Tim Burton: Het kind in de outsider

jul 21, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, portret, regisseur  //  No Comments

TIM BURTON

Een gigantische vis, een weerwolf, een reus en een zingende Siamese tweeling. De bizarre Big Fish-creaturen zijn echo’s van monsters uit de horror- en sciencefictionfilms die de fantasie van de jonge Tim Burton prikkelden.

Zo stipt een personage aan dat «wat we als kwaadaardig beschouwen vaak helemaal geen monster is maar een eenzaam wezen zonder sociale vaardigheden». We zitten pal in de wereld van Tim Burton, een briljant visueel verhalenverteller met sympathie voor eenzame freaks en onbegrepen outsiders. In Big Fish komen alle lijnen uit zijn werk samen en is het een plezier om vreemde verhalen te vertellen, in evenwicht gehouden door de nood om ondoorgrondelijke geliefden te begrijpen.

EDWARD SCISSORHANDS

Burton is een «auteur» met een herkenbare stijl en terugkerende motieven. De outsider in een gespleten wereld. Tim Burton’s universum is opgedeeld in een «normale» en een «vreemde» wereld. Het verhaal speelt zich af in een extravagante schaduwwereld bevolkt door zonderlinge figuren. Outsiders zoals de wildogende Edward Scissorhands en de afwijkend geklede slechte filmmaker Ed Wood kunnen zich niet in de normaliteit integreren. Terwijl Batman een eigen wereld met eigen wetten creëert (Batman, Batman Returns) en assertieve apen (Planet of the Apes) de wereld omdraaien.

ED WOOD

De tegenstelling tussen een rationele en een spirituele wereld (Sleepy Hollow) duikt ook in op Big Fish. Het dubbelleven van handelsreiziger en verhalenverteller Edward Bloom (gezin en paradijsdorp Spectre) wordt weerspiegeld in het contrast tussen waarheid en fictie, tussen de feiten die de zoon zoekt en de fantastische verhalen die de vader vertelt.

Donkere nachtmerries en pastelkleurige dagdromen.

Tim Burton is een kind van Hollywood. Hij groeide op in de afgelijnde buitenwijk Burbank, als een outsider met overijverige verbeelding. De sporen daarvan vinden we in de fantasierijke verhalen en de visuele stijl van zijn films. Burton is daarbij schatplichtig aan het Duits expressionisme. Getuige de scherpe contrasten tussen licht en donker, de gestileerde belichting én de verwrongen perspectieven in films zoals Pee-Wee’s Big Adventure, Batman en Edward Scissorhands. In Beetle Juice, Mars Attacks! en Sleepy Hollow is er dan weer een stripinvloed merkbaar in het gebruik van felle kleuren en personages die overkomen als door mensen gespeelde stripfiguren.

MARS ATTACKS!

Big Fish is Zuiderse «gothic»; de in Alabama op locatie opgenomen film transporteert bloedzuigers en heksen met toekomstonthullende glazen ogen naar een kleurrijke landelijke omgeving. De visuele wereld van Big Fish en de fantasie van de reizende verkoper zijn volledig complementair. Edward’s verbeeldingsleven wordt versterkt door magische episodes zoals de tocht door een mistig woud met vliegende spinnen, het blootvoets verblijf in het witte dorp temidden van een groene grasvlakteen het ontdekken van een droomvrouw in een circus waar de tijd bevriest en versnelt.

BIG FISH

Big Fish is autoreflexieve cinema; een film die gaat over zichzelf en over een eigen manier van verhalen vertellen. De les daarbij is dat lichtvoetigheid en fantasie geschikter zijn om pathos uit te drukken dan kille feiten. Een pijnlijk onderwerp, de verzoening tussen de verloren zoon en zijn stervende vader, wordt aangesneden via fantastische verhalen.

Dood, clowns en het circus.

De dood is steevast aanwezig bij Burton en zorgt voor uitvergrote problemen (Beetle Juice), een trauma (Batman) en vernietigde onschuld (Edward Scissorhands). In Big Fish helpt de aangekondigde dood het leven herontdekken. Tijdens een storm verdwijnt de handelsreiziger met zijn rode wagen onder water om herboren te worden tussen de takken van een levensboom.

BEETLEJUICE

Andere in Big Fish aanwezige Burtonmotieven zijn de manier waarop kinderen tegen hun leefwereld (en disfunctionele gezinnen) aankijken én de driehoeksrelatie (met een eeuwig slachtoffer als liefdesrivaal). Circusartiesten vormen ook een obsessie voor Burton. Clowns duiken op in nachtmerries (Pee-Wee’s Big Adventure), Betelgeuse draagt een kermispak (Beetle Juice), «the Joker» is een psychotische clown (Batman), Edward wordt opgevoerd als circusfreak in een tv-programma (Edward Scissorhands), het eerste afspraakje van Ed en Kathy gaat naar de foor (Ed Wood), Vegas is het grootste circus op aarde (Mars Affacks!) en de hoofdloze ruiter heeft wat van een kermisattractie (Sleepy Hollow).

BATMAN

In Big Fish trekt Edward niet alleen op met een reus, hij lanceert ook de entertainmentcarrière van een Siamese tweeling en werkt even in een circus waar hij zowel zijn toekomstige vrouw als een ceremoniemeester met transformatieproblemen ontmoet.

Jong van geest en hart.

Via vreemde acties en bizarre verhalen onthult Tim Burton het kind in de outsider. Het kinderlijke is voor deze schrijver-met-beelden de ongrijpbaarheid van melancholie, maar ook de verleiding van onverantwoordelijkheid en de onbegrensdheid van plezier. Omgaan met films van Burton vraagt een tijdelijk verlaten van de volwassenenwereld, het inruilen van rationele zekerheden voor magische illusies. Edward is de kunstenaar in de film en zijn zoon William is als journalist een figuur uit de volwassenenwereld.

BIG FISH

William wil de bedreiging (mythes) herleiden tot het geruststellende (feiten). Maar hij ontdekt dat er in de verhalen meer waarheid zit dan hij aanvankelijk wou geloven. Tijdens de finale reünie van Big Fish vallen droom, werkelijkheid en kinderlijk plezier perfect samen. «Ik, volwassen geworden? Ik pleit onschuldig » reageert Burton op de «beschuldiging» van toegenomen maturiteit.

SLEEPY HOLLOW

Het feit dat hij vader gaat worden en onlangs zijn eigen vader verloor wil hij wel als een mogelijke invloed erkennen. Maar «het enige waarover ik me nu zorgen maak is dat ik een beetje te ‘volwassen’ zou worden. Ik heb geen zin om Gandhi 2 te draaien!».

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film & Televisie, n° 540, maart 2004)

FRANKENWHEENIE

Leave a comment