Xavier Dolans Juste la fin du monde: Apocalyptisch dovemansgesprek

JUSTE LA FIN DU MONDE

Xavier Dolan is een fenomeen. De nog altijd maar 27-jarige Canadese wonderboy is reeds aan zijn zesde langspeelfilm toe maar ook na o.m. J’ai tué ma mère, Laurence Anyways en Mommy filmt hij nog steeds met de intensiteit en het aanstekelijk enthousiasme van een debutant. Getuige de hysterische toon van Juste la fin du monde, een huis clos gedreven door verbale duels van naast elkaar pratende familieleden.

Toch is Dolans adaptatie van Jean-Luc Lagarce’s gelijknamige toneelstuk, een hedendaags ‘A la recherche du temps perdu’, ook een erg volwassen en evenwichtige film die tragedie en komedie verstrengelt. Net als pijn en levenslust, melancholie en uitbundigheid. In dit apocalyptisch melodrama is de familie een vloek en het individu fundamenteel eenzaam.

JUSTE LA FIN DU MONDE

Dolans beste film ooit opent somber. Zijn alter ego Louis zit in een vliegtuig en vertelt in voice-over dat hij terugkeert naar zijn familie om zijn “aanstaande en onafwendbare dood aan te kondigen” en “mezelf en de anderen een laatste keer de illusie te verschaffen de verantwoordelijke en meester van mijn eigen lot te zijn”. Een contemplatief en donker begin. Daarna blijven bruin en blauw domineren in Dolans kleurenpallet maar muziek, ritmewissels en humor creëren ook luchtigheid.

Na twaalf jaar afwezigheid kijken moeder, zus, broer en schoonzus vol verwachting en angst uit naar de komst van de verloren zoon. De hoop op het herstellen van relaties en het delen van een toekomst krijgt echter snel een deuk. De olifant in de kamer blijkt niet de homoseksualiteit van Louis, zijn fatale ziekte of jeugdtrauma’s maar wel het wederzijds onbegrip.

Louis is een koele, weinig empathische intellectueel die zijn familieleden emotioneel weinig te bieden heeft en de familie blijkt zo’n slangenkuil van narcisme, afgunst en frustratie dat ze bij Louis alle schuldgevoelens omtrent zijn lange afwezigheid wegnemen. De nooit ophoudende stroom van woordenwisselingen geeft aan dat de zoektocht naar de verloren tijd een futiel streven is.

JUSTE LA FIN DU MONDE

De thuisblijvers communiceren enkel met clichés of verwijten terwijl de avonturier niets deelt of mededeelt. “Ik ben bang van hen,” zegt hij aan de telefoon tegen een vriend. Het is duidelijk dat hij het woord niet zal nemen (voor die ‘belangrijke mededeling’); alles blijft zoals het was, onuitgesproken en toegedekt, wanneer hij aan het eind van de dag de deur achter zich toetrekt. Alleen de toeschouwer kan naar huis met de metafoor van het eerst rondfladderende en uiteindelijk dode vogeltje.

Voor klassieke loutering moet je niet bij Dolan zijn. Evenmin voor het uitzieken van de familiale malaise, het verziekte klimaat. Het is echt wel ’te laat’ voor de personages van Juste la fin du monde. Verzoening, verwerking en verandering blijven een ongrijpbare illusie. De vervreemding was al totaal – de door schaamte, teleurstellingen en spanningen verscheurde familie kan niet communiceren en is veranderd in een affectieve ruïne – en het weerzien bevestigt alleen die rampzalige toestand. Er is geen ruimte voor vooruitgang, begrip en harmonie. Enkel voor verder naast elkaar leven (en sterven). De eenzaamheid van elk gezinslid is even absoluut en onafwendbaar als de dood.

Juste la fin du monde lijkt een theatrale praatfilm maar de kracht van Dolan is dat hij niet communiceert via dialogen maar via zijn barokke filmstijl. De gelaatsexpressies en blikken van de personages die hij met zijn camera vastlegt zeggen meer dan de woorden die uit hun mond rollen. Dolan graaft onder het oppervlak en legt dingen bloot die de familieleden zelf niet kunnen uitdrukken.

JUSTE LA FIN DU MONDE

Het zwijgen van een in stilte lijdende schoonzus, het minderwaardigheidsgevoel van de proletarische broer, de onmacht van de naar Louis opkijkende kleine zus, de moeder die vasthoudt aan een droombeeld en de louter observerende Louis zijn bouwstukken van de malaise. Dolans intens hysterisch melodrama is ook een warme intieme tragedie. Hij vertaalt zijn apocalyptische visie op de familie filmisch in een levenslustige ode aan het emotioneel dier genaamd mens. “De vorm van mijn films is uiterst verzorgd,” zegt Dolan, “maar staat in dienst van een zeer directe, instinctieve emotie”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 668, oktober 2016,  La fin du monde)

GENRE drama

REGIE Xavier Dolan

SCENARIO Xavier Dolan

FOTOGRAFIE André Turpin

MUZIEK Gabriel Yared

CAST Gaspard Ulliel (Louis), Nathalie Baye (moeder), Léa Seydoux (Suzanne), Vincent Cassel (Antoine), Marion Cotillard (Catherine)

PRODUCTIE Can-F – 2016 – 95’

DISTRIBUTIE Cinemien

RELEASE 21 september 2016

JUSTE LA FIN DU MONDE