Zodiac: David Finchers obsessieve zoektocht naar de waarheid

ZODIAC

Seven-regisseur David Fincher keert terug naar het ‘serial killer’-genre met Zodiac, het verhaal van een nooit gevatte seriedoder die San Francisco en omgeving van 1969 tot ver in de jaren 70 terroriseerde. Niet zozeer de moorden maar wel de zoektocht naar de dader houdt Fincher bezig in de eerste volledig digitaal opgenomen studiofilm.

ZODIAC

“This is the Zodiac speaking”. Zo eiste de nooit ontmaskerde ‘codekiller’ de aandacht op van politie, pers en publiek. De seriemoordenaar die jarenlang San Francisco in zijn greep hield berokkent fysiek leed maar viseert vooral de geest. Zijn slachtoffers lijken willekeurig gekozen. Dat toeval versterkt de angstgevoelens van het zich met de slachtoffers identificerende publiek. Massahypnose zorgt voor een angstklimaat dat de Flower Power uittelt. Een opgroeiende David Fincher maakte het mee en merkte dat twee jaar na de ‘Summer of Love’ “mensen zich achter hun huisdeur terugtrokken”.

ZODIAC

In een brief waarschuwde Zodiac “… mijn volgende moorden zal ik niet meer aankondigen, ze zullen lijken op alledaagse overvallen, passionele moorden en enkele nepongevallen…”. Door alle kwaad op zich te nemen versterkte hij het beeld van de gevaarlijke, oncontroleerbare en onbegrijpbare wereld. De angst werd existentieel. Mysteries verklaren werkt geruststellend, raadsels bewaren voedt onrustgevoelens.

ZODIAC

Deze strijd tussen chaos en orde houdt verhalenvertellers en hun publiek al eeuwen bezig. Zodiac gaat over de Amerikaanse obsessie voor seriemoordenaars, maar is tegelijk ook een universele existentiële thriller over angst voor chaos en fascinatie voor moorden. Via de reconstructie van het verleden wordt ook iets gezegd over de angsten van het nieuwe millennium. Het monster dat zich niet laat vangen, de vijand die niet te begrijpen is, publiek opgebiechte gruweldaden en de futiliteit van actie. Plus het failliet van de patriarchale maatschappij; gezinnen vallen uit elkaar terwijl impotente macho’s zich vastklampen aan rituele speurtochten.

ZODIAC

Het politieduo David-William volgt vooral valse sporen, misdaadjournalist Avery vecht met zijn eigen afhankelijkheidsproblemen via een jacht op de Zodiac en striptekenaar Graysmith gebruikt zijn puzzeltalent om de mediageile killer te zoeken. De vruchteloze zoektocht weegt op de relaties en geestelijke gezondheid van de (anti-)helden. Slechts de aanvankelijk door niemand ernstig genomen Graysmith blijft speuren, in zijn egoïsme betrekt hij zelfs zijn kinderen in het onderzoek, maar de zaak blijft voor allen een obsessie.

ZODIAC

Zodiac draait ogenschijnlijk om hoe onzekerheid, het niet vinden van antwoorden, levens verwoest. Maar Zodiac is vooral een film over obsessie, over de bezetenheid om vragen te stellen en antwoorden te zoeken. Zoals bij elke obsessie is het enige echte doel de obsessie zelf. Die obsessie in leven houden is essentieel. De speurders gaan op in hun zoektocht naar een onvindbare waarheid. Met “ik moet weten wie hij is” duidt Graysmith zijn verlangen naar kennis. Die kennisverwerving loopt via taal. Politioneel sporenonderzoek levert amper bewijsmateriaal op zodat journalisten informatie uit Zodiacs codeboodschappen moeten puren.

ZODIAC

De bibliotheek speelt als kenniscentrum een cruciale rol in het proces van verzamelen, rangschikken, decoderen en interpreteren van puzzels. Via tekens zoekt men een systeem dat naar de bedenker leidt. Maar die glipt door de vingers (“hij breekt het patroon!”), zoals ook tijd lijkt te vloeien. Tegen dat Graysmith de schuldige denkt te hebben gevonden (maar een tekst tijdens de eindgeneriek plaatst daarbij vraagtekens) zijn er jaren voorbijgegaan (in time-lapse verrijst de Transamerica- building) zonder nieuwe gebeurtenissen.

ZODIAC

De killer Zodiac leeft dan al lang in de geest. Zo bezorgt Graysmith zichzelf doodsangst in de kelder van een verdachte. Bij een man bezeten door film creëert hij zijn eigen horrorfilm. Voor Fincher symboliseert die ‘trip’ de geestelijke en emotionele desintegratie van de geobsedeerde idealist. Graysmith zoekt spiritualiteit in de mysterieuze details van het bestaan en ontspoort daarbij. Net zoals perfectionist Fincher het budget van Zodiac de hoogte injoeg door aandacht voor, door digitale technologie uitvergrote, details.

ZODIAC

“Ik moet hem in de ogen kijken en weten dat hij het is” zegt Graysmith over zijn drang om een beeld te plakken op zijn mentale Zodiac en via projectie zijn eigen bestaan zin te geven. Fincher ensceneert de confrontatie via blikken, in een shot-tegen-shot, dialoogloze winkelscène. Louterend voor het personage, maar niet voor de kijker. Want Fincher serveert geen oplossing en rondt het verhaal niet netjes af. Frustrerend aangezien voordien al gedoodverfde helden (Avery en Toschi) verdwenen uit het verhaal. De regisseur is even obsessief als zijn personages.

ZODIAC

Ook voor hem is de zoektocht belangrijker dan de identiteit van de, door meer dan een acteur gespeelde, moordenaar. De waarheid is een fata morgana dat verdwijnt als je dichterbij komt. Zodiac is dan ook meer een sfeer- dan een actiefilm. Vanaf het beklemmende begin blijft de onderhuidse angstsfeer zinderen. Ondanks het feit dat alle moorden in het eerste halfuur zitten. De onwerkelijke sfeer van de opening (4 julivuurwerk, travelling langs huizen, autolichten in het donker) en de subjectieve opbouw van de gruwel (onbehagen, angst, ontzetting) creëren een gevoel van vervreemding dat de hele film lang wordt aangehouden.

ZODIAC

Fincher hoeft niet meer zonodig zijn talent te demonstreren en plaatst ritme en look in functie van de obsessieve zoektocht. Regisseur, personages en toeschouwers vinden elkaar in een verlangen te weten en het besef hoe beschadigend die drang kan zijn. “Ik denk niet dat Zodiac een ‘grote Hollywoodfilm’ is,” zegt Fincher, “dat was nooit onze bedoeling”. Logisch, juist het afwijkende verontrustende karakter maakt van briljante cinema een beklijvende film. Alles gebeurt terwijl je kijkt naar Zodiac, maar ook achteraf laat de film je niet los. Of hoe aanstekelijk obsessies werken.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 575, juni 2007)

ZODIAC: reg. David Fincher / sce. James Vanderbilt naar Robert Graysmith / muz. David Shire / fot. Harris Savides / mon. Angus Wall / act. Jake Gyllenhaal (Robert Graysmith), Robert Downey Jr. (Paul Avery), Mark Ruffalo (David Toschi), Anthony Edwards (William Armstrong), Brian Cox (Melvin Belli), Elias Koteas (Jack Mulanax), Chloë Sevigny (Melanie) / pro. Mike Medavoy, Arnold W. Messer, Bradley J. Fischer & Cean Chaffin / USA / 2007 / 158’ / dis. Warner

ZODIAC