Martin Scorsese’s No Direction Home: Op zoek naar de mens achter de mythe
NO DIRECTION HOME
Martin Scorsese zoekt in No Direction Home: Bob Dylan naar de mens achter de mythe Bob Dylan in een documentaire ontdekkingsreis door de muzikale sixties.
“Niemand kent hem. Alleen Dylan kent zichzelf en misschien kent zelfs hij zichzelf niet” stelt een Dylan-getrouwe in een onuitgegeven promotiespot. De mythe van de ondoorgrondelijke en tot icoon uitgegroeide muzikant blijft ook na No Direction Home: Bob Dylan stevig overeind. Een toeval is dat niet. De 64-jarige Dylan stuurt de legendes die al 40 jaar een eigen leven leiden immers zèlf bij door middel
van een heus multimediaproject. Met behalve een soundtrack (The bootleg series vol. 7), een biografie (The Bob Dylan Scrapbook 1956-1966), website én documentaire (Todd Haynes’ speelfilm I’m not there volgt).
NO DIRECTION HOME
Dylan gaf documentairemaker Martin Scorsese toegang tot zijn archieven, wat de regisseur van The Last Waltz (afscheidsconcert van Dylans favoriete begeleidingsgroep The Band) unieke interviewbeelden van Allen Ginsberg én Dylan opleverde. De songwriter kon daardoor als schaduwregisseur van zijn ‘fan’ fungeren. Robert Allen Zimmerman waakt immers over zijn creatie ‘Bob Dylan’. “Volgende week schaf ik me een nieuwe Bob Dylan aan,” grapt hij even voor hij via een mysterieus motorongeluk van het toneel verdwijnt, “we zullen zien hoe lang dié meegaat”.
De symboliek van de regisseurskeuze ontging Dylan beslist niet: de maker van The Last Temptation of Christ onderzoekt hoe een uit het onooglijke Hibbing, Minnesota afkomstige jongeman in vijf jaar tijd een levende muzikale God werd. Het kadert perfect in de mystificatie van zijn leven en muziek. Scorsese concentreert zich eerst op de jeugdjaren van de zanger om daarna te focussen op de periode 1961-1966 waarin Dylan aanvankelijk flirt en dan met het folkgenre breekt.
THE LAST WALTZ
Een dramatisch incident, de rel n.a.v. een ‘elektrisch’ optreden tijden het Newport Folk Festival van 1965, zet Scorsese aan om via parallelmontage de chronologie te doorbreken en met getuigenissen te peilen naar de ongrijpbare ziel van de man die zijn naam ontleende aan dichter Dylan Thomas. Maar in zijn Basement Tapes zong Dylan al ‘I’m Not There (I’m Gone)’. Wanneer je hem ergens denkt te vatten is hij al weg.
D.A. Pennebaker lukte het met Don’t Look Back al niet en ook Scorsese moet passen. Want Bob Dylan was altijd al de beste biograaf van Bob Dylan. Getuige Eat the Document en vooral Renaldo and Clara. Lang voor reality tv bestond speelde Dylan al met het idee om zich dag en nacht te laten volgen door een filmcrew. Dylan is een ‘soulmate’ van Andy Warhol. De poppaus zorgt niet toevallig voor de meest indrukwekkende beelden van deze documentaire: een opname van een in schaduw en licht opgedeeld gezicht van een met afwezige blik voor zich uitstarende Dylan: het mysterie Dylan in beeld gebracht.
RENALDO AND CLARA
Maar niet gevat want Dylan oogt geheimzinniger dan ooit. Een logisch gevolg van zijn manie om zichzelf altijd en overal te ensceneren én zijn imago constant om te vormen (vandaar zijn fascinatie voor Haynes’ voornemen 7 acteurs te gebruiken voor 1 Dylan). Je proeft de mise-en-scène in Dylans poging om zich, met de steun van Scorsese, te profileren als eeuwige buitenstaander. “Ik was een outsider en ze wilden van mij een insider maken. Mooi niet!” zegt Dylan met gepaste trots wanneer zijn aanvaring met de burgerrechtenbeweging ter sprake komt.
Een voorbode van zijn frontale botsing met de ‘folkies’ (“Ik was het beu om onder druk te staan”). “How does it feel to be on your own?” klinkt het in Like a Rolling Stone, “with no direction home”. Fijn dus, stelt de “muzikale ontdekkingsreiziger” die Woody Guthrie eert maar “het gevoel had geen verleden te hebben”. Uit het niets ontstond plotseling een gigantisch muzikaal talent. “I went to the crossroads” glimlacht Dylan. Verwijzend naar die andere mythe, de artiest die zijn ziel verkoopt. “De deur was open,” schrijft de zanger in zijn autobiografie, “één ding stond vast: het was niet God die de richting aangaf maar het was evenmin de duivel”. Het was Bob Dylan, Robert Zimmermans dubbelganger.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 560, februari 2006)
NO DIRECTION HOME: BOB DYLAN; Martin Scorsese; USA 2005; 204’; met Bob Dylan, Joan Baez, Allen Ginsberg; beeldformaat 1.33:1; dis. Paramount; extra’s: optredens, covers, promotiespots; Film: **** / Extra’s : **.
NO DIRECTION HOME