Mailer als slot van zijn interview met “een boeiende kunstenaar” die “eruitziet als een Amerikaanse held”. De progressieve schrijver hield wel van de lang als conservatief omschreven acteur-regisseur, ook al omdat diens antihelden veelal rebellen zijn die het maatschappelijk evenwicht verstoren en de goegemeente shockeren.
DIRTY HARRY
Schoolvoorbeeld is ‘Dirty’ Harry Callahan, een onconventionele agent uit San Francisco die Eastwood voor het eerst vertolkte in het door Don Siegel geregisseerde Dirty Harry. “De film was erg controversieel,” zegt historicus Richard Schickel in zijn audiocommentaar, “voornamelijk door de houding van de agent die niet voorzichtig met de rechten van misdadigers omspringt en vooral begaan is met de rechten van slachtoffers”.
DIRTY HARRY
De omstreden misdaadthriller uit 1971 werd de eerste film in een reeks van vijf die van de antiheld een van de iconen uit de Amerikaanse filmgeschiedenis zouden maken. Met replieken die in het collectieve geheugen verankerd werden: “Do you feel lucky, punk?” en “Go ahead, make my day!”. Begin jaren 70 maakte Clint Eastwood, toen een B-filmacteur die net was doorgebroken met Sergio Leone’s spaghettiwesterns, kennis met het aanvankelijk ‘Dead Right’ getitelde project. Maar pas nadat het script langs Marlon Brando, Steve McQueen, Frank Sinatra en Paul Newman was gepasseerd belandde het finaal bij Eastwood.
DIRTY HARRY
Hij liet het herschrijven door Dean Riesner en stelde Don Siegel, met wie hij net Coogan’s Bluff en The Beguiled had gemaakt, als regisseur voor. Samen ontwikkelden ze de stijl (documentair realisme, weinig close-ups, laconieke dialogen) van wat een reeks zou worden. Eastwood voelde zich instinctief door het personage aangetrokken: “Er hing een zweem van eenzaamheid aan de man. Zijn leven was leeg maar hij vulde het met zijn obsessie om criminelen van straat te krijgen”.
MAGNUM FORCE
Dirty Harry duwde de misdaadthriller in een nieuwe richting door aan te geven dat een held geen heilige hoeft te zijn. Harry (‘Dirty’ omdat alle vuile zaakjes bij hem belanden) is meer begaan met gerechtigheid dan met wettelijkheid en compenseert zijn gewelddadigheid met een helder besef van het onderscheid tussen goed en kwaad. Hij spreekt vooral via zijn .44 Magnum en lijkt erg op de boeven die hij nazit. Alleen bezit hij een badge. De antiheld is geboren en verovert de box-office.
DIRTY HARRY
De controverse start wanneer critica Pauline Kael de beschuldiging ‘reactionair’ uit. Eastwoods bekendste personage zou jarenlang voor de enen een getormenteerde antiheld en voor de anderen een fascistoïde wraakengel zijn. Waarbij vaak vergeten werd dat Harry vooral een personage van zijn tijd was. Zowel Dirty Harry als de sequels Magnum Force en The Enforcer weerspiegelen de trauma’s van een Amerika dat ziek is van de Vietnamoorlog en met schuldgevoelens worstelt. De eenzaat Harry is een personage uit een ander tijdperk, de periode voor de Amerikaanse droom een nachtmerrie werd, wiens rechtlijnige naïviteit botst met het cynisme van een veeleer bureaucratisch dan moreel gereglementeerde samenleving.
SUDDEN IMPACT
In deze als misdaadfilm vermomde westerns bestrijdt hij vuur met vuur. “Dirty Harry was bij zijn release zo omstreden omdat er in de jaren 60 een wijziging was opgetreden in de houding van het publiek t.o.v. misdadigers en ordehandhavers,” aldus Richard Schickel, “er was het ‘Miranda’-besluit geweest dat de rechten van misdadigers vastlegde en deze film pakt dat thema aan”. Toch roeit Siegels film niet helemaal tegen de stroom op, hij sluit ook aan bij het groeiende wantrouwen t.o.v. instellingen. Harry neemt niet alleen op radicale wijze de verdediging van slachtoffers op zich, hij rebelleert ook tegen instituten.
“Harry zit gevangen tussen zijn nood om inspecteur Callahan te zijn, hij kan immers slechts een agent zijn op deze wereld,” stelt Schickel, “en zijn constante ongeduld t.o.v. de bureaucratie die hem belet om tegen een psychopathische misdadiger directe actie te ondernemen”. Siegel en Eastwood hadden geen reactionaire fantasie voor ogen. “Ik denk niet dat Harry zich zag als een politiek man,” aldus Eastwood, “wel als een gepassioneerd man die een zaak wil oplossen”.
THE DEAD POOL
Callahan is een klassiek Eastwood-personage, iemand die (zoals Preacher in Pale Rider of Christine Collins in Changeling) bekommerd is om gerechtigheid en gelooft dat hij iets aan zijn omgeving kan doen. Zijn handelingen hebben iets van een obsessieve kruisvaart gemotiveerd door walging t.o.v. schurken én hypocrieten. Harry verafschuwt krankzinnige moordenaars (Dirty Harry), vigilantes (Magnum Force), terroristen (The Enforcer), verkrachters (Sudden Impact) en sterrendoders (The Dead Pool).
Maar ook keurige ambtenaren en politici die slachtoffers in de steek laten. Zelf blijft hij een schoft, een viriele antiheld die zich met barok, expressionistisch geweld handhaaft in een stedelijke jungle waar beschaving een dun laagje is dat snel afbrokkelt. Naast het briljante Dirty Harry – waar de cavalier seul tegelijk cool en kwetsbaar is – valt in de vijfdelige reeks vooral Sudden Impact op. In de enige Dirty Harry-film die Eastwood zelf regisseert, dompelt hij zijn personage onder in morele en visuele duisternis. Liefde voor een vrouwelijke wreekster belet Harry om zijn werk te doen. De man-met-het-lelijke-hondje laat een leugen waarheid worden.
THE ENFORCER
Door een schuldige (vrouw) vrijuit te laten gaan vernietigt hij zijn eigen identiteit. Maar het is juist in dit verlies, deze afbrokkeling van identiteit dat Harry verlossing vindt. Het is deze complexiteit, fragiliteit en ambivalentie die Eastwood koestert. Ook al werd dat maar matig gewaardeerd. Pas na het euthanasiedrama Million Dollar Baby en de antioorlogsfilm Flags of our Fathers verdween het conservatieve imago van de man die lang met zijn iconisch Dirty Harry-personage werd vereenzelvigd. “Ik ben er voorstander van om mensen te laten doen wat ze willen,” zegt Eastwood, “zolang ze anderen maar met rust laten. Dat is mijn fundamenteel probleem met de mensheid: in plaats van anderen te beoordelen, hen te zeggen hoe ze hun leven moeten leiden, zouden mensen er beter aan doen voor hun eigen deur te kuisen”.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 589, november 2008)
MAGNUM FORCE
THE DIRTY HARRY COLLECTION: DIRTY HARRY; Don Siegel, USA 1971; 98’; met Clint Eastwood, Harry Guardino; FILM: **** /
EXTRA’S: **** (commentaar, documentaires, interviews); MAGNUM FORCE; Ted Post, USA 1973; 117’; met Clint Eastwood, Hal Holbrook; FILM: **/ EXTRA’S: **** (commentaar, documentaires); THE ENFORCER; James Fargo, USA 1976; 93’; met Clint Eastwood, Tyne Daly; FILM: ** / EXTRA’S: **** (commentaar, documentaires); SUDDEN IMPACT; Clint Eastwood, USA 1983; 112’; met Clint Eastwood, Sondra Locke; FILM: *** / EXTRA’S: **** (commentaar, documentaire); THE DEAD POOL; Buddy Van Horn, USA 1988; 87’; met Clint Eastwood, Liam Neeson; FILM: * / EXTRA’S: **** (commentaar, documentaire); dis. Warner.
THE ENFORCER