Pablo Larrains No: Reclame versus dictatuur

NO

“Ik wou terug naar de Chileense films van net voor Pinochets staatsgreep in 1973, een sociale cinema met documentaire inslag,” zei de Chileense cineast Pablo Larrain naar aanleiding van Tony Manero, “de films inspireerden me omdat ze een sterk politiek standpunt vertolkten zonder pamflettistisch te worden. Ze legden de vinger op iets unieks: imperfectie gekoppeld aan authenticiteit.” Die combinatie
ontwikkelde Larrain verder in Post mortem en in No, de slotdelen van zijn Pinochet-trilogie.

Voor No combineert de cineast archiefbeelden en film – hij draaide met videomateriaal van de jaren 80, wat schreeuwerige kleuren en gebrek aan diepte oplevert – om die echtheid tastbaar te maken. We zitten met onze neus op de ervaringen en emoties van mensen in volle
turbulentie.

NO

Ook in No gaat het om antihelden die een weerspiegeling van hun realiteit zijn. Centraal staat reclamemaker René Saavedra die in 1988 met een straffe publiciteitscampagne het Chileense militaire regime ten val brengt. Wanneer Pinochet onder druk van het buitenland en zijn eigen grondwet een referendum uitschrijft gelooft niemand dat de oppositie, met amper 15 minuten televisiezendtijd, deze stemming kan gebruiken om hem te verdrijven. Met een positieve emo-campagne overtuigt Saavedra de bevolking echter om met ‘Nee’ voor verandering te stemmen. Tot verbijstering van René’s voor de ‘Ja’- campagne werkende baas Guzman.

Na twee veeleer sombere drama’s gaat Larrain voor een meer hoopvol en vrolijk verhaal. Het opmerkelijke is dat de strategen van de NO-campagne ervoor kiezen om het publiek een vrijere toekomst te ‘verkopen’ in plaats van kritisch af te rekenen met (de misdaden van) het regime. Waarbij ze geholpen worden door machthebbers die zich niet alleen in de voet schoten door hun campagne op angst te bouwen
maar ook door na de staatsgreep de Chileense cultuur te veramerikaniseren.

NO

Het zijn juist die Amerikaanse reclamemeesters die René inspireren tot zijn succesvolle aanpak. Larrain maakt duidelijk dat de jongeman altijd hetzelfde doet: de film opent en sluit met presentaties van reclamecampagnes die met dezelfde woorden worden ,aangeprezen (“dit is in perfecte harmonie met de nieuwe tijdgeest”) als de NO-campagne. Dat is meer dan cynisme, het is gewoon een visie op de wereld en communicatie.

Volgens Larrain geloven Saavedra én Guzman immers beiden dat “reclame een manier is om het land te besturen, wat dubieus is. De een komt van links, de ander van rechts. De een steunt Pinochet, de ander de vrijheid, maar ze werken samen om cola en magnetrons te verkopen. Dat is wat ze bindt. Deze film gaat niet alleen over wat er tijdens de dictatuur maar ook wat er na het referendum gebeurde. Mijn land is een winkelcentrum geworden, gerund door acht steenrijke families. Wil je een goede opleiding, dan moet je ervoor betalen,
en dat geldt ook voor gezondheid.  Alles is te koop en dat is, denk, ik heel gevaarlijk.”

NO

Larrains oprisping geeft aan dat No ogenschijnlijk een feel good-boodschap serveert (gewone, creatieve mensen kunnen dingen veranderen
ook al beschikken ze over weinig macht) maar tegelijk vragen stelt m.b.t. het doel en de middelen. Zo is het maar de vraag of de vaagheid van de NO-campagne (de toekomst blijft een niet ingevuld droombeeld) niet voor nieuwe uitwassen, onvrijheid (met hyperkapitalisme in plaats van militaire dictatuur) zorgt.

Maar er is ook de vraag naar transitional justice gesteld door activisten die de pijn en wonden willen tonen en daarover met de communicatiespecialisten botsen. Kan je een vredevolle transitie bereiken, een coherente samenleving opbouwen wanneer je na een conflict niet eerst de waarheid uitspit, wanneer je de daders niet ter verantwoording roept? De verdienste van Larrain is dat hij niet alleen deze vragen stelt maar ook aangeeft dat de antwoorden complex zijn. En dat imperfectie heel menselijk is.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 635, mei-juni 2013)

GENRE Drama
REGIE Pablo Larrain
SCENARIO Pedro Peirano & Antonio Skermata
FOTOGRAFIE Sergio Armstrong
MUZIEK Carlos Cabezas
CAST Gael Garcia Bernal (René Saavedra), Alfredo Castro (Lucho Guzman), Luis Gnecco (Jose Tomas Urratia), Nestor Cantillana (Fernando), Antonia Zegers (Veronica)
PRODUCTIE CL – FR – US – 2012 – 118’

NO