Julie Dash’s Daughters of the Dust: Het symfonische filmgedicht dat Beyoncé inspireerde

mei 16, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, cult, drama, film, genre, regisseur, thema  //  Reacties uitgeschakeld voor Julie Dash’s Daughters of the Dust: Het symfonische filmgedicht dat Beyoncé inspireerde

DAUGHTERS OF THE DUST

Julie Dash’s Afro-Amerikaanse vrouwenfilm Daughters of the Dust gold in 1991 als de eerste grote bioscooprelease van een zwarte vrouwelijke filmmaker. Ruim 26 jaar later en een cultstatus rijker wordt dit symfonisch filmgedicht in een gerestaureerde versie uitgebracht.

Bezwerende, mysterieuze tribale muziek en natuur- en dierengeluiden zetten samen met beelden van door vingers glippend zand en een in een rivier badende vrouw de toon tijdens de generiek van Daughters of the Dust. Een tekst – afstammelingen van Afrikaanse slaven leven anno 1902 op een eiland voor de kust van South Carolina in vrijheid en isolement – kondigt schijnbaar een historisch drama aan maar een vertelstem blijkt geen traditionele getuige.

DAUGHTERS OF THE DUST

“Ik ben de eerste en de laatste, de hoer en de heilige, en velen zijn mijn dochters,” klinkt het terwijl de camera lichtjes vertraagd door een slaapkamer glijdt, “ik ben de stilte die je niet kan begrijpen, I am the utterance of my name.” Na Ibo Landing (vanuit vogelperspectief) en een man die een Arabisch ochtendgebed reciteert (in tegenlicht) volgt een archetypisch koloniaal beeld. Een bootje met zwarte stuurlui en een in het wit geklede vrouw als passagier.

DAUGHTERS OF THE DUST

Maar Yellow Mary is zwart én trots. Ze lacht (te) uitdagend wanneer nicht Viola met “het verleden is een proloog, ik zie deze dag als een eerste stap richting vooruitgang” erg blank denkt. Samen met de magische sfeer geeft dit omkeren van clichés aan dat de Afro-Amerikaanse cineaste Julie Dash buiten de Hollywood lijntjes wou kleuren. Door niet te kiezen voor een vanuit een heroïsche protagonist verteld rechtlijnig verhaal maar voor meerdere perspectieven en verhaallagen, sloot Dash net als haar collega-dwarsliggers van het L.A. Rebellion collectief (zie kader) met dit ondertussen 25 jaar jonge (in 2016 digitaal gerestaureerd) ‘symfonische gedicht’ aan bij de Afrikaanse cultuur.

DAUGHTERS OF THE DUST

Dat Julie Dash (° 1952) filmmaker zou worden lag niet in de lijn der verwachtingen. “Geen van de beelden die ik als kind zag van Afro-Amerikaanse vrouwen suggereerde dat wij films konden maken,” schrijft Dash in ‘Daughters of the Dust. The making of an African American Woman’s film’, “mijn dromen werden gevormd door filmverhalen waarin wij niet voorkwamen.” Dat ze in 1991 met haar debuut Daughters of the Dust voor de eerste grote bioscooprelease van een zwarte vrouwelijke filmmaker zou zorgen stond evenmin in de sterren geschreven.

FOUR WOMEN

De in New York opgegroeide Dash leek voorbestemd om turnlerares te worden tot ze tijdens een workshop ontdekte dat film het beeld van zwarten kon corrigeren. Een animatiefilm (The Legend of Carl Lee Du Vall) leverde geen toegangsticket op voor de filmcursus van UCLA maar ze mocht wel L.A. Rebellion boegbeeld Larry Clark assisteren bij diens revolutionair (jazz)drama Passing Through. Dankzij een beurs kon Dash een American Film Institute opleiding volgen, kortfilms (Illusions, Four Women) draaien en research doen voor Daughters of the Dust.

THE ROSA PARKS STORY

Immigratie en de Afrikaanse diaspora waren thema’s die Dash boeiden en familieverhalen zetten haar aan om de problematiek te bekijken vanuit het standpunt van zwarte vrouwen die begin 20ste eeuw overwegen om van de eilanden voor de kust van South Carolina noordwaarts te migreren. Vrouwen van de eerste generatie vrij geboren Afro-Amerikanen die door hun isolement nog verbonden waren met de oorspronkelijke Gullah cultuur. Gestimuleerd door L.A. Rebellion kompaan Charles Burnett besloot Dash te breken met rechtlijnige mainstream cinema via meerdere vertellers en niet van A via B naar C lopende verhalen.

ILLUSIONS

“Onze cultuur is niet binair,” aldus Dash, “we spreken in ritmes en gevoeligheden. We zijn circulair en communiceren via improvisatie, beweging, dans en spraak.” Een beetje te revolutionair want zelfs na proefopnamen kon ze geen Amerikaanse of Europese financiers overtuigen. Gelukkig zag PBS-verantwoordelijke Lynn Holst wel iets in het project en kon Daughters of the Dust mede dankzij privéfinanciering en grants afgewerkt worden. Een bekroning op het Sundance filmfestival (voor Arthur Jaffa’s fotografie) leidde onverwacht tot een reguliere bioscooprelease.

DAUGHTERS OF THE DUST

Daughters of the Dust focust op het ‘laatste avondmaal’ voor de Peazant familie naar het vasteland trekt. Voor de familie waar vrouwen de dragers van traditie zijn is het een dag van feest, eerbetoon en ritueel afscheid. Julie Dash voert twee vertellers op, overgrootmoeder Nana en het ‘ongeboren kind’, en speelt met de notie van een verstrengelde en overlappende niet-lineaire tijd. Een flexibele tijd die de matriarch verbindt met haar dochter, kleindochter en ongeboren achterkleindochter.

DAUGHTERS OF THE DUST

“Het is meer sciencefiction dan geschiedenis,” preciseert Dash,”het is een meditatie, een stroom van ideeën.” Ze gebruikt research niet om een realiteitsimpressie te creëren maar om het verhaal te verrijken met symbolen, geluiden, objecten, rituelen en visuele tableaus die de diversiteit van de Afrikaanse cultuur weerspiegelen. Zo drukken de tekens op het kerkhof, de schildpad met symbolen en het in water drijvende standbeeld de complexiteit van cultuur, herinnering en overlevering uit.

DAUGHTERS OF THE DUST

Dat zorgde voor verwarring. Zo werd de witte kledij van de Peazant familie ten onrechte als onrealistisch beschouwd. Terwijl er onbegrip was voor de keuze van Dash om slavernij niet te symboliseren via wonden en littekens maar via de permanent indigo gekleurde handen. Een metafoor waarmee Dash zowel de blijvende impact als het economische aspect (lees: uitbuiting) van slavernij uitdrukt. “Ik probeer te herdefiniëren wie we zijn en hoe we er vandaag uitzien via wie we waren” zegt Dash. Daarom is ze “bezig met de betekenis van wat zich binnen beeldkaders afspeelt én met de indruk te geven dat de beelden schilderijen uit een familiealbum zijn.”

Dash en Jaffa spelen met beweging in beeld en met vertraging van beelden. De invloed van L.A. Rebellion is merkbaar in het democratische gebruik van ruimte. Daar waar Hollywood hiërarchie creëert binnen een beeldkader (helden overheersen en verwijzen anderen naar de achtergrond) is bij Dash iedereen gelijkwaardig (bij breedbeeldopnamen én bij deep focus shots) en wordt de blik niet geleid (via close ups en montage) maar de kijker gestimuleerd om zelf het beeld te lezen. Dat wordt overduidelijk wanneer de fotograaf een groepsportret ensceneert of wanneer de camera van pratende volwassenen naar spelende kinderen gaat en terug. Alle personages bewaren hun waardigheid en via Yellow Mary (een lesbische vrouw met een verleden) pleit Dash voor nieuwe beoordelingsstandaards. “If you love yourself, love Yellow Mary,” vraagt Eula.

DAUGHTERS OF THE DUST

Empathie heeft immers net als solidariteit, herinnering, overgangsrituelen en traditie een helende functie in de Gullah cultuur. Net zoals voedsel voor de maag (gumbo) en de geest (mythes). Al is de overlevering vaak tegenstrijdig. Getuige de legende van de geketende slaven die volgens een man overboord sprongen en volgens vrouwen over water terug naar huis wandelden of magisch transformeerden in vogels. Daughters of the Dust vat de mystiek via poëtische beelden die een universum creëren waarin heden, verleden en toekomst samenkomen. “Ancestors and the womb are the same” stelt Nana Peazant.

DAUGHTERS OF THE DUST

Hoe groot de cultstatus en de impact van Daughters of the Dust is bleek 25 jaar later uit ‘Lemonade’, het gretig naar de spirit en de magische poëzie van Dash refererende visuele album van het zwarte feministische culturele icoon Beyoncé Knowles. Julie Dash bleef actief met TV-films zoals Love Song en The Rosa Parks Story (en binnenkort de documentaire Travel notes of a Gychee Girl) maar kreeg nooit de kans om een volwaardige filmcarrière uit te bouwen.

DAUGHTERS OF THE DUST

“Dat heeft niet enkel te maken met ras maar ook met geslacht,” benadrukt Dash, “de filmwereld verkiest mannelijke verhalen boven vrouwelijke standpunten.” Het glazen plafond deed zijn werk, de L.A. Rebellion spirit de rest. “Ik ontdekte dat men op duizenden manier ‘nee’ tegen je kan zeggen,” stelt Dash “maar ik zei zelf ook vaak ‘nee’ wanneer het niet in mijn richting ging.” Want films maken om films te maken is niets voor Julie Dash. In de woorden van Beyoncé: “Sorry, I ain’t sorry.”

IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, juni 2017)

LOVE SONG

Daughters of the Dust / VERENIGDE STATEN, 1991- 2016 / REGIE, SCENARIO, PRODUCTIE JULIE DASH / MET ADISA ANDERSON, BARBARA-O, CHERYL LYNN BRUCE, CORA LEE DAY, GERALDINE DUNSTON / 112 MINUTEN / DISTRIBUTIE FULL COLOR ENTERTAINMENT / TE ZIEN VANAF 1 JUNI

Daughters of the Dust. The making of an African American Woman’s film / Julie Dash / The New Press / New York / 1992 / 173 pag.

DAUGHTERS OF THE DUST

 

L.A. Rebellion: outsiders met een eigen verhaal

“Clyde Taylor omschreef ons altijd als ‘the L.A. Rebellion‘,” zegt Julie Dash in ‘L.A. Rebellion: Creating a New Black Cinema’, “we vonden dat toen een grap maar die bijnaam bleef kleven.” Zoals ‘film noir’ geen verzinsel was van filmmakers is ook L.A. Rebellion niet bedacht door de UCLA-filmstudenten die in de periode van eind jaren ’60 tot midden jaren ’80 een ‘andere cinema’ ontwikkelden als alternatief voor Hollywood.

HARVERST: 3000 YEARS

Het was activist en journalist Clyde Taylor die, wakkergeschud door Haile Gerima’s Harvest: 3.000 Years (1976), als zelfaangestelde PR-man van wat hij zag als ‘New Black Cinema’ kwam aanzetten met ‘L.A. Rebellion’ toen hij als curator een filmprogramma ontwikkelde voor het Whitney museum. Vereenvoudigend focuste Taylor op zwarte filmmakers en sprak hij over een ‘beweging’. Haile Gerima, samen met Larry Clark en Charles Burnett een van de toonaangevende UCLA-rebellen, corrigeert: “L.A. Rebellion was een collectief van niet alleen zwarten maar ook chicanos, native Americans, Iraniërs en Japanse Amerikanen die de witte mainstream cinema afwezen. We vormden geen coherente politieke of culturele beweging, we waren gewoon een uitbarsting.(*)”

PASSING THROUGH

Een heterogene groep verbonden door het streven onafhankelijk te werken en een alternatief te bieden voor de ‘blanke blik’ van mainstream cinema. “We rebelleerden tegen het beeld dat Hollywoodfilms van ons schetsten,’ aldus Dash, “we wilden ons herdefiniëren en een eigen stem ontwikkelen.” Dat gebeurde via films zoals Child of Resistance (Gerima), Illusions (Dash), Passing Through (Clark), Killer of Sheep (Burnett), The Kitchen (Alile Sharon Larkin) en Emma Mae (Jamaa Fanaka).

DAUGHTERS OF THE DUST

Films die de woede en frustratie van hun turbulent tijdsgewricht uitademden maar volgens Taylor “ook in het hedendaagse culturele landschap nog radioactief zijn.” De filmwereld stond echter niet te popelen om de ‘colored gaze‘ van ‘the L.A. Rebellion‘ te omhelzen en de ‘outsiders‘ bleven betoverd door de droomfabriek. “In het geheim fantaseerden we hoe Hollywood ons zou binnenhalen” (*) stelt Gerima die de periode mist “waarin we elkaars films beter maakten.” De droom van collectief filmmaken verdampte maar L.A. Rebellion plantte wel de zaadjes die ontkiemden in Daughters of the Dust, een ‘symfonisch filmgedicht’ dat via inhoud én vorm de zwarte identiteit weerspiegelt. Trots en zelfbewust. Naar Gerima’s advies: ”reageer niet op domheid maar vertel persoonlijke verhalen.”

Ivo De Kock

DAUGHTERS OF THE DUST

L.A. Rebellion: Creating a New Black Cinema / ed. Allyson Nadia Field, Jan-Christopher Horak & Jacqueline Najuma Stewart / University of California Press / 2015 / 454 pag.

(*) Interview Haile Gerima: http://www.filmkrant.nl/TS_mei_2017/15460

DAUGHTERS OF THE DUST