The Hitchcock Touch. Deel 30: The Birds

THE BIRDS

Begin jaren zestig bereikte Alfred Hitchcock, na het commercieel succes van Psycho en de immense bekendheid die hij o.m. dankte aan de TV-reeks Alfred Hitchcock Presents, zowat het hoogtepunt van zijn roem. Toch was de meester zelf ietwat gefrustreerd: hij kreeg maar beperkte artistieke waardering. Hitchcock was immers enkel in de ogen van de aanhangers van de auteurpolitiek een ernstig kunstenaar. Voor heel wat critici vloekte zijn humor en het fundamenteel populaire karakter van zijn cinema met het sérieux dat verbonden werd met kunst met grote K. Met The Birds trachtte Hitchcock twee meesters te dienen: ‘zijn’ publiek én de filmkritiek.

Alleen het filmpubliek was opgetogen met het resultaat. Voor de meeste critici was The Birds een ‘vederlicht’sciencefiction verhaal. Het ontging hen blijkbaar dat de film ‘werkt’ door krachtige enscenering, technische heksentoeren (trucage maar vooral ook geluid), perfecte dialogen, een romantische onderstroom en suggestieve beelden. blijk al meteen uit een generiek waar vogels stukken uit de titels bijten. Toch begint de film als een screwball comedy die pas na geruime tijd omslaat in een dramatisch verhaal vol duistere terreur.

THE BIRDS

Al is het niet zo dat er a.h.w. twee films aan elkaar gekleefd worden. De inleiding van The Birds is immers vooral een subtiele opbouw van ‘suspense’ en een (voorbereidend) versterken van de latere ‘shock’. En later wordt ook de agressiviteit van de vogels stelselmatig opgevoerd van een schijnbaar ge•soleerde toevalstreffer (wanneer het centrale vrouwelijke personage alleen in een bootje zit) tot een georkestreerde massale aanval (waarbij de dieren binnendringen in het huis van de hoofdpersonages).

De vijandigheid van de vogels is des te frappanter omdat de actie plaatsvindt in een rustig, afgelegen Californisch dorpje waar de slachtoffers de dramatische diepgang missen om overweg te kunnen met een tragedie van deze omvang. Hitchcock bouwt de spanning langzaam op: voor de vogels tot de actie overgaan schept de regisseur verwachtingen met (vaak humorische) toespelingen op de potentiële dreiging, de eerste incidenten worden afgewisseld met lange reflectiemomenten (door de extreme lengte van deze pauses worden kalmte en stilte zelfs bedreigend) en de spanning wordt langzaam onhoudbaar doordat de vogels steeds massaler het decor gaan bezetten.

Het resultaat is dat zelfs de uiteindelijke stilte na de storm onheilspellend wordt. Wanneer de protagonisten uiteindelijk hun belegerde huis verlaten zijn de vogels overal: op het dak, de veranda, de grond, de baan, … Ze doen niets en laten de mensen vertrekken. Maar de overmacht van de vogels en het onvoorspelbare van hun gedrag versterken het beangstigend klimaat. In dit open einde is er geen verlossing. Daarom weigerde Hitchcock om af te sluiten met ‘The End’ (ze glimlacht), boven Union Square pakt een vlucht vogels samen (plezier wordt verbazing) en een afstandelijke camera (net als later bij de autorit naar Bodega Bay) volgt haar in een dierenwinkel (Hitchcock kruist haar met twee Dandie Dinmont Terriërs aan de leiband).

THE BIRDS

Daar ontstaat een man-vrouw conflict (met wisselend aantrekken en afstoten). Mitch Brenner aanziet Melanie voor een winkelbediende. Maar dat blijkt opgezet spel: Mitch wou Melanie (berucht omwille van haar ‘grappen’) laten zien “what it is like to be on the other side of a practical joke“. Uiteraard is deze scène een geknipte start voor een romantische verhaallijn: opponenten worden door externe dreiging een koppel.

Maar er is meer aan de hand. Er is het gesofisticeerd maar triviaal bestaan van Melanie dat grondig door elkaar geschud wordt: haar afstandelijkheid, individualisme, speelsheid en onafhankelijkheid vallen één voor één weg. Kortom, haar gecamoufleerd onvermogen om te leven wordt vervangen door een authentiek maar fragiel bestaan. Een en ander is verbonden met het feit dat ze ‘aan de andere kant van de spiegel’ belandt: de voyeur wordt prooi.

Eerst symbolisch via de grap, later reëel door de aanvallen van de op hol geslagen vogels (ze is het eerste slachtoffer en in de ogen van een hysterische vrouw ook de enige schuldige). Wanneer de vogels het stadje aanvallen en een keten van vernietiging starten kijkt Melanie tot tweemaal (diner, telefooncel) vanachter glas naar het ‘spektakel’. Maar de vogels doorbreken het glas, door een fysieke botsing vernietigen ze de scheidingslijn.

THE BIRDS

Melanie zet zelf de definitieve stap achter de spiegel (bij de aanvallen tijdens het verjaardagsfeestje en op de school leek ze nog tamelijk veilig, alsof verminking en dood haar niet konden treffen) wanneer ze in het gebarricadeerde huis van Mitch alleen naar de zolder gaat en dreigt verscheurd te worden door de vogels) van de dieren. Het is geen toeval dat Mitch de sterkte van de tralies fysiek controleert (door met de handen na te gaan of alles wel dicht zit).

Het huis is een (letterlijke) zelfgemaakte kooi, net zoals menselijk gedrag een figuurlijke kooi was. Melanie had zichzelf opgesloten in een ‘gouden kooi en weet slechts te ontsnappen wanneer ze anders kijkt naar mensen en ze zichzelf bloot geeft. Buiten de kooi blijkt ze menselijk (verbonden met Mitch en zijn familie) maar kwetsbaar (de realiteit is bedreigend).

Een fragiliteit die zoals vaak bij Hitchcock met kijken en ogen verbonden is: de lijken van Annie en Dan worden aangetroffen met uitgepikte ogen, de bril van een van de vluchtende kinderen valt stuk, de spiegel van een als barricade gebruikte kast confronteert Mitch met zichzelf. optreden van de gevederde aanvallers is even onvoorspelbaar als hun motivatie mysterieus blijft.

IVO DE KOCK

THE BIRDS: reg. Alfred Hitchcock, USA 1963, 119′; sce. Evan Hunter naar een roman van Daphne du Maurier; fot. Robert Burks; mon. George Tomasini; cons. geluid Bernard Herrmann; gen. James S. Pollak; pro. Alfred Hitchcock voor Universal Pictures; act. Tippi Hedren (Melanie Daniels), Rod Taylor (Mitch Brenner), Jessica Tandy (Lydia Brenner), Suzanne Pelshette (Annie Hayworth), Veronica Cartwright (Cathy Brenner), Ethel Griffies (Mrs. Bundy), Charles McGraw (Sebastian Sholes), Ruth McDevitt (Mrs. MacGruder), Lonny Chapman (Deke Carter), e.a.

THE BIRDS