Alfred Hitchcocks The Thirty-Nine Steps: Prikkelende klassieker

THE 39 STEPS

Alfred Hitchcock is een van de weinige filmmakers die ook een begrip werd; de term ‘Hitchcockiaans’ staat ook nu nog voor een stijl en een genre. Bovendien blijven zijn films leven op het scherm en bij het publiek. Dat wordt nogmaals duidelijk met de rerelease van het digitaal gerestaureerde The Thirty-Nine Steps, een klassieker uit de Britse periode van de ‘master of suspense’.

“Suspense is zoals een vrouw. Hoe meer aan de verbeelding wordt overgelaten, hoe sterker de opwinding”. Aldus Alfred Hitchcock (1899-1980). Alsmaar nieuwe generaties cinefielen ontdekken de sublieme suspense, de donkere humor en het technisch meesterschap van ‘Hitch’. De mens Hitchcock was als vleesgeworden contradictie – tegelijk outsider en conformist, tegelijk provocateur en moralist – moeilijk te vatten. Toch groeide hij uit tot de populairste regisseur aller tijden.

THE 39 STEPS

Hitchcock was de eerste cineast wiens naam in de ogen van het publiek het belangrijkste gegeven op de generiek werd. In zijn Britse periode (met 9 stille films en 14 geluidsfilms van 1925 tot 1939) bouwde hij een stevige reputatie op bij het publiek. Pas tijdens zijn daaropvolgende Amerikaanse periode (met 15 zwartwit- en evenveel kleurenfilms van 1940 tot 1976) kwamen de filmcritici (aangevoerd door François Truffaut) schoorvoetend met waardering over de brug.

Toch wou Hitch eerst en vooral zijn publiek entertainen, prikkelen. Daarbij koos hij voor een spektakel waarin suspense dramatische situaties intensifieert. Film dient voor hem aan te sluiten bij fundamentele gevoelens van de kijker: angst, eenzaamheid, wantrouwen, pijn, twijfel, wreedheid maar ook liefde. Regisseur en publiek worden medeplichtigen in het filmspel; ze delen de emoties die het verhaal voortstuwen. Hitchcock geeft de kijker dan ook de informatie die nodig is om mee te denken en mee te leven.

THE 39 STEPS

Zo is het meteen duidelijk dat het centrale personage van The Thirty-Nine Steps onschuldig is aan de misdaad die hem wordt aangewreven. Alles vertrekt van het gevoel dat door toeval het leven van een doorsnee man of vrouw uit evenwicht kan geraken. Wat Hitchcock hierbij interesseert, is de spanning die ontstaat door het omgaan met onheil, chaos en angst. En de meester schakelt alle visuele middelen in om “het scherm volledig met emotie te vullen”.

The Thirty-Nine Steps is een van Hitchcocks meest succesvolle Britse films en een eerste illustratie van zijn ‘onschuldige man op de loop’- thema (hernomen in o.m. Young and Innocent, Sabotage en North by Northwest). Richard Hannay is een typische Hitchcock-held; een gewone man die ongewild in een uitzonderlijke situatie verzeilt. Hij is een onschuldige, verdacht van moord en achtervolgd door de politie, die op zoek gaat naar de schuldigen om zichzelf te redden en tegelijk een groot gevaar af te wenden. Die dreiging is verbonden met een spionagegeheim: ‘39 steps’ is zowel een codenaam voor een spionagebende als een industriële formule; die dubbele verklaring zit verankerd in de geest van Mr. Memory, een man met een fenomenaal geheugen.

THE 39 STEPS

Dat geheim is voor Hitchcock niet de essentie (wat hem echt boeit, is het overlevingsvermogen van wilskrachtige personages) maar wel de motor van het verhaal. Het is wat hij de MacGuffin noemde, een mysterieus iets dat cruciaal is voor de personages maar totaal onbelangrijk voor de verteller. Een MacGuffin is een truc om te beletten dat de kijker door rationele verklaringen wordt afgeleid. Wat telt zijn de emoties. We identificeren ons met de paranoia en angstgevoelens van een ‘vreemdeling in een vreemd land’.

Gevoelens die door Annabella op Richard worden overgedragen; voor de hem onbekende vrouw in zijn armen sterft (met een mes in de rug) overtuigt ze de buitenlander van een dreigend gevaar. Dat geloof verandert Richards kijk op de wereld (ook al herkent hij slechteriken niet meteen) en start een vlucht die ook een achtervolging is. De tocht eindigt zoals hij begon: met een schot en op de bühne. Onderweg blijkt Richard het slachtoffer van een absurde ketting tegenslagen en wordt hij zelfs met handboeien ‘gekoppeld’ aan Pamela, een toevallig ontmoete vrouw die (in) hem gelooft.

THE 39 STEPS

Hitchcock injecteert spanning, humor en tempo in de avonturen van de gezochte speurder. Hij herleidt de intrige tot haar essentie (een strijd tussen Goed en Kwaad), met protagonisten die bij het onderscheiden van illusie en realiteit (spektakel fungeert als spiegel van het leven) door moraliteit gedreven worden. Hitchcock balanceert die ernst met humor. De seksuele chemie tussen Robert Donat en Madeleine Carroll zorgt samen met zijn satirische kijk op het koppel/huwelijk voor sprankelende lichtvoetigheid. Waarbij terloops de draak wordt gestoken met politiek; tijdens een meeting enthousiasmeert Richard zijn publiek met leuk klinkende nonsens. Verleiding gaat bij Hitchcock met bedrog gepaard. Met humor én schuldig plezier.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 583, maart 2008)

THE THIRTY-NINE STEPS: spionagethriller / reg. Alfred Hitchcock / sce. Charles Bennett & Alma Reville naar John Buchan / fot. Bernard Knowles / muz. Louis Levy / mon. Derek N. Twist / act. Robert Donat (Richard Hannay), Madeleine Carroll (Pamela), Lucie Mannheim (Annabella Smith), Godfrey Tearle (prof. Jordan), Peggy Ashcroft (Margaret), Wyllie Watson (Mr. Memory) / pro. Michael Balcon voor Gaumont British / UK / 1935 / 86’ / dis. Koninklijk Filmarchief

ALFRED HITCHCOCK & ALMA