Gary Ross’ Free State Of Jones: De rebellie van slaven en ‘white trash’
FREE STATES OF JONES
In een periode waar racistisch geweld in de Amerikaanse samenleving een heropleving kent, worden slavernij films zoals 12 Years a Slave, Django Unchained en The Birth of a Nation vooral als metaforische verhalen gezien. Waarbij de graad van realisme van de weergegeven brutaliteiten (gore in een historisch jasje) én het delen van het point-of-view van slaven (en hun woede) voor waardering zorgen. Free State of Jones, het waargebeurde verhaal van een blanke Zuiderse deserteur die met zijn rebellie de Afro-Amerikaanse zaak dient, past niet in dit stramien en bleef daardoor ondergewaardeerd.
Erger nog, de film van Gary Ross (Sea Biscuit) werd door een alliantie van liberale en rechtse Amerikanen op de korrel genomen omdat hij slavernij en de Burgeroorlog in een ander daglicht stelt. Geschiedenisvervalsing en blank paternalisme klonk het verwijtend. Zoals wel vaker blijkt het belichten van sociaal-economische factoren té verontrustend.
FREE STATE OF JONES
Free State of Jones opent met grafisch geweld, maar focust bij een bloederige veldslag meer op de impact van geweld dan op het in een SM-sfeer badend lijden (12 Years a Slave, Django Unchained) of met een adrenaline-rush verbonden wraak (The Birth of a Nation). Lichamen worden gebroken en dat doet verpleger Newton Knight walgen.
De Zuiderling deserteert, vlucht naar de bayous van Mississippi, rebelleert er tegen zowel leger als bestuur en creëert een ‘vrijstaat’ zonder segregatie. Newton en zijn volgelingen zijn gekant tegen de discriminatie van zwarten maar ze verzetten zich vooral tegen de door overheid en oligarchen georganiseerde controle en de uitbuiting.
FREE STATE OF JONES
Dat hun anti-overheidsideeën meer verwant lijken met de extreem-rechtse ‘soevereine burgers’ in Oregon dan met de BlackLivesMatter beweging voedt de ambiguïteit van een film die geen anti-racistisch pamflet wil zijn. De ‘kleurblindheid’ van de outlaws die vanuit de moerassen een guerilla-oorlog voeren tegen de machtshebbers viseert evenwel de fundamenten van het systeem.
De opstand van Knight en zijn freemen is geen morele strijd maar een gevecht tegen onrechtvaardige machtsverhoudingen en verdeling van rijkdom. Voor hen was de Burgeroorlog “a rich man’s war and a poor man’s fight”; de instandhouding van de slavernij was in het belang van de oligarchen (die slaven nodig hadden voor hun katoenplantages) en door de wetgeving waren het vooral arme blanken die vochten en sneuvelden.
FREE STATE OF JONES
Knight is geen ideologische leider maar hij beseft wel dat de maatschappelijke scheidingslijnen lopen tussen rijk en arm, niet tussen blank en zwart. De sociaal-economische bevrijdingsstrijd van de Zuiderse zwarte en blanke paupers is dan ook geen lang leven beschoren. Liberale moralisten prijzen Knight dood als ‘white saviour‘ en rechtse historici verbergen deze episode van rebellie om de mythe van een ‘Solid South‘ (een niet-verdeelde Zuiderse natie) te creëren en te verbinden met een voorstelling van de burgeroorlog als een ‘lost cause‘.
Waardoor de freemen rustig vergeten of als ‘white trash‘ kunnen weggezet worden, de veilige scheidingslijn tussen rassen bewaard blijft en de strijd een romantisch zwart-wit gevecht wordt dat vooral speelt in de geesten. Amerika is immers als de dood voor het concept klassenstrijd en voor het spotten van onderdrukkende structuren. Dat de kleinzoon van Knight jaren later in de rechtbank belandt voor ‘interraciale relaties’ geeft aan dat de Burgeroorlog geen gewonnen morele veldslag was. En dat het libertaire streven van de oprichters van de enclave, de ‘free state of Jones’, tot mislukken gedoemd was.
FREE STATE OF JONES
De verdienste van Gary Ross is dat hij niet op veilig heeft willen spelen door een weldenkende anti-slavernij film te maken maar gekozen heeft voor een benadering die ambiguïteiten en met racisme verbonden structuren blootlegt. Daarbij beroep doend op documentaire technieken en afstappend van de heroïsche romantiek van klassieke Hollywoodfictie.
Dat bleek niet evident want ondanks van The Hunger Games was het moeilijk om de financiering rond te krijgen. Maar het lukte en Free State of Jones toont op briljante wijze (dixit Ross) “de transformatie van een deserteur die niet wou vechten tot een rebel die ten oorlog trok tegen slavernij én slavenhouders.”
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 674, april 2017)
FREE STATE OF JONES: Gary Ross, USA 2016, 139′; met Matthew McConaughey, Gugu Mbatha-Raw, Maharshala Ali, Keri Russell, Christopher Berry; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. eOne.
FREE STATE OF JONES