Andrés Lübberts Dying for life: Een andere kijk op vluchtelingen

jun 7, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, Belgische cinema, documentaire, film, genre, interview, nieuws, politieke film, regisseur  //  No Comments

DYING FOR LIFE

Na de intieme documentaire El color del camaleón, het verhaal van zijn de Chileense dictatuur ontvluchte vader, focust de Chileens-Belgische filmmaker Andrés Lübbert ook in de sociale documentaire Dying for life op het leven van vluchtelingen. Via het verhaal van Osama en Dara, twee Syriërs die elkaar ontmoetten in het opvangcentrum van Kapellen en via een toneelstuk hun ervaringen trachten te verwerken, wil Lübbert “een ander kijk bieden op deze mensen” en “een urgente boodschap brengen die nooit diepgaand aan bod komt in België.”

Andrés Lübberts autobiografische, dramatische documentaire El color del camaleón (B, 2017, 88′) eindigt als een western met een duel tussen twee ‘mannen met een filmcamera’ in een ruw landschap. De mannen zijn vader en zoon en tijdens hun emotionele shoot out verschuilen Jorge en Andrés Lübbert zich niet (langer) achter een camera.

EL COLOR DEL CAMELEON

Ze staan elk naast ‘hun’ camera, in beeld als acteur en in het blikveld van hun ’tegenspeler’. Figuurlijk naakt voor elkaar. Gelouterd ook. Opgelucht. Aan het einde van een mentaal belastend maar zuiverend filmonderzoek. Een speurtocht voorbij de trauma’s, raadsels, wonden, frustraties, schaamte- en angstgevoelens. Een tocht richting waarheid die loopt via empathie en eindigt bij liefde.

“Ik denk dat je de film ergens ook wel voor mij gemaakt hebt,” zucht vader Jorge. “Ik wou begrijpen wie je bent,” antwoordt Andrés “want als zoon wil je begrijpen wie je papa is en om dat te doen moet je zijn verhaal kennen.” Dat leerproces ging gepaard met het doorgeven van vaders trauma (zijn onvoltooid verleden) en een coming-of-age van de zoon (die zijn vader zocht en zichzelf vond).

EL COLOR DEL CAMELEON

Maar ook met het besef dat dingen vaak minder romantisch en complexer zijn dan ze lijken (of in de herinnering voortleven). Zeker wanneer iemand zoals de gekwelde Jorge op de vlucht ging voor een Chileense dictatuur die hem via brainwashing en ontmenselijking door de mangel draaide.

Multiculturele sociale documentaires

El color del camaleón is het levenswerk van Andrés Lübbert maar sympathie voor vluchtelingen, belangstelling voor de verhalen van mensen en oog voor de emotionele last van het verleden vormen een rode draad door zijn werk als filmmaker. Zelf spreekt Lübbert over een ‘onrust’ die hem drijft om menselijke verhalen te vertellen en in scène te zetten.

EL COLOR DEL CAMELEON

“Mijn roeping als sociaal filmmaker,” zegt Lübbert, “uit zich vooral in de aandacht die ik geef aan de kleine en grote verhalen van mensen die ik in mijn leven tegenkom, oude bekenden of nieuwe ontmoetingen.” Dat leidde al tot films zoals Busqueda en el silencio (2007), La realidad (2009), Trukyman (2010), Colores de La Gloria (2010), Marichiweu, venceremos por siempre (2012) en Fistfull of Memories (2014). “Films maken heeft mijn ogen echt geopend,” aldus de in 2010 aan het RITS afgestudeerde Belgisch-Chileense cineast, “ik heb veel mensen ontmoet, ben op veel plaatsen geweest en heb veel verschillende leefwerelden leren kennen.”

Lübberts drang om multiculturele sociale documentaires te maken en het feit dat de vluchtelingenproblematiek hem blijft prikkelen leidde tot Dying for life, een bescheiden en met beperkt budget op relatief korte tijd gedraaide film. Eentje met een urgente boodschap: elke vluchteling heeft zijn verhaal en om zowel angst als onbegrip uit te bannen moeten we ons open stellen voor dat verhaal.

DYING FOR LIFE

De filmmaker voegt de daad bij het woord door ons te laten kennismaken met Osama en Dara, twee Syriërs die elkaar ontmoetten in het opvangcentrum van Kapellen. Ze werken samen aan het door Osama geschreven theaterstuk over zijn ervaringen als politiek vluchteling. Maar ze blijven vooral, ondanks alle moeilijkheden en tegenkantingen waarmee ze in België geconfronteerd worden, glimlachen. Lübbert zoekt naar het verhaal achter die glimlach en ontdekt menselijke veerkracht en het verlangen aanvaardt te worden in een nieuwe samenleving.

Een dialoog op gang brengen

“Het ultieme doel van Dying for life is vooroordelen wegnemen, proberen een dialoog op gang te krijgen,” benadrukt Lübbert, “en ook tonen hoe kunst, of in dit geval theater, een middel kan zijn tot integratie en tot het helpen om een plaats te geven aan trauma’s.” Dat doet hij door de jonge vluchtelingen, die hij via kunstZ (een sociaal-artistieke werkplaats in Borgerhout die inzet op de opleiding, ondersteuning en begeleiding van acteurs en podiumkunstenaars van diverse origine) leerde kennen, centraal te stellen en door samen te werken met co-regisseur Hussein Shabeeb, een man die zelf 8 jaar geleden uit Irak vluchtte.

DYING FOR LIFE

Beide protagonisten van Dying for life, Osama en Dara, zijn afkomstig uit het zwaar beproefde Syrische Aleppo. Osama was een theatermaker en marketing manager die ook in Antwerpen beide activiteiten combineert, Dara studeerde nog en herneemt ook hier zijn studies in combinatie met een job in de theaterwereld. Osama leeft al twee jaar gescheiden van zijn (in Soedan verblijvende) vrouw en pasgeboren zoon en verwerkte de folteringen die hij in Syrië onderging in het toneelstuk dat hij tijdens zijn verblijft in het asielcentrum van Kapellen schreef. Een doorleefd en pakkend stuk dat ondertussen opgevoerd werd in België, Duitsland en Polen.

Een andere kijk op vluchtelingen

Dying for life biedt een andere kijk op de in België belandde vluchtelingen via een ander soort documentaire. Lübbert serveert ons immers geen documentaire met stoffige testimonials, vertrouwde archiefbeelden, belerende voice over commentaar of een netjes uitgestippelde historiek. Hij kiest voor vlieg-op-de-muur opnamen van de voorbereiding van het toneelstuk verstrengeld met beelden van op straat (voor frituur 2010!) discussiërende medewerkers, een mijmerend door nachtelijke straten dwalende Osama, pijnlijke beelden van de realiteit die in het theater binnendringt wanneer een vluchteling slecht nieuws krijgt of een ontluisterend Skype-gesprek dat duidelijk maakt hoezeer Osama’s gezin verscheurd is.

DYING FOR LIFE

“Je legt je bestaan in deze zinnen” zegt Osama tegen zijn mede-acteurs en de filmmakers leggen de vinger op de dwingende dringendheid van het louterend theaterproject voor alle betrokkenen. Soms gaan ze (te) sterk op in het stuk, op andere momenten krijgen herinneringen een pijnlijke vorm (wanneer Osama martelingen naspeelt) maar steeds worden uitspraken kreten. Kreten van pijn, woede, frustratie, onmacht. “No one has the right to destroy my destiny, my dreams my culture, my home,” klinkt het, “and they did it.

Vaak worden persoonlijke gevoelens en gedachten universeel in Dying for life. Wanneer de verzuchting “ik kan me niet voorstellen dat we onder dezelfde hemel leven en elkaar niet kunnen zien” weerklinkt is dit een referentie naar de diaspora. En een uitdrukking van heimwee en verdriet: “My country, I cry you out of me!” Tegelijk kan je de uitspraak ook zien als een verwijzing naar de nieuwe, Belgische, samenleving waar vluchtelingen niet echt gezien (lees: begrepen) worden. Wat ook in het toneelstuk verwerkt wordt in de vicieuze cirkel “Ik ben bang – Jij bent bang”.

DYING FOR LIFE

Tristesse tastbaar maken

Dying for life toont hoe het toneelstuk dat de vluchtelingen opzetten de emoties van Osama’s Aleppo Song (“Assad doodt mensen, Syrië bloedt”) creatief verwerkt in woorden, bewegingen, geluid en muziek. Maar ook dat het niet volstaat dat gevoelens authentiek zijn, ze moeten ook worden uitgedrukt, gecommuniceerd. Er wordt dan ook serieus gewerkt tijdens de voorbereiding. Ook al wordt er evengoed gelachen, gedold en gezongen. Samen gegeten. Gepraat. Geluisterd. Geconcludeerd dat stilte soms meer kan zeggen dan woorden.

DYING FOR LIFE

Maar vooral ook dat er heel wat onuitgesproken blijft. Zo is Osama steeds zo vrolijk, energiek en enthousiast dat het hard aankomt wanneer we ontdekken hoelang hij zijn vrouw en jong kind niet meer gezien heeft. Schrijnend. Tragisch. We lezen de pijn, het gemis, het verdriet in de ogen van zijn vrouw tijdens een Skype-gesprek. “When will I see you again?” En “who will make up for the lost days?” “Het lot is onzeker en dat is een marteling,” verzucht Osama. Om er daarna weer vol tegenaan te gaan in het theater.

Aan het slot van Dying for life vernemen we dat het toneelstuk van de vluchtelingen zes maal is opgevoerd in Antwerpen en ook in Wüppertal (Duitsland) en Warschau (Polen) te zien was. Het goede nieuws is dat alle deelnemers ondertussen papieren hebben gekregen en artistiek actief blijven. Maar de emotionele wonde blijft: “The sadness doesn’t leave us. I miss the overwhelming warm hug of my homeland. The sorrows emerge out of nothing. The happiness is death, faded away. The history of my forefathers has crashed. What remains of my homeland?” Kunst kan veel maar niet alles.

DYING FOR LIFE

20 juni, Wereldvluchtelingendag

In het kader van de Wereldvluchtelingendag (World Refugee Day) van maandag 20 juni zal Dying for life die dag en de daaropvolgende dagen in verschillende steden te zien zijn. In afwachting vroegen we Andrés Lübbert om wat toelichting:

Hoe ontstond het idee voor dit project?

Andrés Lübbert: “Het project startte in november 2015. Ik nam toen deel aan de KunstZ Academie in Borgerhout, theater workshops vooral voor personen met een andere origine. Daar kwam toen een theatermaker uit Aleppo, Osama Abo Amro, met het voorstel om een theaterstuk te maken. Hij kreeg ruimte van KunstZ om te repeteren. Toen men vroeg wie wou meedoen gaf ik mij direct op.

Bij de eerste bijeenkomst zat ik tussen jonge kerels uit Syrië en Irak, allemaal met een tragisch verhaal. Ik stelde me toen de vraag wat ik voor hen kon betekenen. Want ik zag mijzelf niet acteren in het theaterstuk. Het is immers hun verhaal en daar dacht ik niet meteen een plaats in te hebben. Toen ik vertelde wie ik was en wat ik deed vroeg Osama of ik geen film over hen wou maken.”

DYING FOR LIFE

Wat wil je bereiken met die film?

“Langs de ene kant wil ik een ander beeld schetsen van de Syrische en Irakese vluchteling dan het beeld dat normaal van hen in de media komt. Film biedt je de kans voor diepgang te zorgen. Heel belangrijk in dit proces is de anonimiteit van vluchtelingen weg te nemen door een verhaal over hen te vertellen waar ze zelf de protagonisten van zijn. Als neutrale kijker kom je zo hopelijk veel meer te weten over de Syriër of Irakees die je normaal op straat kruist of op de tram ziet zonder te beseffen wie deze mensen echt zijn.

Het is de bedoeling dat de toeschouwer gaat beseffen dat elk individu, elke mens, een verhaal met zich meedraagt. Een verhaal vol dood, pijn, trauma’s en scheiding van hun geliefden. We willen tonen hoe ze ondanks die zware last doorgaan met leven en doorgaan met glimlachen. Ze bezitten immers een zeer grote veerkracht, een drang om te leven en om goed te leven. Bovendien hebben ze zoals iedereen allemaal een droom, verlangens en ambities.”

Een podium voor vluchtelingen

Naast de film is er ook het toneelstuk dat opgevoerd wordt.

“Best is eigenlijk om de film en het theaterstuk na elkaar te zien, in eenzelfde toneelzaal. Dat hebben we al enkele malen gedaan. Het is echter niet eenvoudig te organiseren omdat weinigen ons een hand reiken. Maar de impact op de toeschouwer is telkens groot. Bij de laatste voorstelling in het Zuiderpershuis te Antwerpen voelde het als een collectief rouwproces van toeschouwers en acteurs, iedereen had tranen in de ogen.

DYING FOR LIFE

Na de voorstelling stelde ik op het podium de 9 spelers individueel voor aan het publiek. Ik vertelde waar ze vandaan komen en wat ze tot nu toe bereikt hebben. Tawfeeq uit Mosul, Dara uit Aleppo, Mahmood uit Mosul, Osama uit Aleppo, Louai uit Aleppo, Moha uit Marokko/Spanje, Mohammed uit Idlib, enz… Toen ik het verhaal van Mohammed vertelde kreeg ik het zelf moeilijk en werd ik door hen getroost. Dat was best speciaal.

Het is moeilijk om het leed van anderen te beschrijven, hoe moeilijk moet het niet zijn om het zelf beleefd te hebben. Voor mij zijn zij allemaal helden, ze hebben allemaal al zo veel bereikt op korte tijd, ondanks hun zware trauma’s. Misschien ben ik er wel extra gevoelig voor omdat mijn eigen vader 40 jaar geleden zelf vluchtte voor de dictatuur van Pinochet uit Chili.”

DYING FOR LIFE

Hoe maakte je kennis met de protagonisten van Dying for life?

“Ik ontmoette hen tijdens de theater workshops bij KunstZ. Later toen Osama zijn verblijfspapieren kreeg werd hij mijn buurman. Ik introduceerde hem bij de huisbaas en hij werd mijn bovenbuur. Osama sprak aanvankelijk héél weinig Engels, nu beheerst hij de taal al veel beter en is het makkelijker om te communiceren. Dara volgde Universitaire studies in Aleppo, hij kon goed Engels en spreekt nu vlot Nederlands. Ze werden goede vrienden. Wanneer je films maakt deel je iets intiem met elkaar waardoor door je buiten het filmen als mens naar elkaar toegroeit. Ik heb prima relaties met al wie ik ooit films maakte, sommigen zijn nog altijd mijn beste vrienden.”

Een lowbudget passieproject

Voor welk budget draaide je en hoe kreeg je de financiering rond?

“Het budget was uiteindelijk 6.700 euro, geld dat kwam van een subsidie van het Fonds voor amateurkunsten en de Arenbergschouwburg. We gebruikten het voor de postproductie van de film; met dat beperkt bedrag konden we op een low budget manier de kleurcorrectie doen, de mix van het geluid uitvoeren en de originele muziek laten componeren.

DYING FOR LIFE

Tijdens de productie hebben we volledig met eigen camera en materiaal gewerkt en de montage is ook met eigen middelen gedaan. Een normaal budget in Vlaanderen met steun van het VAF (Vlaams Audiovisueel Fonds) schommelt rond de 250.000 à 400.000 euro. Met ons lowbudget konden we dus enkel onze kosten recupereren. Het is geen evidente manier van filmmaken, zeker niet omdat dit mijn beroep is, maar het was de enige manier om deze film te kunnen maken.”

Hoe vlot kreeg je medewerking van organisaties en individuen?

“KunstZ verleende van in het begin steun aan het theaterproject, nadien stelde ik hen ook voor om de film te ondersteunen. Dat gebeurde door samen een subsidie in te dienen bij het Fonds voor Amateur Kunsten. De Arenberg heeft de première van het theaterstuk en film gedaan en ons zo ook gesteund met een kleine financiële ondersteuning. Met de Arenberg had ik in het verleden al vele malen succesvol samengewerkt.

Het theaterstuk is ook ondersteund door Jo Roets van Laika vzw, een bekende theatergroep. Nadien heeft de Culturele dienst van de Universiteit Antwerpen het theaterstuk ondersteund door een voorstelling te organiseren in Zuiderpershuis van theaterstuk en film.

Verder hebben we héél veel organisaties aangeschreven met voorstellen om samen te werken of om het theaterstuk in combinatie met de film te tonen. Helaas hebben we daar bijna geen respons op gekregen. Het is nog altijd zo dat je in de kunsten sector iemand persoonlijk moet kennen om ergens serieus genomen te worden.”

DYING FOR LIFE

Hoe lang werkten jullie aan de film?

“We filmden van november 2015 tot april 2016. De montage gebeurde vanaf mei 2016 tot maart 2017. We hebben altijd parallel nog andere dingen gedaan. Zo heb ik tegelijk met Dying for life mijn andere documentarie El color del camaleón gefilmd en gemonteerd.”

Een complementair regisseursduo

Je maakte Dying for life in co-regie met Hussein Shabeeb. Hoe verliep dat?

“Ik voelde al snel dat er zich een belangrijk verhaal afspeelde voor mijn ogen. Ik ben beginnen filmen met mijn eigen materiaal omdat alles hier en nu gebeurde en moest vastgelegd worden. Er was geen tijd om subsidies aan te vragen. Al snel merkte ik dat de taal en barrière vormde. Ik kan wel zonder taal dicht bij hen komen door interesse te tonen en open te zijn maar ik verstond natuurlijk niet wat ze zeiden.

Aanvankelijk vertaalde Osama’s Italiaanse assistente maar omdat ik niet mocht afhangen van die vertaalster ging ik op zoek naar een oplossing. Op 17 januari 2016 heb ik contact opgenomen met Hussein Shabeeb, een Irakese cameraman en beeldhouwer die hier al 7 jaren verblijft en die ik kende als leerling van de MO (maatschappelijke oriëntatie inburgering) klas van mijn moeder. Ik zei hem dat ik geen budget had en we er misschien niets aan zouden verdienen maar hij zag ook de urgentie van het verhaal en wou meewerken.

DYING FOR LIFE

Ik stelde voor om de film volledig gelijkwaardig samen te maken. We wisselden de taken af op het vlak van filmen, geluid opnemen, interviews afnemen. Tijdens de montage zaten we samen. De muziek en de kleurcorrectie is gedaan door vrienden uit de sector voor een minimale vergoeding. Ik heb al veel films gemaakt, maar voor Hussein was het zijn eerste lange documentaire als regisseur.”

Het publiek bereiken

Hoe zie je de distributietoekomst van de film?

“Ik heb Dying for life aangeboden aan Canvas waar ook twee van mijn vorige projecten werden uitgezonden. Ze antwoordden helaas dat de film moet concurreren met internationale producties over het vluchtelingen thema en daardoor niet geprogrammeerd wordt. Er zijn héél wat sterke films gemaakt de laatste jaren, vaak met véél grotere budgetten. Canvas heeft alleen het zondag avond slot voor creatieve documentaires waar VAF producties sowieso voorrang hebben.

DYING FOR LIFE

Spijtig dat onze omroep geen prioriteit kan geven aan verhalen van hier. Want het verhaal smeekt om vertoond te worden op televisie, waar door het grote bereik ook de meeste mensen kunnen gesensibiliseerd worden. Daarom willen we Dying for life dit najaar gratis op internet aanbieden zodat iedereen hem kan zien.”

Verdelen jullie de film zelf?

“Van 20 tot 26 juni organiseren we vijf screenings in verschillende steden in het kader van de Wereldvluchtelingendag. Daarbij heb ik de film zelf aangeboden aan de programmatoren van verschillende arthouse bioscopen. Gelukkig heeft El color del camaleón het goed gedaan in de zalen en onderhoud ik goed contacten met de cinemauitbaters. Als filmmaker wil je natuurlijk je werk in de zalen vertonen want film kijken op een groot scherm maakt toch het meeste impact.

We organiseren voorstellingen met een Q&A gesprek waarbij zeker één van de protagonisten aanwezig is. Die dialoog, het gesprek tussen publiek en personages, is voor mij het belangrijkste. Want tijdens die momenten leren de toeschouwers de filmpersonages kennen als mensen zoals u en ik.

DYING FOR LIFE

Dat zijn ze ook, al worden ze helaas niet altijd zo gezien. Een groot deel van de bevolking heeft schrik van iemand die uit Syrië komt, het land heeft een negatieve connotatie gekregen door de zelfmoordterroristen. Maar de mensen die naar hier vluchtten zijn eerder slachtoffers, mensen die een enorm trauma hebben opgelopen en snakken naar solidariteit en warmte.

Dingen die jammer genoeg hier te weinig aanwezig zijn. In grootsteden zie je dagelijks vooral de mannen uit Syrië en Irak in het straatbeeld. Ze hebben een uiterlijk dat je na enige tijd wel kan herkennen. De meeste mensen weten echter niets over hen en hebben schrik van die ‘vreemde’ mannen. Wat we met de film willen doen is deze vluchtelingen een gezicht geven, ze presenteren als normale personen uit onze nieuwe samenleving. Door te proberen vooroordelen weg te nemen willen we er voor zorgen dat hun integratie makkelijker verloopt.”

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 7 juni 2017, Dying for life)

 

DYING FOR LIFE: B 2017, 77′; reg. Andrés Lübbert & Hussein Shabeeb; met Osama Abo Amro, Dara Sheikhi , Fahad Jabbar Atiyah Al-Azzawi, Tawfeeq Younus Al-Najafi, Mahmood Alrawi, Saif Salloomi, Enrica Camporesi, Mustafa Aldoujailly, Mohamed Dahman El Haimoud, Louai Hashem, Mohamad Amjad Shaaban, Khadija Yassine, Mellany Banis, Marieke Dilles, Corinne Heyrman; muz. Alejandro Rivas Cottle; mon. Andrés Lübbert; prod. Andrés Lübbert, Hussein Shabeeb, Cinebelgicano. Coprod. KunstZ, Arenbergschouwburg.

DYING FOR LIFE

 

Programma:

De documentaire wordt vertoond (gevolgd door een nagesprek met de regisseurs en protagonisten) op volgende data en plaatsen:

20 juni – 20u00 – Cinema Sphinx Gent + Q&A

21 juni – 19u30 – Cinema Aventure Brussel + Q&A

22 juni – 19u45 – Cinema Cartoons Antwerpen + Q&A

23 juni – 20u00 – Cinema ZED Leuven + Q&A

26 juni – 17u30 – Cinema ZED Leuven

Extra informatie:

Meer info via: https://www.facebook.com/dyingforlifefilm

Trailer: https://www.youtube.com/watch?v=aDwRUZkX08g

Osama Abo Amro’s song for Syria (geschreven door Walid Moutaem):

https://www.facebook.com/dyingforlifefilm/videos/1327478470635090/

ANDRES LUBBERT

Leave a comment