John Fords West: De ‘places of the heart’ van Amerika’s grootste filmmaker

aug 7, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Ford, genre, portret, regisseur, western  //  No Comments

THE SEARCHERS

“De emotionele kracht van figuren in een landschap illustreerde de poëzie van zijn beeldtaal,” zegt Martin Scorsese, “John Ford drong met The Searchers door tot iets diep in de Amerikaanse psyche”. Curtis Hanson vult aan dat de legendarische Amerikaanse cineast “een Ierse migrant was die de spirit van het land vatte maar ook de duistere kant van Amerika onder de loep nam”. Cinematek in Brussel start vanaf september een cyclus om duidelijk te maken dat Ford, in de woorden van Lindsay Anderson, “een geniaal cineast en een groot man was”. Iemand die de plaatsen die hij koesterde dramatisch in beeld bracht.

THE SEARCHERS

“Monument Valley is mijn favoriete locatie,” zei John Ford (1894-1973), “het heeft rivieren, bergen, vlaktes, woestijn, alles wat het land kan bieden. Ik voel me daar op mijn gemak. Ik ben over de hele wereld geweest maar beschouw dit als de meest complete, prachtige en vredige plaats op aarde”. In een carrière van 50 jaar filmde Ford negen westerns in Monument Valley, te beginnen met Stagecoach in ‘39, het jaar dat hij dankzij rancher Harry Goulding de plaats ontdekte die zou uitgroeien tot een iconisch westernlandschap via o.m. My Darling Clementine en Fort Apache.

THE SEARCHERS

Exact 55 jaar geleden trok Ford andermaal naar dat rotsachtig woestijnlandschap in Utah om er met John Wayne zijn meest ernstige western te draaien.  The Searchers was een jaar later een van de 47 uitgebrachte westerns maar viel op door zijn voor de optimistische fifties erg donkere toon. De chaos van zijn door de burgeroorlog verscheurde leefwereld en de pijn van de geslagen wonden drijven (anti)held Ethan Edwards tot psychotisch gedrag. Edwards’ odyssee door sneeuw, zand en wind is één versie van de absurde dialoog tussen mens en universum die Ford in al zijn films opvoert.

THE SEARCHERS

Daarbij speelt een conflict tussen natuurlijke en geciviliseerde waarden. De personages zijn verscheurd tussen obsessionele liefde en vernietigingsdrift, tussen de wil zich te vestigen en de drang ongebonden te blijven. Edwards is gefascineerd door de Comanche Scar: de erkenning van de ‘wilde’ als alter ego brengt hem bij zijn zinnen terug. In plaats van het door indianen ontvoerde en opgevoede meisje
te doden, neemt hij haar met “Let’s go home, Debbie” in de armen.

Een dergelijke crisis van het individuele bewustzijn, vaak ook keerpunt voor de gemeenschap, is voor Ford cruciaal. Het ‘tragische moment’ “dwingt hen de essentie van zichzelf te ontdekken,” aldus de cineast, “het laat me toe het buitengewone in het alledaagse en humor in tragedie te ontdekken.”

THE SEARCHERS

De openingsscène van The Searchers toont vanuit een donkere hut via een openslaande deur een winderig, dor landschap. Dat beeld van een deuropening (later ook tent en grot) symboliseert een overgang tussen twee werelden. Enerzijds de warmte van een thuis, een familie in de geborgenheid van de duisternis; anderzijds de verblindende helderheid van de bedreigende frontier. De familiereünie brengt de werelden van naderende ruiter Ethan en van zijn broer Aaron samen om aan te geven hoe problematisch het cowboyuniversum wel is.

THE SEARCHERS

Ook later worden veiligheid, gevaar en woede visueel uitgedrukt via een spel van licht en duister. Zo gebruikt Ford, wanneer de door indianen belaagde Ethan en Martin een grot invluchten, de tegenstelling tussen licht en donker om het contrast tussen kwetsbaarheid en beschutting te illustreren. Ook de dramatische climax speelt in een grot, met Ethan die de vluchtende Debbie achtervolgt. In het licht van de grotopening is de spanning te snijden tot Ethan besluit een ander pad in te slaan en zijn overlevend familielid ‘thuis’ te brengen.

THE SEARCHERS

Wanneer Debbie veilig bij de Jorgensons zit, stapt Ethan opnieuw naar buiten. In de slotscène zien we vanuit de hut en door de deuropening hoe hij omkijkt, met zijn linkerhand zijn rechterelleboog vastgrijpt en wegwandelt. Opgenomen in de eenzaamheid van het rode zand terwijl de deur langzaam dichtgaat en de openingsballade weerklinkt: “What makes a man to wander? What makes a man to roam? What makes a man leave bed and board? And turn his back on home? Ride away, ride away, ride away”.

THE SEARCHERS

Gevolgd door een fade to black. De western zou nooit meer hetzelfde zijn, net zoals Fords ‘places of the heart’. Zijn beelden van nietige figuren tegen een brutaal mooi landschap zijn verankerd in ons geheugen, zoals ook het midden in Monument Valley geplante bordje met ‘John Ford Point’. ×

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 607, september 2010)

THE SEARCHERS

 

Leave a comment