Oliver Stones World Trade Center: Sentimenteel en moraliserend heldendicht

WORLD TRADE CENTER

Cinema kan collectieve trauma’s helpen genezen. Daarvoor is het nooit “te vroeg”. United 93 scoorde niet aan de box-office omdat het geen ‘feel good’ film met ‘happy end’ was. In tegenstelling tot Oliver Stone’s World Trade Center. De tweede grote 9/11-film wil een helend heldendicht zijn. Mét Hollywoodsterren.

Toen in mei de trailer van World Trade Center opdook leken, bijna vijf jaar na de aanslagen, vooral New Yorkers nog niet klaar voor de Hollywoodversie van de aanslagen op ‘hun’ torens. De reacties op de aangekondigde 9/11-film van stadsgenoot Oliver Stone varieerden
van uiterst kritisch tot bijzonder vijandig. Waarop producent Paramount besloot de voorvertoningen in augustus te laten begeleiden door het marketingbedrijf dat, tot Stone’s afschuw, Democratische presidentskandidaat John Kerry onderuit had gehaald omdat die ‘overdreef’ over zijn Vietnam-verleden.

WORLD TRADE CENTER

De verwachtingen werden gekneed en de gevreesde commotie bleef uit. Meer nog, toeschouwers reageerden enthousiast. Integer, hoopvol, emotioneel, sober, accuraat. Op een kritische stem na die een “zeemzoete Ron Howard-film” zag, lof alom. Zelfs van hen die Stone vervloekten na JFK en Natural Born Killers. Christelijk rechts brak een lans voor de film. “Een meesterwerk,” vond het Media Research Center, “een levende herinnering aan de liefde, heroïek, het geloof en het patriottisme waaruit ons land zijn opgebouwd”.

Commentator Cal Thomas van conservatieve tv-zender Fox sprak over “een van de meest uitmuntende pro-Amerika, pro-familie, pro-geloof,
pro-mannen, vlaggenzwaaiende God-Bless-America- films die je ooit zult zien”. Terwijl Stone kort na 9/11 nog onder vuur lag omdat hij tijdens een debat pleitte voor “a bullet of a movie”, een realistische kogelfilm met oog voor het terroristenstandpunt. “Mijn reputatie was te controversieel voor dergelijk project,” aldus Stone, “en eigenlijk wou ik de film ook niet maken. Ik ben een dramaturg, geen historicus”.

Niet de op internet circulerende samenzweringstheorieën prikkelden Stone. Wel Andrea Berloffs script over politieofficieren John McLoughlin en Will Jimeno, twee van de amper 20 mensen die het instorten van de Twin Towers overleefden. Zoals United 93 een verhaal
met een gekende en onafwendbare (maar ditmaal positieve) afloop. Heroïsch, met mannen die een been willen opofferen voor een vriend.
Gefocust op winnaars, niet op tragische figuren die hun leven of geliefde verliezen. Al vallen er doden en komt er één jumper in beeld.

WORLD TRADE CENTER

Cynici beweren dat Stone zich met een belangrijke,commerciële film wou rehabiliteren na het Alexander-debacle. “Het scenario wees me op een benadering waaraan ik nog niet gedacht had,” stelt de cineast, “het was een microkosmos. Een eenvoudig Frank Capra-verhaal. Met twee mannen in het epicentrum van de instorting. Dat ze zich in het midden (in het verbindingsstuk tussen de torens) bevonden is symbolisch. (…) Toen ik hen ontmoette ontdekte ik twee gewone, hardwerkende politiemannen. Dat hun familie nog intact was maakte het mogelijk om de echtelijke relatie te tonen”.

Volgens Stone is “United 93 een uitstekende, krachtige film maar Greengrass koos voor een documentaire aanpak. Ik voor traditionele Hollywoodcinema, genre John Ford of William Wyler. Je volgt vier mensen en de verbondenheid van hun levens”. World Trade Center begint sterk met het ontwaken van de protagonisten en hun stad, de ochtendlijke rituelen en de reactie op de eerste onheilstekens
(lichamen op het voetpad, spookachtige met stof bedekte slachtoffers).

Tot en met de plotse instorting die McLoughlins team onder puin bedelft, vertelt Stone zijn verhaal vooral visueel (schaduw van een aanstormend vliegtuig, handopstekende vrijwilligers). Maar wanneer de ogen van Nicolas Cage in het donker opengaan volgt ook zijn mond. Wat daarna leidt tot een dialooggedreven, symbolisch geladen drama zonder veel dreiging, spanning of conflict. De eerst drie, en later twee mannen tateren zich suf en voeren via hallucinaties ook nog hun echtgenotes op.

WORLD TRADE CENTER

Stone’s camera stijgt bovendien symbolisch op van de ruïne naar een satelliet (de universele impact van het gebeuren!) en schenkt aandacht aan verwarde familieleden. De huiselijke drama’s leveren enkele sterke beelden op (Allisons aanval op een onwillig verkeerslicht) maar clichédialogen zorgen snel voor een verglijding naar populisme. Bovendien kan Stone het niet laten om elke heroïsche daad in slowmotion
te filmen en ieder aangrijpend moment te onderstrepen met muziek. Overkill die bewijst dat de kracht van de cineast niet schuilt in closeups,
dialogen en karakterschetsen maar in het ensceneren van botsingen (Salvador, Natural Born Killers, U-Turn, Any Given Sunday).

De film ontspoort volledig wanneer in Jimeno’s visioenen een mineraalwater brengende Christusfiguur tot tweemaal toe verschijnt (McLoughlins redding wordt als een tenhemelopneming in beeld gebracht) en de karikaturale marinier Dave Karnes zijn eigen reddingsoperatie opzet. Toegegeven, Stone doet dat niet zomaar. Hij gelooft nl. dat de communicerende mannen “overleefden
door dieppersoonlijke en spirituele redenen”. Maar deelt hij de religieuze overtuiging van Jimeno of de wraakconclusie van Karnes (op weg
naar Irak)? Of staat hij er kritisch tegenover?

OLIVER STONE

Dàt blijft onduidelijk. Daardoor klinkt de film wat vals. En mislukt Stone’s poging om terug te keren naar de ‘pure’ emoties van 11 september
“omdat mensen zich zuiveren door het herinneren van hun gevoelens”. Volgens Stone zijn de (positieve) gevoelens van die dramatische dag,
het “zorgen voor elkaar”, veranderd in negatieve emoties van angst, afkeer en haat. Helaas draagt hij daar zelf toe bij door, zoals de regering Bush, 9/11 te presenteren als een aanval op Amerika i.p.v. – cruciale nuance – als een aanval op Amerikaanse bodem.

Maar ook door angstvallig een apolitiek heldendicht te willen maken. Het verhaal van de 2 die overleefden i.p.v. dat van de 2700 die stierven, om Kubricks kritiek op Schindler’s List te parafraseren. World Trade Center werkt voor een Amerikaans publiek als tearjerker, maar de vloeiende tranen zijn pijnloos en amper geneeskrachtig. Hoewel de film met een redding-annex-barbecue positief eindigt, creëert Stone’s sentimentele en moraliserende benadering slechts gevoelens van onmacht, futiliteit en wanhoop.

Maar ook survivor’s guilt, een collectief schuldgevoel bij niet-slachtoffers. Bovendien duikt terreur op vanuit het niets. United 93 mag dan wel met dood en een zwart beeld eindigen, het kanaliseert overlevingsdrift tenminste naar woede en vastberadenheid. Wat nodig is om het
trauma uit te zieken. En ècht (spiritueel) te genezen.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 367, oktober 2006)

WORLD TRADE CENTER: reg. Oliver Stone / sce. Andrea Berloff / muz. Craig Armstrong / fot. Seamus McGarvey / mon. David Brenner & Julie Monroe / act. Nicolas Cage (John McLoughlin), Maria Bello (Donna McLoughlin), Michael Pena (Will Jimeno), Maggie Gyllenhaal (Allison Jimeno), Jay Hernandez (Dominick Pezzulo), Stephen Dorff (Scott Strauss), Michael Shannon (Dave Karnes) / pro. Michael Shamberg, Stacey Sher, Moritz Borman & Debra Hill / USA / 2006 / 126’ / dis. UIP

WORLD TRADE CENTER