Fritz Langs M – Eine Stadt sucht einen Mörder: Angst en suspense in Duitsland
M – EINE STADT SUCHT EINEN MORDER
“I can’t help myself! I have no control over this, this evil thing inside of me, the fire, the voices, the torment.” Met M – Eine Stadt sucht Einen Mörder maakte Fritz Lang in 1931 een film over het kwaad in de mens en in de maatschappij. Een verdoken waarschuwing voor het ontluikend nazisme dat de regisseur even later zou ontvluchten.
Hem omschrijven als Duits regisseur volstond om getuige te zijn van een van Fritz Langs legendarische woedeuitbarstingen. “Ik ben geboren in Oostenrijk”, was steevast zijn reactie, “ik heb langer in Amerika dan in Duitsland gewerkt, maar niemand heeft ooit gezegd: Fritz Lang, de Amerikaanse regisseur”. De in Wenen geboren Lang (1890-1976) was nochtans trots op het werk dat hij in Berlijn maakte. Met Der Müde Tod, Spione en M – Eine Stadt sucht Einen Mörder als favorieten.
M
Duitsland was echter voor Lang vooral het land van de catastrofe van 1933: Hitler die aan de macht kwam, de nazi-censuur die Das Testament des Dr. Mabuse verbood en Goebbels die hem (omwille van Die Nibelungen) vroeg de Duitse cinema te leiden. Lang vluchtte snel het land uit terwijl zijn echtgenote en scenariste Thea von Harbou achterbleef en zich tot het nazisme bekeerde. Zij lag nochtans mee aan de basis van M – Eine Stadt sucht Einen Mörder, Langs door de nazi’s in beslag genomen baanbrekende eerste geluidsfilm uit 1931, die het verhaal vertelt van de jacht op een psychopathische kindermoordenaar maar volgens Lang “vermoedden de nazi’s al door de werktitel ‘Mörder unter uns’ dat het ging om een antinazifilm”.
Niet ten onrechte gaf hij achteraf toe, “ik legde allerlei nazi-uitspraken in de mond van de geest van de crimineel. Eén was ‘het geloof van de normale burger in de krachten die hij heeft verkozen moet worden vernietigd. Wanneer alles verwoest is zullen we op het puin van de misdaad bouwen’. Dat was exact wat de nazi’s zegden”. De cineast voegde eraan toe dat Goebbels zogezegd slechts het einde wilde wijzigen, “de moordenaar mocht niet gek worden; de woede van het volk moest hem vernietigen. Goebbels was te slim om de echte reden te geven maar wist verdomd goed waarover het ging”.
M – EINE STADT SUCHT EINEN MORDER
En dat was natuurlijk hoe een woekerende crisis de ideale voedingsbodem voor een dictatuur vormt. Lang giet dat in een claustrofobe, suspenserijke thriller over de speurtocht naar een kindermoordenaar die een stad in rep en roer zet. Wanneer de politie weinig efficiënt blijkt, ontketenen verontruste onderwereldfiguren en een woedende menigte een hysterische klopjacht op de schuldige die uiteindelijk door een volkstribunaal wordt ‘berecht’. De clair-obscur fotografie van Fritz Arno Wagner maakt van de jacht een beklemmend expressionistisch schaduwenspel dat emoties zoals woede, angst en haat zichtbaar maakt.
Geholpen door een Peter Lorre die menselijkheid en monsterachtigheid tot een complex kluwen verweeft. De hand van Lang blijkt uit het feit dat in M – Eine Stadt sucht Einen Mörder iedereen een spion wordt en zijn buren wantrouwt. Volgens de Oostenrijks-Amerikaanse filmer leidde “de verschrikkelijke angstpsychose bij de bevolking tot aanklachten die een ontlading waren van haat en jaloezie opgebouwd na jaren naast elkaar te hebben gewoond”. M – Eine Stadt sucht Einen Mörder is en blijft een van de meesterwerken uit de filmgeschiedenis en kan in volle glorie worden (her)ontdekt dankzij een puike digitale restauratie.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Film en Televisie, n° 555, september 2005)
M: reg. Fritz Lang / sce. Thea von Harbou & Fritz Lang / fot. Fritz Arno Wagner / mon. Paul Falkenberg / muz. Edward Grieg / act. Peter Lorre (Hans Beckert), Ellen Widmann (Frau Beckmann), Inge Landgut (Elsie), Gustaf Gründgens, Friedrich Gnass / D / 1931 / 109’ / dis. Koninklijk Filmarchief – Decentralisatie
FRITZ LANG