Interview Sam Garbarski: Le Tango des Rashevski en het doorgeven van tradities
LE TANGO DES RASHEVSKI
«Er zijn stiltes die veel meer zeggen dan woorden», weet Sam Garbarski en hij illustreert dat met zijn langspeelfilmdebuut Le Tango des Rashevski. Dit klassiek gestructureerd tragikomisch psychodrama toont hoe het rouwproces van asjkenazim joden leidt tot identiteitscrisis en uiteindelijk loutering. De dood van grootmoeder Rosa Rashevski, en haar wens voor een joodse begraafplaats ondanks een hekel aan rabbijnen, confronteert elk lid van de familie met vragen over de eigen identiteit en de onderlinge band. Het gevolg is geen moraliserend gewetensonderzoek maar een komisch getinte reflectie over tradities, geloof en de scheidingslijn tussen generaties.
Verdrongen liefde (Rosa’s schoonbroer Dolfo), vragen over het joods zijn (zonen Simon en David), een traumatische breuk (kleinzoon Jonathan, een pianist die niet musiceert) en verdere vermenging van culturen (kleinzoon Ric die een moslimvrouw wil huwen) komen daarbij aan de oppervlakte. Valkuilen zoals hermetisme, zwaarwichtigheid en folklorisme weet de cineast handig te vermijden. Le Tango des Rashevski sluit niet aan bij de «Germaanse» stroming in de hedendaagse Franse cinema (o.m. Son Frère) maar grijpt naar de Italiaanse komedie terug.
LE TANGO DES RASHEVSKI
Ernst maakt in deze Belgische film plaats voor een mix van humor, emotie en drama. Terwijl (tangomuziek én stiltes de film drijven, ondanks de scherpe dialogen. In elke grap zit ook een waarheid. «Het doet pijn om jood te zijn» verzucht familievriend Antoine na zijn besnijdenis. Garbarski vult aan met een citaat van Chalom Aleichem: «God, we danken je omdat je ons als gekozen volk aanwees. Maar zou je af en toe eens iemand anders kunnen uitkiezen?». Het is rond deze contradictie dat Le Tango des Rashevski draait.
In de reclamebusiness heb je als stichter van het agentschap Garbarski Euro RSCG een stevige reputatie verworven, maar in de filmwereld ben je een nobele onbekende. Hoe vreemd voelde het aan om je als 55-jarige «debutant» te moeten bewijzen?
SAM GARBARSKI: Ik had niet het gevoel te herbeginnen, voor mij was het een natuurlijke evolutie. In de publiciteit ben ik snel eigen commercials gaan maken. Na 50 reclamefilms begon ik in 1998 aan mijn eerste kortfilm (La Dinde) en na nog eens twee vingeroefeningenn besloot ik tot een eerste langspeelfilm. Dat had niets te maken met een eventueel verlangen om kunstenaar te worden i.p.v. ambachtsman te blijven. Voor mij wordt het ambachtelijke immers ook persoonlijk. Het is trouwens zo dat ik niet vanuit carrièreplanning in de reclame begon, maar veeleer vanuit het verlangen om campagnes te maken.
Als filmmaker wil ik persoonlijke verhalen vertellen die mij belangrijk lijken. Het leven wordt voor mij draaglijk doordat ik het anders vertel dan ik het beleef. De realiteit weergeven zoals ze is deprimeert me, dus ik pas ze aan.
De film heeft als milieuschets een documentair karakter terwijl de thema’s universeel zijn.
S. GARBARSKI: Je hoeft niet in Azië geboren te zijn om je aangesproken te voelen door de Aziatische cinema. Ik heb me laten inspireren door dingen die in een bepaald milieu spelen, al geloof ik dat ze een universeel karakter hebben. Na een voorstelling in Bordeaux kwam een vrouw me in tranen vertellen dat de film haar verhaal vertelde. En ook elders voelden mensen uit heel andere milieus zich aangesproken. Ik heb de indruk dat het de zoektocht naar referentiepunten is die mensen zo treft. We hebben allemaal nood aan houvast, we speuren naar tradities, zoeken familiale wortels. Daarbij stellen we ons vragen, beginnen we te twijfelen. Dat wou ik in een verhaal vatten.
LE TANGO DES RASHEVSKI
De film begint en eindigt met een begrafenis maar is toch grappig.
S. GARBARSKI: Elk overlijden veroorzaakt een emotionele aardbeving. Het plotse verdwijnen van iemand schudt een kleine wereld door elkaar en zet mensen aan het denken over zaken die hen anders niet zouden beroeren. Het is door hun grootmoeder te begraven dat de Rashevski’s hun wortels blootleggen. Ze hadden al lang de confrontatie met deze roots niet meer aangegaan en zonder de dood van Rosa zou dat ook niet zijn gebeurd. Door haar dood bevinden ze zich a.h.w. voor een ontwortelde boom die met zijn wortels naar de hemel reikt. Iedereen klampt zich vast aan een andere wortel maar beseft uiteindelijk dezelfde «stam» gemeen te hebben.
Zonder het te benadrukken verenigde Rosa de familie, zij vormde de link tussen uit elkaar gegroeide familieleden. Op het ogenblik dat zij wegvalt, weet niemand nog tot wie of wat toenadering te zoeken. Ineens wordt duidelijk hoe verschillend ze zijn, ondanks die gemeenschappelijke roots. Humor is essentieel bij het verwerken van bepaalde gebeurtenissen. Zonder humor verdraag ik het leven niet. Joodse humor is niet zozeer grappig, dan wel filosofisch. Het gaat niet om hilarische grappen maar om een commentaar die met een glimlach gepaard gaat. Het feit dat er reflectie schuilgaat achter deze humor helpt om dingen te relativeren. Er is immers maar één ding zeker in het leven; we ontsnappen er niet levend aan!
Doordat je personages zo complex en verschillend zijn worden ze nooit karikaturaal.
S. GARBARSKI: Het vermijden van clichés was een van de doelstellingen van scenarist Philippe Blasband. Blasband is zelf Belgisch-lraans, hij heeft een sjiïetische moeder en huwde met een Turkse die halfchristelijk en half-soenitisch is. Beiden kennen we zoveel mensen die door een gemengde afkomst tot verschillende culturen behoren. Voor ons heeft elk individu een heel eigen verhaal verbonden met specifieke culturele wortels. Aangezien we ons lieten inspireren door onze omgeving, vertaalden we die verscheidenheid in complexe en van elkaar verschillende personages.
LE TANGO DES RASHEVSKI
Het karikaturale wou ik trouwens ook op het vlak van religie vermijden. Zelf ben ik niet gelovig maar ik wil religie niet bekritiseren. Ook al liggen «de religies» vaak aan de basis van heel wat onheil. Voor velen biedt geloof echter houvast en hoop. Dat wil ik respecteren. Het is toch beter elkaar te aanvaarden. Wanneer de Rashevski’s het oneens zijn maken ze geen ruzie. Ze dansen de tango! De film gaat vooral over het doorgeven van tradities. Bij de Rashevski’s worden referentiewaarden en herkenningstekens overgedragen.
Muziek speelt een cruciale rol bij die overlevering.
S. GARBARSKI: Muziek is erg belangrijk in mijn leven; het helpt me op aangename wijze moeilijke momenten te overwinnen. In Le Tango des Rashevski fungeert de tango als een personage in een muzikaal drama. Met componist Michael Galasso brachten we uren door in een Parijse bunker om deze tango op maat te ontwikkelen. Daarbij bogen we het klassiek tangomodel om naar het karakter van deze familie. Het gebruik van de tango is ook autobiografisch want tijdens familiebijeenkomsten werden er steevast tango’s gedanst.
Dat had telkens iets magisch. Vaak spraken koppels de hele avond met elkaar geen woord maar tijdens het dansen kwamen ze opnieuw tot leven. Er leek een vonk over te springen, er gebeurde iets dat niet te duiden is in puur rationele termen. Daarom blijft de tango in de film geheimzinnig. Het is iets dat je aanvoelt en niet verklaart. De tango is puur emotie; dansers laten zich zonder nadenken meeslepen. Gelukkig, want altijd het rationele nastreven is onhoudbaar. Je kan uitleg en geruststelling zoeken, maar je moet erin geloven.
LE TANGO DES RASHEVSKI
Geloof maakt het net zoals muziek mogelijk om te bestaan. Maar wanneer je niet gelooft is het moeilijker om parameters te vinden. In de film wordt het aangehaald: «Voor ons, Rashevski’s, is het belangrijk om ‘mensch’ te zijn». Opnieuw iets dat niet uit te leggen is, dat moet worden aangevoeld. Dolfo geraakt dan ook niet ver wanneer hij het yiddische «Mensch» wil definiëren.
Een huwelijk tussen een joodse jongen en een Arabisch meisje blijkt weinig problemen op te leveren terwijl je volgens de traditie als niet-joodse moeder een buitenstaander blijft.
S. GARBARSKI: Het huwelijk kan nochtans wél voor moeilijkheden zorgen. De moeder is volgens de criteria niet joods, maar ze is meer praktiserend dan joodse mannen en in zekere zin bewaakt zij de tradities. Dat komt in vele joodse families voor. Ook het gemengde huwelijk is geen verzinsel, ik ken tal van voorbeelden. Er zit in Le Tango des Rashevski een narratieve ellips tussen Dolfo’s aankloppen bij de Arabische familie en het huwelijksfeest. Wat ontbreekt zijn de onderhandelingen over de plechtigheid en het feest.
Achteraf gezien betreur ik dat we hier zo snel zijn over heengegaan, ik mis de communicatie over deze trouwpartij. Het probleem met een film die zoveel personages gelijkwaardig behandelt is dat je dingen moet laten vallen, maar je legt terecht de vinger op een wonde. Met als gevolg dat bepaalde dingen voor kijkers ongeloofwaardig worden.
LE TANGO DES RASHEVSKI
Antoine’s bekering tot het joodse geloof lijkt niet alleen ingegeven door zijn liefde voor Nina.
S. GARBARSKI: Inderdaad. Antoine is verliefd op Nina en zij zit met het archetypische beeld van «het joods gezin» in haar hoofd. Antoine bevindt zich in dezelfde geestelijke toestand als de Rashevski’s; zijn vrouw verliet hem, hij voelt zich leeg en weet niet waarheen. Dan ontdekt hij Nina én het joodse geloof. Beiden charmeren hem. Het geloof biedt Antoine als advocaat een interessant intellectueel referentiekader. Maar zoals Jonathan opmerkt kan dat net zoals bij Nina over twee jaar omslaan in een fascinatie voor het boeddhisme of het vegetarisme.
Internationaal Filmfestival van Gent – 10 oktober 2003
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Film en Televisie, n°537, december 2003)
LE TANGO DES RASHEVSKI: reg. Sam Garbarski / sce. Philip Blasband, naar een idee van Sam Garbarski / muz. Michael Galasso / fot. Virginie Saint Martin / mon. Ludo Troch / act. Hippolyte Girardot (Anfome), Judmila Mikaël (Isabelle), Michel Jonasz (Simon), Daniel Mesguich (David), Nathan Cogan (Dolfo) / pro. Diana Elbaum, Den/s Freyd & Jani Ihiltges voor Entre Chien et Loup/ Archipel 35 & Samsa Film / B-F-I / 2003 / 100′ / dis. ABC.
LE TANGO DES RASHEVSKI