Cultklassieker Blade Runner herschrijft de toekomst. Deel 1: De kroon op een meesterwerk
BLADE RUNNER
In 1982 leek Blade Runner niet voorbestemd om een cultklassieker te worden. Ondanks de visuele kracht van deze grimmige Philip K. Dick-verfilming. Ridley Scotts dystopische sciencefictionfilm flopte commercieel en de cineast betreurde opgedrongen wijzigingen. Kritische herwaardering opende echter de deur voor herwerkingen. Na de ‘Director’s Cut’ uit ‘92 volgt nu een ‘Final Cut’. De film zoals de regisseur hem voor ogen had. Een unieke ‘Collector’s Edition’ boxset vergelijkt de vijf versies en duidt dit meesterwerk.
BLADE RUNNER
“Blade Runner was de eerste sciencefiction art film,” stelt een trotse Ridley Scott in de briljante documentaire ‘Dangerous Days’, “het was een dystopische, donkere en filosofische film met een traumatische, emotionele kant”. Maar “het publiek wilde het verontrustend toekomstbeeld niet zien” en na desastreuze testvertoningen werd de film een eerste keer herwerkt, “op maat van mensen die hem niet begrepen”.
BLADE RUNNER
Blade Runner geldt als een van de meest invloedrijke sciencefictionfilms uit de geschiedenis. Philip K. Dicks novelle ‘Do Androids Dream of Electric Sheep?’ over de jacht van blade runners (politiespeurders) op replicants (androïde wezens) in het regenachtige Los Angeles van 2019 werd door regisseur Ridley Scott (Alien, Thelma & Louise, Gladiator, American Gangster) omgevormd tot een existentieel drama over leven en dood. Maar het productieproces verliep moeizaam en de film werd pas vele jaren (en enkele herwerkingen) later tot meesterwerk gepromoveerd.
BLADE RUNNER
Een kwarteeuw na datum lijkt het eeuwige work in progress Blade Runner aan het einde van zijn ontwikkeling gekomen. Met een ‘Final Cut’ die de ware ‘Director’s Cut’ is. De definitieve versie, “voor eeuwig en altijd” zoals Scott belooft. Of de ‘2-disc Special Edition’ en de ‘5 disc Ultimate Collector’s Edition’ ook de ultieme dvd’s zijn valt af te wachten. Want er is natuurlijk altijd nog die eerste, vier uur durende versie waar Scott zelf niets van begreep!
BLADE RUNNER
In afwachting verzamelt dvd-producent Charles de Lauzirika in de ‘Collector’s Edition’ boxset naast uitgebreid en sterk bonusmateriaal vijf versies van Blade Runner. De werkversie (lente ‘82), de Amerikaanse bioscoopversie (zomer ‘82), de internationale versie (najaar ‘82), de ‘Director’s Cut’ (‘92) en ‘The Final Cut’ (‘07). Fans spoeden zich naar het vijfde schijfje met de ondertussen legendarische workprint. “Een ruw werk-in-vordering” waarschuwt Scott in zijn intro en deze versie illustreert hoe ver het videotijdperk achter ons ligt. Visueel is het geen pareltje, maar als studieobject is deze (door het testpubliek afgewezen) versie erg interessant.
BLADE RUNNER
Want deze sfeervollere (en kortere) versie wijkt het meest af. Met een alternatieve openingsscène maar zonder Vangelis-muziek, happy end, eenhoorndroom en (op het slot na) voice-over. De meest gekende versies staan op schijfje twee. De Amerikaanse en internationale bioscoopversies zijn nagenoeg identiek (voor de V.S. werden actiescènes ingekort, de internationale versie voegt een scène toe waarin Batty het hoofd van ‘zijn maker’ Tyrell plet). Beiden eindigen met een happy end, bevatten de door Scott vervloekte voice-over en suggereren dat Deckard geen replicant is.
BLADE RUNNER
De ‘Director’s Cut’ van ‘92 (zonder voice-over en met een open einde) herstelt het mysterie op dat vlak en voegt onder meer een symbolische eenhoorndroom toe. De nieuwste versie, Scotts ware director’s cut, vinden we op schijfje een. De ‘Final Cut’ uit ‘07 werd serieus opgepoetst (met geluidscorrectie, digitale restauratie en heropnames) terwijl subtiele montageverschillen Blade Runner in de richting van het expressionisme duwen.
BLADE RUNNER
Maar door de androïde gloed in Deckards ogen te benadrukken ontluistert Scott het mysterie en wordt “de speurder die niet speurt” (dixit Harrison Ford) overduidelijk de replicant, de kunstmatige mens die hij bij schrijver Dick was. Elke Blade Runner-versie wordt toegelicht via audiocommentaar maar daarnaast is er nog een pak archiefmateriaal (zelfs nog 45 minuten verwijderde scènes) en zijn er talloze documentaires.
BLADE RUNNER
Pronkstuk is de meer dan drie uur durende doc ‘Dangerous Days’ die alle productieverhalen en -aspecten onder de loep neemt. Gedetailleerd en onverschrokken. Hete hangijzers (zoals de rebellie van de Amerikaanse crew tegen Scotts autoritaire gedrag op de set of het ontslag van scenarist Hampton Fancher) worden niet gemeden en niet iedereen komt ongeschonden uit het verhaal (het gebrek aan visie van de geldschieters wordt schrijnend duidelijk).
BLADE RUNNER
Ook vernemen we dat ‘Mechanismo’ de werktitel was. Dat Dustin Hoffman en Scott Glenn kanshebbers waren om Deckard te spelen. Dat een zelfmoord werd geschrapt en een westernopeningsscène alleen maar de storyboards haalde. Dat het oogmotief een ‘Orwelliaans concept’ was. Enzovoort. Een en ander toont dat Blade Runner een rijk, gelaagd meesterwerk is en Ridley Scott een gedreven auteur (“Mijn wapen, dat is mijn camera”).
BLADE RUNNER
Maar ook dat toeval filmgeschiedenis schrijft. Want De Lauzirika onthult dat de negatieven van Blade Runner voorbestemd waren om in ‘88 te worden vernietigd. Ze werden gelukkig op een schap vergeten. Of ongelukkig wanneer je zoals Guillermo del Toro fan bent van de bioscoopversie uit ‘82. Maar nu kan de discussie met beeldmateriaal worden ondersteund. Mooie beelden. Veel materiaal.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 548, april 2008)
BLADE RUNNER