Jordan Peele’s Get Out: Horror en racisme made in USA

mei 22, 2017   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, film, genre, horror, komedie, regisseur  //  Reacties uitgeschakeld voor Jordan Peele’s Get Out: Horror en racisme made in USA

GET OUT

Met zijn scenario- en regiedebuut ‘Get Out’ tekent acteur en komiek Jordan Peele niet enkel voor de grootste commerciële hit van het jaar in de V.S. maar ook voor een bijzonder actuele én subversieve politieke horrorfilm. Een donkere satire die de horror van racisme in het algemeen, en de horror van zwart zijn in Amerika in het bijzonder, op vlijmscherpe wijze fileert. Angstaanjagend, grappig én bitter. En als bonus een trip door het filmgenre vanuit een zwart perspectief.

Acteur en komiek (Keanu, het satirische sketchprogramma Key and Peele en Obama-vertolker in The Daily Show) Jordan Peele (° 1979) verscheen voor het eerst op de Amerikaanse TV-schermen toen hij als kind in 1994 tijdens de ABC News special ‘”President Clinton Answering Children’s Questions’ de vraag stelde “hoe kan u families helpen waar een moeder een kind of kinderen tracht op te voeden terwijl de vader geen alimentatie kan of wil betalen?”.

JORDAN PEELE

Een vraag die hij putte uit zijn eigen levenssfeer. Eigen ervaringen zouden een stempel blijven drukken op zijn werk als volwassene. Naast kansarmoede werd racisme, dat hem als zoon van een blanke moeder en een zwarte vader op een heel bijzondere wijze trof, een belangrijk thema voor hem. Met racisme voorgesteld als een gif en humor gebruikt als een antigif. Vlijmscherp en hilarisch.

Ontwaken uit de post-racisme droom

“Ik begon Get Out te schrijven in het tijdperk dat ik het post-racial lie America noem,” zegt Jordan Peele over zijn uitdagend debuut, “nadat Obama verkozen was leefde het gevoel dat we ons in een post-racistisch Amerika bevonden. De film wil erop wijzen dat dit niet klopt en dat het in ons DNA zit. Racisme bevindt zich in het merg van ons land.”

GET OUT

Get Out kwam in de zalen toen de VS, na het omwille van politiebrutaliteiten losgebarsten Black Lives Matter protest en de verkiezing van Donald Trump, bruusk ontwaakt was uit de post-racisme droom. Volgens Peele komt de release “op een nog perfecter moment dan toen de film verzonnen was” al hoopt hij dat iedereen de film zal willen zien omdat het niet enkel een sociale commentaar maar ook een goed verhaal is. Een verhaal met een protagonist waarmee we ons allemaal kunnen identificeren.”

Get Out focust op een jong koppel, de Afro-Amerikaanse fotograaf Chris (Daniel Kaluuya) en zijn all American vriendin Rose (Allison Williams), die voor het eerst op weekend vertrekken naar haar blanke ouders. Het feit dat zij nog niet weten dat hij zwart is zorgt voor onrust bij Chris maar Rose verzekert dat haar ouders absoluut niet racistisch zijn. Dat haar vader een derde keer voor Obama had willen stemmen moet Christ helemaal geruststellen.

GET OUT

Maar bij aankomst blijkt in het geïsoleerde witte herenhuis met uitgestrekte megagroene gazons en gitzwart personeel een akelig, onwerkelijk sfeertje te hangen. Ook al wentelt iedereen in dit old money milieu van Alabama zich in een politiek correct blank liberalisme en slooft schoonpapa zich tijdens een tuinfeest uit om een brother te zijn. Onaangenaam wordt snel bizar om uit te komen bij surrealistisch en gruwelijk. De trip ontspoort helemaal wanneer alle maskers afvallen.

De horror van racisme

Om de leugen dat Amerika in een post-racistische fase zit te bestrijden koos Peele voor een genrefilm, een horrorfilm met thriller- en komedie-elementen waarbij het monster in het hart van de film racisme is. Terecht stipt de regisseur-scenarist aan dat “horror onze alledaagse angsten onderzoekt. Elke belangrijke angst heeft een corresponderende klassieke horrorfilm. Alleen stond sinds George A. Romero’s (uit 1968 daterende) Night of the Living Dead racisme niet meer centraal in een horrorfilm.” Een zwart perspectief introduceren in mainstream horror is volgens Peele “het ontbrekende stuk in de grote discussie. Genrefilms zijn een prima middel om kijkers onder te dompelen in de ervaring van de protagonist.”

GET OUT

In een sleutelscène, en een keerpunt, van Get Out ontsnapt naast een traan ook een oerschreeuw aan een door blanken omringd bezeten zwart personage. “Get Out!” roept hij in het gezicht van de even zwarte Chris, de fotograaf die met zijn flash-foto een barst in zijn schijnbare zen-toestand heeft getoverd. Ontsnappen, ja, maar waaraan? En naar waar? Dat is niet duidelijk voor zwarten die er door hun omgeving constant aan herinnerd worden dat ze afstammelingen van slaven zijn, vreemdelingen in een voor hen altijd vreemd land dat nooit een vredige thuis zal zijn. De hysterische uitbarsting legt niet enkel de mechanismen van racisme bloot maar dompelt ook het publiek onder in het geweld en de onrust- en angstgevoelens die de slachtoffers ervaren.

Zwarte onderdompelingscinema

De link met immersive cinema – onderdompelingscinema genre The Revenant, Son of Saul en Mad Max: Fury Road – is duidelijk, ook al schuwt Peele de metaforen en symbolen niet. Een eerste verwijzing naar de realiteit (van politiegeweld en het gerechtvaardigde Black Lives Matter protest) krijgen we wanneer een blanke agent de protagonisten (die net een hert hebben aangereden) interpelleert en meteen de ID van de zwarte passagier vraagt. De spanning stijgt en de escalatie dreigt. Een schok van erkenning gaat door ons heen maar het is niet de eerste schok in de film.

GET OUT

Get Out opent immers met een prelude waarin een in verlaten straten verdwaalde Afro-Amerikaan beseft dat hij in gevaarlijk territorium beland is: het blanke suburbian universum van horrorfilms genre Halloween. Volgens de geplogenheden van deze jaren 70 en 80 films kan dit enkel fataal aflopen. Ook al duiken er geen gemaskerde monsters met blinkende keukenmessen op om blanke meisjes te straffen voor seksuele transgressie. Op de tonen van ‘Run, Rabbit, Run’ verdwijnt de verloren gelopen man (‘out of place‘ zijn is zijn enige transgressie) in de koffer van een auto.

Meteen volgt, op het ritme van ‘Redbone’, een expositiescène waarin het gemengde koppel de plot van Stanley Kramers fifties racismedrama Guess who’s coming to dinner? samenvat – een zwarte gast (lees: indringer) stelt het blanke beschavingsvernis op de proef – en de vraag rijst of er fundamenteel veel veranderd is. Nee, zal het antwoord luiden wanneer net voor het slot de heldin duister wordt en haar roots herontdekt met de blanke Dirty Dancing hit (‘I’ve Had) The Time of My Life’ geserveerd met een glas melk.

GET OUT

Rassenrelaties in populaire cultuur

Een korte parenthese. Toen we de Amerikaanse regisseur Neil LaBute interviewden over Lakeview Terrace, een film uit 2008 die via het thrillergenre iets wou zeggen over racisme, benadrukte hij hoe moeilijk gemengde koppels nog altijd liggen in de V.S.: “Rassenrelaties gelden in de V.S. als een belangrijk thema, maar komen in de populaire cultuur zelden aan bod. Er is geen golf films over gemengde huwelijken. Bij de keuringscommissie merkte ik bij bepaalde scènes een ongemak dat er niet zou zijn geweest bij een koppel van eenzelfde ras. Niet iedereen voelt er zich al comfortabel bij.”

Terug naar Jordan Peele. Wat hij in 2017 tracht te doen met Get Out is het via een mix van humor en horror introduceren van het thema rassenpolitiek en de vaststelling dat blank en zwart in Amerika nog altijd zonder empathie en vol angst ‘apart’ leven. Het eerste deel van de film creëert op briljante wijze een unheimlich gevoel, het onder je huid kruipende gevoel dat we een trip door het universum van Invasion of the Body Snatchers (zowel de fifties versie van Don Siegel als de seventies versie van Philip Kaufman) maken.

GET OUT

Een enge, onmenselijke wereld waar achter de ‘wij zijn niet racistisch’ mantra van een zogenaamd tolerante gemeenschap een hele andere wereld schuilgaat. Een schrikbeeld van een monsterlijk universum waar de mix van angst en fascinatie plots verborgen haatgevoelens en gewelddadige onderdrukking aan de oppervlakte kan brengen.

In het gotische, viscerale over the top slotdeel van de film krijgen we een brutale blik achter het politiek correcte rookgordijn. In een mengeling van Frankenstein, Rosemary’s Baby, The Stepford Wives en de body horror van David Cronenberg schakelen blanke vampieren chirurgische middelen in om via zwarte lichamen en geesten via een nieuwe vorm van slavernij te onderwerpen. De ‘seksslaven’ roepende paranoïde Rod slaat de bal nog niet zo mis, het tweede deel van de woordsamenstelling klopt immers. En ‘get out‘ blijkt een oproep tot bevrijding uit gevangenschap, vernedering, mishandeling en angst.

GET OUT

Een ontsnappen aan transformatie (racisme is ook het streven naar het veranderen van de ander) en dood. Gesymboliseerd door de hypnotherapie waarmee Rose’s moeder Chris wil ‘genezen’. Genezen van zijn drang om de roken maar niet van het trauma dat voortvloeit uit racisme en slavernij. De psychologe voert Chris naar ‘the sunken space‘ in zijn onderbewustzijn waar hij verzinkt in een donkere ruimte terwijl boven hem de gezichten van lachende witte mensen verschijnen. De getransformeerde Afro-Amerikanen verzetten zich niet tegen hun verblijf in die verlammende toestand. Net als de peulmensen in Invasion of the Body Snatchers blijven ze emotieloos, onderworpen en slaafs gehoorzaam. Onwezenlijk en beangstigend.

GET OUT

Slavernij is van alle tijden

De verwijzingen naar slavernij zitten vaak in kleine details. Zo verwijst Get Out naar katoen(plantages) die draaiden rond slaven met de prop die Chris uit zijn stoel pulkt (en waardoor hij de hypnose saboteert) en lijkt een bingospelletje snel verdacht veel op een slavenveiling. Maar in tegenstelling tot traditionele Hollywoodfilms over slavernij (zoals 12 Years a Slave en in mindere mate Free State of Jones) wordt het thema niet veilig/afstandelijk in het verleden gesitueerd. Dit gaat, op een andere manier dan Haile Gerima’s onovertroffen slavernijfilm Sankofa, over hier en nu. Door de nadruk te leggen op de blik (iedereen observeert iedereen, de fotograaf is een voyeur) wijst Peele er ons op dat alles een kwestie van standpunt en interpretatie is maar dat huidskleur een bepalende factor blijft.

GET OUT

Racisme wordt volgens de scenarist-regisseur in stand gehouden door frustraties, gebrek aan empathie en onbegrip. Door de reflex om de ‘ander’ te reduceren tot een angstaanjagend monster maar ook door de neiging die ander om te vormen tot een kopie van zichzelf (correctie: een kopie van beeld dat men heeft van zichzelf). De getransformeerde zwarten verliezen bij hun ‘inburgering’ in de blanke kolonie hun persoonlijkheid en individualiteit. Getuige hun expressieloze blik.

Kiezen voor hoop en verzet

De verdienste van Jordan Peele is dat hij racisme zichtbaar maakt door het via het horrorgenre uit te vergroten. Tegelijk illustreert hij dat Black Lives Matter door het standpunt in te nemen (en de ervaring te delen) van een zwarte man die niet enkel vecht om te overleven maar ook strijdt om zijn identiteit en fysieke integriteit te bewaren.

GET OUT

Dat niet iedereen hierin wil meegaan blijkt uit het feit dat sommige critici wilden geloven dat Peele interraciale relaties viseert en niet de hedendaagse (klassen)maatschappij. De filmmaker streefde wel een louterend effect na. “Ik hoop dat Get Out zwarte en blanke toeschouwers samenbrengt,” aldus Peele, “en dat bij het einde van de voorstelling iedereen zich herkent in Chris. Die empathie moet de mensen verenigen.”

Daarom biedt het einde van Get Out Chris een uitweg. Ondanks het feit dat in een eerdere scène zijn vriend Rod (door kleurlingen) werd weggelachen met zijn waanzinnig lijkend samenzweringsverhaal én het feit dat de flikkerlichten van een arriverende politiewagen een tragisch Night of the Living Dead einde doen vrezen kan Chris heelhuids ontsnappen aan het geweld. Dat is een heel wat hoopvoller slot dan het donker oorspronkelijk einde dat Peele pas na een testvertoning liet verwijderen.

GET OUT

Een slot waarin Chris kiest voor een gewelddadige oplossing en met een “I stopped it” opmerking berust in zijn dead man walking exit. Peele’s keuze voor een alternatief einde is geen keuze voor een happy end maar een keuze tegen het defaitisme dat besloten zit in het ‘ik heb het gestopt’ waanbeeld van Chris. Het punt dat Jordan Peele met Get Out maakt is net dat racisme niet zo gemakkelijk te stoppen is. Maar dat verzet en overleven wel mogelijk én noodzakelijk blijven. Met dank aan een portie absurde humor.

 

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, dinsdag 23 mei 2017, Get Out)

GET OUT: Jordan Peele, USA 2017, 104′, met Daniel Kaluuya, Alison Williams, Catherine Keeler, Bradley Whitford, dis. Sony Pictures, release 3 mei 2017

JORDAN PEELE