Dossier American Independents. Deel 5: Indies icoon Robert Rodriguez

ONCE UPON A TIME IN MEXICO

Amerikaanse filmmakers zijn verhalenvertellers. Maar omdat in hun filmindustrie het begrip «auteur» uitgroeide tot marketingconcept worden ze vaak zélf een personage in een verhaal met mythische dimensie. Zoals de Amerikaanse Droom van Quentin Tarantino, die uit een videowinkel werd geplukt om met Reservoir Dogs wereldwijde roem te oogsten. Zijn vriend Robert Rodriguez werd zowat de
patroonheilige van de American Independent Cinema doordat het verhaal van hoe hij met amper 7000 dollar de hitfilm El Mariachi maakte, vrij snel legendarische proporties aannam.

ROBERT RODRIGUEZ

Dat soort verhalen versterkt de imago-building van de filmer en doordat zijn naam synoniem wordt met het imago verlopen financiering en promotie van volgende films vlotter. Rodriguez heeft dat héél goed begrepen. De ondertussen «machtigste Hispanic in Hollywood» vertelde zijn verhaal al in interviews en het boek «Rebel Without A Crew» maar grijpt nu de dvd-release aan van een «Collector’s Box Set» (Columbia), met El Mariachi (Film: *** / Extra’s: ****) en Desperado (Film: *** / Extra’s: ****), om via 2 ‘Ten Minute Film School’ documentaires én audiocommentaar de mythe te betonneren. Tegelijk is het uitstekende promotie voor Once Upon a Time in Mexico.

Het principe van Hollywood is eenvoudig: «Eerst een film maken, dan een deal sluiten». Als onafhankelijke producent-filmmaker begin je onderaan de budgetladder en je hoopt dat je debuut opvalt. Op 23-jarige leeftijd besloot Robert Rodriguez om na enkele kortfilms, o.m. Bedhead (1991) over een meisje dat zich wreekt op haar irritant broertje, een ultralowbudget debuutfilm te maken. Een eerste in een drieluik dat voor ervaring en visitekaartjes moest zorgen. Via leningen en deelname aan een medisch experiment (wat hem 3000 dollar en een litteken opleverde) verzamelde Rodriguez 7000 dollar. Het beperkte budget stimuleerde zuinigheid en creativiteit, vereiste voorbereiding (o.m. previsualisatie), versterkte het belang van het verhaal en dwong de filmmaker tot monteren met de camera.

EL MARIACHI

Allemaal dingen die uitgroeiden tot principes. «Als je een film wil maken», doceert Rodriguez, «doe het gewoon! Weiger geld uit te geven
en zie hoe ver je komt met creativiteit». In zijn geval was dat behoorlijk ver. Het aanvankelijk uitsluitend voor de Spaanstalige videomarkt bedoelde El Mariachi (1992) scoorde in Sundance, werd opgepikt door Columbia en deed de kassa rinkelen. Cruciaal daarbij was dat het ook een goede film was. Een dynamische plot (met gangsters die in een Mexicaans dorpje jagen op een verkeerde man, een gitaarspeler),
een krachtige visuele stijl (contrastrijke fotografie, camerabewegingen, montage), de nodige humor en sterke emoties (romantiek, machismo) zorgden voor een krachtig en geritmeerd verhaal.

Rodriguez was overigens wel zo slim Columbia te laten opdraaien voor de distributiekosten (die opliepen tot l miljoen dollar). Zijn les: «Hou je geld voor een tweede film. Ervaring is belangrijker dan een film die men slecht vindt kwalitatief goed af te werken ». Voor de vervolgfilm Desperado (1995) hield Rodriguez zich een nieuwe uitdaging voor: voor 7 miljoen dollar een film maken die er uitziet als één van 30 miljoen. Zijn motivatie was dubbel. Ten eerste: zich profileren als een rendabel professional. Rodriguez: «Ik dacht, als ik dat kan dan zal er voor mij altijd werk in de film zijn».

DESPERADO

Tweede beweegreden: goedkoop en snel werken is een manier om je onafhankelijkheid te bewaren. Rodriguez heeft controle omdat hij meer dan een job (regie, script, montage, muziek, steadicam) zelf doet, zweert bij grondige voorbereiding (storyboarding, videorepetities) en beschikt over zowel final cut als final approval van de marketing. Doordat Rodriguez van Desperado «een grote actiefilm» wou maken, veranderde ook de stijl. Maar de cineast was zo verstandig om de gechoreografeerde geweldballetten in te schrijven in een «over the top» benadering die aangeeft dat het om een mythe gaat.

Niet alleen de mythe van de Spaanssprekende cowboy-met-de-gitaar maar ook de mythe van El Mariachi, de 7000 dollar-film. Het resultaat is populaire autoreflexieve cinema die inspeelt op het imago van de auteur. Toen ook Desperado aansloeg was Rodriguez klaar voor een volgende stap op de ladder: met 29 miljoen dollar een film maken met de look van één van 100 miljoen. Opnieuw is de magische formule «besparingen + creativiteit + controle = onafhankelijkheid».

ONCE UPON A TIME IN MEXICO

Het gebruik van high definition video hielp om Once Upon a Time in Mexico (relatief) goedkoop en beheersbaar te houden. «Puristen
die zweren bij pellicule zijn gek» verklaarde hij in Venetië aan Julie Decabooter, «digitaal doe je zoveel meer. Het is de beste technologie en
ze wordt alsmaar beter. Wanneer de kerels die de pellicule uitvonden vandaag terugkwamen en zagen dat we nog altijd met hun oude troep prutsen, zouden ze ons heel dom vinden». Een gebrek aan intelligentie (en ambitie) kan je Rodriguez niet aanwrijven. Het ondertussen 35-jarige rolmodel voor een aantal onafhankelijke filmmakers was slim en handig genoeg om zich tot «Hollywood player» op te werken.

ONCE UPON A TIME IN MEXICO

De getormenteerde en wraakzuchtige gitaarspeler El Mariachi is bijna een nevenpersonage in Once Upon a Time in Mexico . Toch spookt hij als een icoon door de geest van alle protagonisten in dit verhaal van corruptie, verraad, wraak, hebzucht en opportunisme. Met «hij is een legende, een mythe» brengt een baruitbater El Mariachi opnieuw tot leven. «Het verhaal kan aangedikt zijn», waarschuwt deze informant/verteller bij het begin van dit Mexicaanse heldendicht, «je moet tussen de lijnen lezen». Heel gepast blijkt later achter zijn ooglapje informatie schuil te gaan.

ONCE UPON A TIME IN MEXICO

Toch bevat de film weinig dubbele bodems. Wat je ziet, een kinetisch actie- en geweldballet, is ook wat je krijgt. In zijn streven alsmaar «grotere» films te maken, en méér te bereiken met minder, vermenigvuldigt Robert Rodriguez in dit pyrotechnisch spaghettiepos het spektakel met factor 10. Geholpen door een kleine crew (de regisseur is een filmploeg op zich) en flexibele digitale high-definition camera’s. Maar Rodriguez is alleen maar geïnteresseerd in stijlimitatie (de politieke geladenheid van Leone’s westerns ontbreekt), referenties naar iconen (via flashbacks treurt «El» om een symbool en niet om een «echte» vrouw) en gewelduitbarstingen (zonder pijnlijke gevolgen). Door de ingewikkeldheid van plot en narratieve structuur verliest het verhaal bovendien elke betekenis. Wat rest is visueel spektakel en ontspoorde autoreflexieve cinema.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film en Televisie, n° 540, maart 2004)

ONCE UPON A TIME IN MEXICO; reg., sce., fot., muz., mon., Robert Rodriguez / cos. Graciela Mazon / act. Antonio Banderas (El
Mariachi), Salma Hayek (Carolina), Jobnny Depp (Sands), Mickey Rourke (Billy Chambers), Eva Mendes (Ajedrez) / pro. Elizabeth Avellan, Carlos Gatiardo & Robert Rodriguez / USA / 102′ / dis. Buena Vista

ONCE UPON A TIME IN MEXICO