Gavin Hoods Rendition: Hollywoodaanklacht tegen martelpraktijken

RENDITION

“Amerikanen martelen niet” sist een CIA-supervisor wanneer ze lastige vragen krijgt over een ontvoerde ingenieur. Rendition was al voor zijn Toronto- première verwikkeld in het staatsraison vs. mensenrechtendebat dat in de VS oplaaide toen het gruwelkarakter van  terreurbestrijding duidelijk werd. Hoe meer berichten over vernietigde CIA-martelvideo’s doorsijpelden, hoe minder de beschuldigingen van anti-Amerikanisme aan het adres van de filmmakers steek hielden.

De Amerikaanse filmcritici sabelden Rendition bijna collectief neer. Met een hevigheid die leek op een poging zich van het ‘liberale’ Hollywood te distantiëren. De film van Oscarwinnaar Gavin Hood (Tsotsi) is nochtans een vrij evenwichtige politieke thriller met een hoog
entertainmentgehalte en sterke acteerprestaties (Jake Gyllenhaal en Meryl Streep die na Lions for Lambs van kamp veranderde). Andermaal wordt bewezen dat Hollywoodcinema een rol kan spelen als noodzakelijke afspiegeling van (en bespiegeling over) polemieken.

RENDITION

Dit actiedrama vol verbale duels met moraliteit en waarheid als inzet, volgt de Hollywoodregels (heroïek van een agent-meteen- geweten, louterende afloop) maar vermijdt melodramatische valkuilen (de zwangerschap van een wanhopige vrouw). Terwijl de ontdubbelde en chronologisch gedecentraliseerde (schijnbaar parallelle) verhaallijnen die na Crash, Syriana en Babel symbool werden voor ‘ernstig drama’ hier een perfecte uitdrukking zijn van de oncontroleerbare, tragische spiraal die iedereen meesleurt.

Het rendition van de titel verwijst naar een CIAtactiek om terrorismeverdachten te ontvoeren naar afgelegen gevangenissen over de hele wereld en ze er door lokale ‘specialisten’ met behulp van marteltechnieken te ondervragen. Deze outsourcing (onder supervisie) opgezet om te ontsnappen aan juridische (en parlementaire) controle kwam onder druk te staan toen het uitlekte. De zaak van de in Syrië geboren Canadese ingenieur Maher Arrar, ontvoerd op de New Yorkse luchthaven en gedurende een jaar gemarteld, inspireerde scenarist Kelley Sane.

Rendition vertelt het verhaal van de Egyptisch-Amerikaanse scheikundig ingenieur Anwar El-Ibrahimi die wordt gekidnapt door Special Forces wanneer hij van een Zuid-Afrikaans congres terugkeert. Vaag telefoonbewijs volstaat voor CIA-supervisor Corrine Whitman om de ‘verdachte’ op een vliegtuig naar een geheime bestemming te zetten. Parallel volgen we de door CIAagent Doug Freeman bijgewoonde ondervraging, de pogingen van Anwars Amerikaanse vrouw Isabelle om hem via officiële weg op te sporen én de voorbereiding van een bomaanslag (waarin de tienerdochter van ondervrager Fawal verwikkeld is).

RENDITION

Suspense ontstaat daarbij uit een gevoel van onstuitbare fataliteit (hoezeer alles vastligt, blijkt pas na een finale narratieve twist) en twijfel omtrent de morele kracht van de personages. “Wees aub niet een van hen die zich afwenden” smeekt Isabella wanneer parlementair assistent Alan Smith (wiens baas, Senator Hawkins, overstag gaat uit angst te worden beschuldigd “zacht voor terroristen” te zijn) onder de druk dreigt te bezwijken.

Gavin Hood is vooral geïnteresseerd in de grens tussen morele moed en lafheid. Zijn wereld is niet opgedeeld in goede en slechte mensen (iedereen heeft zijn redenen en argumenten) maar in kritische buitenbeentjes en conformisten. Het grote angstbeeld van de cineast is een kafkaiaanse consensusmaatschappij. Op aangrijpende wijze evoceert hij de onmacht en wanhoop van een (onschuldig) individu gevat in een barbaars systeem dat functioneert volgens een logica die geen ontsnappen toelaat (niemand gelooft hem, zelfs de leugendetector wordt afgewimpeld).

RENDITION

Die onwrikbaarheid combineert Hood met een patstelling; iedereen nestelt zich in het eigen grote gelijk. Terrorismebestrijders beweren levens te redden en de jonge zelfmoordterrorist wil zijn doodgemartelde broer wreken. Hood countert de algemene ‘het doel heiligt de middelen’ politiek met de vaststelling dat de middelen een doel kunnen worden. Maar vooral ook contraproductief zijn. “Wanneer je één individu martelt, creëer je tien, honderd, duizend nieuwe vijanden” benadrukt Freeman.

De stelling van Hood is dat morele mensen deze apocalyptische spiraal van angst en haat moeten doorbreken. Hij gebruikt fictie (in de realiteit waren en geen agenten of journalisten om Arrar te redden) om de kijker van de noodzaak daarvan te overtuigen. Vandaar de heroïek en het emotionele gebruik van (misleidende) parallelle actie. Vandaar ook het vermijden van de vraag ‘wat als Anwar wèl schuldig was?’. Rendition is een waarschuwing maar vooral ook een verhaal. Een fictie die entertaint, een metafoor die vragen stelt en mensen een geweten schopt. Kortom, verdienstelijke morele cinema.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 581, januari 2008)

RENDITION: politieke thriller / reg. Gavin Hood / sce. Kelley Sane / fot. Dion Beebe / mon. Megan Gill / muz. Danny Elfman / act. Jake Gyllenhaal (Douglas Freeman), Reese Witherspoon (Isabella Field El-Ibrahimi), Omar Metwally (Anwar El- Ibrahimi), Alan Arkin (Senator Hawkins), Meryl Streep (Corrine Whitman), Peter Sarsgard (Alan Smith), Igal Naor (Abasi Fawal) / pro. Steve Golin & Marcus Viscidi / USA / 2007 / 122’ / dis. KFD