Gus Van Sants Last Days: Requiem voor een eenzame artistieke ziel

LAST DAYS

De geest van Kurt Cobain waart al een tijdje door het werk van Gus Van Sant. Het Nirvana-boegbeeld duikt op in de roman ‘Pink’, een literaire verwerking van Van Sants verdriet na de dood van My Own Private Idaho-acteur River Phoenix. Cobains permanente ambivalentie m.b.t. zijn talent en positie in de (muziek)wereld verscheurt ook het jonge genie van Good Will Hunting. Terwijl de Nirvana-hit ‘Smells Like Teen Spirit’ de sfeer van Elephant perfect vat. Na bijna 10 jaar voorbereiding is er nu Last Days. Geen biopic, wel een spirituele meditatie over eenzaamheid, vervreemding en dood “ter nagedachtenis aan Kurt Cobain”.

Last Days is een voortzetting van de met Gerry en Gouden Palm Elephant gestarte tweede cyclus onafhankelijke films die teruggrijpt naar Van Sants experimentele roots. Andermaal wordt een labyrintische benadering van tijd en ruimte verbonden met een circulaire narratieve structuur. Ook nu gaat het om een conceptuele film die poëtisch, grappig, sensueel én persoonlijk is.

LAST DAYS

Bijna zonder woorden maar met ‘sprekende’ beelden en geluiden creëert Van Sant sfeer (paranoia, isolement) en emoties (pijn, verdriet). Samen met Gerry en Elephant vormt Last Days een drieluik van minimalistische tragedies over het mysterie van menselijk gedrag. Telkens ligt een nieuwsfeit aan de basis. Het verhaal van twee mannen die verloren lopen in de woestijn (Gerry), jongeren die een slachtpartij aanrichten in een school (Elephant) en de zelfmoord van een geïsoleerd levend grunge-icoon (Last Days).

De aandacht gaat daarbij uit naar het laatste hoofdstuk, de fatale afloop van een levenstocht. In die zin is het ook een ‘trilogie van de dood’. Maar wel zonder morbide fascinatie voor ‘het sterven’. De laatste momenten worden respectvol benaderd. Gerry toont de wurgende omhelzing van op afstand, in Elephant rijdt de camera bij het slot achteruit en in Last Days blijft de zelfmoord buiten beeld.

LAST DAYS

Van Sant laat ons meeleven met mensen in hun laatste dagen en uren om kwetsbare schoonheid en tragische grandeur te onthullen. Met respect voor het mysterie want de personages worden niet kapot geanalyseerd. Wie een duidelijk ‘hoe’ en ‘waarom’ verwacht van Last Days, zal even teleurgesteld zijn als wie hoopt op een uitgesponnen Nevermind-clip. “We willen als mens het ‘waarom’ identificeren om ons veilig te voelen,” stelt Van Sant, “om dingen te controleren en te demoniseren. Geen redenen geven gaat in tegen de detective in ons.”

Niet toevallig is een detective een van de velen die vruchteloos contact zoeken met de teruggetrokken levende Blake. Heel symbolisch loopt deze verwarde muzikant in zijn afgelegen gotische villa rond met gebogen hoofd, het aangezicht verborgen achter slierten sluik haar, tot hij aan het slot na een ‘openbaring’ voor het eerst (en laatst) naar omhoog kijkt. Blake verbergt zich, schuilt voor een buitenwereld die hem dingen vraagt (songadvies, tourdeelname) of verwijt (“Heb je je al bij je dochter verontschuldigd omdat je een rock ‘n’ roll cliché bent?” vraagt een vriendin) maar niets geeft (de ontredderde artiest wordt na een ontwenningskuur aan zijn lot overgelaten).

LAST DAYS

Hij leeft in een huis met mensen met wie hij niet echt contact heeft, wordt gestalkt door de telefoon, ontvangt bezoek van een Gouden Gids verkoper (die onverstoord blijft bij de desintegratie van zijn gesprekspartner) en ontsnapt aan 2 Elder hetende Mormonen. Blake sluipt als een cartoonfiguur met een geweer door het huis, maakt stuntelig macaroni-met-kaas, kijkt tv, schiet een kleed aan, tracht zijn haar te kammen, gaat door de knieën, sukkelt buiten westen of verdwijnt in de omliggende bossen.

Daaruit dook hij ook op. Blake daalt in de openingsbeelden af door het woud, baadt in een rivier en droogt zijn kleren bij een knetterend kampvuur. Deze terugkeer naar huis via de elementen aarde, water en vuur doet hem ‘Home on the Range’ zingen. Later speelt hij nog muziek en zingt een nieuwe song (‘Death to Birth’), maar meestal loopt hij “I don’t know”, “I just” of “I remember when” mompelend rond. “Ik verloor iets op mijn weg naar de plaats waar ik nu ben” klinkt het in een helder moment.

LAST DAYS

Dat ‘iets’ is zichzelf én menselijk contact. Blake werd een schim. Eenzaam, verward en paranoïde. Een slachtoffer van zijn status. “Succes is subjectief” pareert hij wanneer de verkoper hem betrekt in het Amerikaanse succesverhaal. Blake’s tocht eindigt in het tuinhuisje waar hij na een openbaring sterft. Zijn geest verlaat het lichaam en neemt de ‘stairway to heaven’.

Voor Van Sant is Blake een artistieke ziel op doortocht. Iemand die een leegte nalaat (net zoals in Elephant geven alledaagse handelingen aan wat er gaat verdwijnen/veranderen) maar wiens spirit en muziek verder leven. Ook al omdat het mysterie bewaard blijft. In een tv-reportage lezen we iets over een ‘suicide note’ maar we krijgen geen briefje te zien.

De camera bewaart afstand van de scène en de ‘detectives’. Alsof een paparazzo achter de camera staat die maar niet verder kan inzoomen. Zo’n foto van de plaats waar Kurt Cobain gevonden werd (inclusief de detectives), bezit Gus Van Sant. Het beeld inspireerde hem om onze verbeelding te prikkelen met deze poëtische tragedie over een gevallen engel die alleen maar een creatief mens wou zijn.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 553, juni 2005)

reg. & sce. & mon. Gus Van Sant / fot. Harris Savides / muz. cons. Thurston Moore / act. Michael Pitt (Blake), Lukas Haas (Luke), Asia Argento (Asia), Scott Green (Scott), Nicole Vicius (Nicole), Ricky Jay (detective), Thadeus A. Thomas (Yellow Book Salesman), Adam & Andy Friberg (Elder) / pro. Dany Wolf voor HBO / USA / 2005 / 97’ / dis. Cinéart

GUS VAN SANT