The Visitor: Tom McCarthy’s humanistische sonate
THE VISITOR
“The Visitor zal de wereld niet veranderen maar probeert ten minste toch het menselijke aspect en de gevolgen van de migratieproblematiek onder de aandacht te brengen” aldus Tom McCarthy. Zijn in Deauville bekroonde opvolger van ‘The Station Agent’ is een subtiel humanistisch drama over verandering, communicatie en uitsluiting. Een trieste, woedende en hoopvolle sonate waarin muziek mensen samenbrengt.
THE VISITOR
Strangers in a strange country. Vreemden in een vreemd land. The Visitor slaat op meer dan één ‘bezoeker’. In dit drama is iedereen op een bepaald moment een vreemdeling die een vreemde wereld bezoekt. “Daarom verklaar ik de titel niet graag,” stelt Tom McCarthy, “wat ik wèl wil zeggen is dat de betekenis mee evolueert met de film die je op verschillende momenten vanuit een ander perspectief naar dingen laat kijken. Wanneer je binnengaat in een detentiecentrum voor ‘illegalen’ moet je een badge dragen waarop je als ‘bezoeker’ wordt aangeduid. Dat leek me interessant voor een verhaal waarin migranten optreden”. Vier jaar na The Station Agent, een ontroerende tragikomedie over eenzame ‘kleine’ en ‘normale’ mensen, vertelt McCarthy het verhaal van vier mensen wier wegen elkaar kruisen. Vier ‘vreemden’ wier leven verandert na toevallige ontmoetingen en arbitraire keuzes.
THE VISITOR
Fin McBride, de centrale figuur van The Station Agent, was een dwerg die niet wou “dat ze naar me kijken” en wenste “alleen te worden gelaten”. Ook professor Walter Vale is een eenzaat die teruggetrokken leeft. Richard Jenkins (bekend van bijrollen in o.m. I Heart Huckabees, Step Brothers en Burn After Reading) speelt in The Visitor een ouder wordende man die open en jong van geest wil blijven via muziek. Maar pianospelen ligt hem niet. Al weigert hij te berusten en ontslaat hij liever een zoveelste lerares.
Professioneel bevindt Walter zich in een impasse. Met tipex ‘actualiseert’ hij cursussen en wanneer hij een studie moet gaan presenteren in New York spartelt hij tegen. Schoorvoetend keert hij na jaren afwezigheid terug van Connecticut naar zijn appartement in de ‘big apple’. Hij stuit er echter op twee bewoners, illegale migranten die dachten rechtmatige huurders te zijn. Tarek is een Syrisch muzikant, Zainab een Senegalese juwelenontwerpster.
THE VISITOR
Ze willen meteen verhuizen maar Walter overhaalt hen om te blijven. Aangevuurd door zijn fascinatie voor de muzikanten van Washington Square Park leert Walter van Tarek op de Afrikaanse djembe drum te spelen. De fysieke activiteit en het andere ritme doen de rationele prof emotioneel en spiritueel herleven. Maar het toeval, een controle in de metro, zorgt voor een obstakel. Tarek verdwijnt in een detentiecentrum, Zainab blijft vertwijfeld achter en Mouna duikt op om via Walter haar met deportatie bedreigde zoon te volgen.
“Muziek overstijgt heel wat barrières op het vlak van cultuur, leeftijd en taal,” benadrukt McCarthy, “Walter is een rustig iemand en de djembe dwingt hem om zich fysieker uit te leven. Het bespelen van dat instrument zorgt voor een emotionele wedergeboorte”. Dat emotionele ontwaken wordt door de cineast teder en subtiel geschetst, met humor en zonder overdreven sentiment. Ook het tragische lot van de migranten wordt onnadrukkelijk gepresenteerd. In zijn gruwelijke alledaagsheid. Zonder loodzware symboliek en nadrukkelijke boodschap. Want The Visitor is een film over mensen, niet over een politiek thema.
THE VISITOR
McCarthy portretteert mensen in een crisissituatie en laat de kijker zelf de link leggen met de na 9/11 veranderde Amerikaanse opinie over immigratie. Geen blik werpen achter de schermen van het detentiecentrum “was een bewuste keuze. Het weerspiegelt mijn eigen ervaring met die centra. Aangezien ik niet verder geraakte dan de ontvangstzaal, werd er heel wat aan mijn verbeelding overgelaten. Ik moest afgaan op wat zij die er opgesloten zaten mij vertelden. Het idee van een gevangenis voor immigranten leek me aangrijpend genoeg en ik wou de fantasie van de kijkers een en ander laten invullen. Er is een verband met het feit dat ik me in mijn films niet bezig hou met expositie maar langzaam dingen laat ontdekken. Alles van a tot z uitleggen en onderstrepen is niets voor mij”.
Vanuit zijn acteerachtergrond schakelt McCarthy het ritme van taal in om betekenis over te dragen. Er vallen dan ook soms lange, veelzeggende stiltes terwijl het autoritaire woordgebruik van ambtenaren de hardheid van het systeem evoceert. Gewelddadige, buitengewone drama’s zijn overbodig wanneer het alledaagse onmenselijk is. De ‘boodschap’ van de regisseur loopt via het empathisch vermogen van zijn hoofdfiguur.
THE VISITOR
Walter ontdekt (voor het eerst sinds de dood van zijn vrouw) zijn eigen emoties (woede, angst, liefde), de mens achter de ‘bezoekers’ en de onmenselijkheid van een systeem waarin hij zelf ‘bezoeker’ wordt. Niet toevallig brengt McCarthy heel wat deuren in beeld (huis, centrum, luchthaven), ingangen die ook doorgangen zijn naar een verborgen wereld. Hoewel een ideaalbeeld of happy ending ontbreekt is deze karakterstudie toch hoopvol. Mede door de subtiele vertolkingen van Richard Jenkins, Hiam Abbass, Haaz Sleiman en Danai Gurira zien we mensen voor onze ogen transformeren. En een kleine film veranderen in grote cinema.
CITATEN PERSCONFERENTIE FESTIVAL DE DEAUVILLE 12 SEPTEMBER 2008
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 590, december 2008)
THE VISITOR: drama / reg. & sce. Tom McCarthy / fot. Oliver Bokelberg / mon. Tom McArdle / muz. Jan A.P. Kaczmarek / act. Richard Jenkins (Walter Vale), Hiam Abbass (Mouna), Haaz Sleiman (Tarek), Danai Gurira (Zainab), Marian Seldes (Barbara), Richard Kind (Jacob), Michael Cumpsty (Charles) / pro. Mary Jane Skalski & Michael London / USA / 2007 / 106’ / dis. Imagine
THE VISITOR