“Kes” van Ken Loach: De underdog en de torenvalk

KES

Na een carrière als televisiemaker en zijn virulent debuut Poor Cow (“it may be the forerunner of a new attitude from England” voorspelde Roger Ebert) brak Ken Loach in 1969 door in de bioscoop met “Kes”, een fraai staaltje sociaal-realistische cinema dat uitgroeide tot een van de meest iconische Britse films ooit. In een Special Blu-ray Edition opgenomen in de ‘Masters of Cinema’ reeks ontdekken we naast de digitaal gerestaureerde film ook documentaires, recente interviews met cast en crew, een panelgesprek én een fascinerend Loach interview van Derek Malcolm.

“Kes”, een adaptatie van Barry Hines roman ‘A Kestrel for a Knave’, is en blijft een ijzersterk, tegelijk gevoelig en scherp portret van een vijftienjarige (David Bradley is even verbluffend als Jean-Pierre Léaud in Les 400 Coups) die open bloeit wanneer hij een jonge torenvalk kan opvoeden. Het is ook een archetypische Ken Loach film.

Zo valt de authenticiteit van zowel de personages als de locatie op. Loach kiest voor een realistische stijl, filmt in een mijnstad en gebruikt hoofdzakelijk niet-professionele acteurs en natuurlijk licht (de fotografie van Chris Menges is adembenemend). “Ken wou dat mensen de weerspiegeling van hun eigen levens zouden herkennen,” zei zijn producent Tony Garnett.

KES

Dat vertaalde zich in een thema dat zowat de rode draad door het verdere oeuvre van de cineast van Riff-Raff, Land of Freedom, Bread and Roses en I, Daniel Blake (ook in “Kes” duikt er een Youth Employment Officer op die een dovenmansgesprek voert met de protagonist) zou vormen: de strijd tussen machthebbers en machtelozen, een clash waarbij sociale gerechtigheid sneuvelt.

Billy Casper is een underdog zoals Ken Loach ze graag heeft. Iemand die machteloos en onderdrukt is zonder een passief en triest slachtoffer te worden. Billy groeit op in een arm arbeidersgezin, is klein voor zijn leeftijd, wordt gepest door zijn oudere broer, geklasseerd door de arbeidsbemiddelaar, vernederd door zijn voetbaltrainer en vergeten door de leraars.

Op een enkele empathische leraar na. Maar wanneer hij zich ontfermt over een jonge torenvalk vindt Billy plezier in het leven en groeit zijn zelfvertrouwen. In de klas praat hij zelfs honderduit over zijn “Kes” en via het trainen van de vogel lijkt de op voorhand afgeschreven jongen iets te kunnen realiseren. Maar het noodlot slaat toe; een tragische spiraal komt op gang wanneer hij eten koopt met het gokgeld van zijn broer. Ondanks het unhappy end weet Billy toch de rug te rechten. Een Loach underdog laat zich niet zomaar afschrijven.

Ken Loach wordt gedreven door strijdlust en woede. “Kes” is een aanklacht tegen een onrechtvaardige samenleving en een discriminerend economisch systeem. Billy Casper is het alter ego van de regisseur in de film. Hij is een rebel en een provocateur, iemand die zich verzet tegen elke vorm van vernedering, onderdrukking en controle. Ook al zit hij in een moeilijke situatie.

Loach benadrukt “het contrast tussen de in vrijheid vliegende vogel en de jongen die gevangen zit” maar Billy identificeert zich ook met zijn torenvalk. Hij benadrukt dat de torenvalk geen huisdier is en ook geen tamme vogel: “It’s wild and it’s fierce and it’s not bothered with anybody”.

Die vrijheidsdrang zit ook in Billy en hoe tragisch het filmeinde ook is, het blijft hoopvol juist omdat de indruk ontstaat dat de spirit van de jongen niet vernietigd is; zelfs al heeft hij een emotionele kwetsuur opgelopen. Het leven is een eeuwige strijd van vallen en weer opstaan, van tegenslagen en heroplevingen. Die strijd zit ook verankerd in het landschap waar de harmonieuze natuur contrasteert met de industriële architectuur van de steenkoolmijnen.

Maar ook in het lichaam en de geest van de kleine Billy. Niet toevallig was de slogan van de film “They beat him. They deprived him. They ridiculed him. They broke his heart. But they couldn’t break his spirit.” Voor Ken Loach is het duidelijk waarom mensen ruim 40 jaar na datum “Kes” nog altijd een prachtige film vinden: “Mensen houden ervan om de herinneringen aan hun eigen schooldagen weerspiegeld te zien in de problemen van Billy Casper. Ze houden van de hoop die de vogel hen biedt.”

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 671, januari 2017)

“KES”: Ken Loach, GB 1969, 110′; met David Bradley, Freddie Fletcher, Lynne Perrie, Colin Welland; extra’s: interviews, documentaires, boekje; FILM: **** / EXTRA’S: ***; dis. Eureka!.