Xavier Dolans Tom at the Farm: Thriller over homohaat
TOM AT THE FARM
De nog altijd maar 25-jarige Canadese filmmaker Xavier Dolan is gekend voor zijn hoog werkritme en zijn stevige stellingnamen. “U veroordeelt geen homoseksuelen maar ik veroordeel imbecielen” twitterde hij richting Christine Boutin toen de Franse politica homoseksualiteit “een gruwel” noemde. Zijn vierde film, Tom at the Farm, rekent via een sfeervolle thriller even krachtig af met homohaat.
Het was toch weer even schrikken toen De Morgen op dinsdag 15 april titelde “De homohater was zelf homo” en daaronder schreef over een homofobe bisschop die aan kinderen zat. Kortom, de Nederlandse moraalridder Gijsen was een pedofiel en dat is heel iets anders dan een homo. Schandelijk en bepaald achterlijk van onze kwaliteitskrant maar ook een teken dat er nog hele weg te gaan is voor de geesten echt vrij zijn.
TOM AT THE FARM
Ook de jonge cineast Xavier Dolan kan er van meespreken. Dat hij van zijn homoseksualiteit nooit een geheim maakte werd hem niet altijd in dank afgenomen. Enkele critici schrijven wat graag over de sterk wisselende kapsels die de acteur-scenarist-regisseur zich aanmeet in zijn films om hem van obsessief narcisme te beschuldigen.
Waar collega-kameleons sinds de heroïsche Raging Bull-act van Robert de Niro geprezen worden om hun gedrevenheid, beroepsernst en transformatievermogen wordt Dolan weinig subtiel doorverwezen naar een psychiater. Want er moet wel iets mis zijn in de bovenkamer van deze jonge dandy, hoor je hen denken.
Dolans nieuwste, Tom at the Farm (of Tom à la ferme), is een adaptatie van een toneelstuk van de in Québec populaire auteur Michel Marc Bouchard en onderzoekt naast het bochtige parcours van de liefde ook de impact van geweld en onverdraagzaamheid op individuën die voor hun seksuele geaardheid uitkomen. Niet via een filmisch j’accuse maar via een verontrustende thriller.
Een vermoeide wonderboy
Dat Tom at the Farm het bij zijn release in Québec matig doet is geen verrassing. Xavier Dolan is in eigen land een mediafiguur en wordt door cinefielen op handen gedragen maar geen van zijn films kende ooit commercieel succes. “Ik zou graag eens een film maken die mensen ook gaan zien” liet Dolan optekenen toen hij in zijn tweede vaderland Frankrijk zijn vierde film kwam voorstellen.
TOM AT THE FARM
De acteur, scenarist en regisseur oogde daarbij wat vermoeid. Geen wonder, want met J’ai tué ma mère, Les Amours Imaginaires, Laurence Anyways, Tom at the Farm en (binnenkort) Mommy legde hij op zijn 25ste al een stevig parcours af.
Als zoon van een zanger en acteur van Egyptische afkomst en een Canadese moeder die jaren werkte als ambtenaar in de onderwijssector figureert de Canadese wonder boy al sinds zijn vierde in clips en maakte hij als twintigjarige zijn opwachting in Cannes met het psychodrama J’ai tué ma mère (2009) dat samen met de in volgende festivaledities vertoonde Les Amours Imaginaires (2010) en Laurence Anyways (2012) uitgroeide tot zijn ’trilogie van de onmogelijke liefde’.
De verdienste van Dolan was dat hij bij die eerste drie films bleef verrassen door steevast van genre te wisselen, door te switchen tussen hyperstilering en naturalisme en door melodramatische verhalen op telkens andere visuele en muzikale wijzen te vertellen.
Toen Laurence Anyways werd geprezen omwille van zijn volwassenheid en foutloosheid groeide bij cinefielen de angst dat Dolan de gevangene zou worden van zijn eigen ‘systeem’, van zijn eigen academisme en niet langer films zou maken die wringen, die onaf en rauw ogen maar vooral ook een eigen invulling geven aan filmconventies en genreregels.
Dolan trapte echter niet in de val en koos voor het snel gedraaide en authentiek gefilmde Tom at the Farm. Met 17 draaidagen, een ultra-lowbudget, geheime opnamen, een beperkte locatie (een boerderij met zijn keuken en stal plus een café), een minimaal kleurenpallet (veel bruin en groen), sobere maar beklemmende actie en een verontrustende sfeer blijft de cineast dicht bij zijn experimentele roots.
TOM AT THE FARM
“Ik moest een bliksem-scenario hebben voor snelle opnamen” stelt Dolan die schijnbaar zijn klassieke arthousefilm inruilt voor een B-film. Maar deze psychologische thriller die draait rond de sadomasochistische confrontatie van twee mannen – waarbij de grens tussen gedomineerd worden en domineren vervaagt – blijft het soort uitdagend drama waarmee de cineast zich al eerder liet opmerken.
Tom at the Farm snijdt vertrouwde thema’s zoals verlangen, verlies en verbondenheid aan en verstrengelt daarbij (onderdrukte) seksualiteit en (onderhuids) geweld, sensualiteit en dreiging. Het is een moderne film noir als ode aan de Britse grootmeester Alfred Hitchcock; heerlijk ambigu, intrigerend en meeslepend.
Met zijn volgende, Mommy, maakt Dolan de cirkel opnieuw rond. Het verhaal gaat(zoals zijn autobiografische debuutfilm J’ai tué ma mère) over een moeilijke moeder-zoon relatie (een moeder krijgt de hoede over een ‘probleemkind’) en zou weer rauw van toon zijn.
Maar alhoewel hij zich niet in een creatieve impasse bevindt, voelt Dolan zich moe. “Ik heb veel ideeën en afgewerkte scenario’s maar ik moet even stoppen omdat ik uitgeput ben,” stelt de cineast, “tussen mijn 20 en 25 jaar heb ik een abnormaal en bevredigend leven geleid maar ik voel ook een gemis. Ik heb zin om het leven van een jongere van 25 tot 30 jaar te leiden”.
Gevangen op de boerderij
De steevast tussen ultra-romantiek en hyperrealisme bewegende regisseur opent Tom at the Farm met het beeld van enkele op papier geschreven zinnen. Woorden waarmee Tom, een in een grote metropool levende jonge reclamespecialist, afscheid tracht te nemen van zijn vriend Guillaume.
TOM AT THE FARM
Even later zien we de treurende blonde jongeman het platteland van Quebec doorkruisen op weg naar de begrafenis van zijn tragisch verongelukte geliefde. Op de familieboerderij geraakt hij in de greep van de bezitterige moeder Agathe en de homofobe broer Francis.
Het wordt snel duidelijk waarom Guillaume het platteland ontvlucht was: zijn moeder weet niet dat hij homoseksueel is (of ontkent het) – een verzonnen heteroseksuele relatie met een collega versterkt de illusie (lees: leugen) – en zijn ongehuwde en eenzame broer gedraagt zich brutaal, dreigend en vijandig.
Rouwen blijkt enkel mogelijk wanneer leugens niet doorprikt worden, onuitgesproken gevoelens onuitgesproken blijven en de losgeslagen macho Francis zijn ding kan blijven doen. Verdriet is nauw verbonden met schijn en illusie.
Tom wordt verplicht te zwijgen over het familiale geheim (Guillaume’s homoseksualiteit) en met lichte dwang opgenomen in het gezin. De gijzelaar vertoont snel het Stockholm-syndroom; hij sympatiseert zo sterk met moeder en zoon dat hij hun spel meespeelt en vriendin Sara inschakelt om de leugen in stand te houden.
TOM AT THE FARM
Agressie en zelfvernietiging gaan daarbij hand in hand. Een gruwelverhaal en het litteken van een slachtoffer zijn nodig vooraleer Tom opnieuw zijn vertrouwde stedelijke chaos opzoekt om (letterlijk) het licht op groen te zetten voor een nieuw leven.
Het is de tragische macho Francis, die als ‘bewaker’ de eigen boerderij omtoverde in een gevangenis waarin hij zichzelf opsloot, die vertwijfeld en wanhopig achterblijft. Met zijn trauma’s, schuldgevoelens en onderdrukte verlangens. Als gevangene van een op angst gebouwde homofobie, als een leeuw die over en weer loopt in zijn kooi.
Gevaar en dreiging
Tom is een speelse verleider en aanvankelijk verschaft meedoen aan de maskerade hem plezier en voldoening. Maar hij trapt in zijn eigen val en geraakt gevangen in de rol die hij zich laat opdringen. Vluchten blijkt moeilijk. En gevaarlijk. Ook al omdat de natuur niet zijn habitat is.
Resultaat is een bizarre thriller met personages die grondig van elkaar verschillen maar zich niet lijken te kunnen losrukken van elkaar en een intrige die naar het achterplan verwezen wordt door de onderliggende emoties en de geesten uit het verleden waarmee de protagonisten worstelen.
Tom at the Farm is een complex pareltje van suspense en spanning. Mede doordat alle personages een vat van tegenstellingen en wisselende emoties zijn. Agathe lijkt af te stevenen op loutering om dan plots te exploderen (“on ne meurt pas 25 ans!”), Francis is een gewelddadige macho maar ook een wat trieste eenzaat en Tom lijkt eerst ontzet (angstig) en daarna gefascineerd (opgewonden) door het spel dat de boerderijbewoners opvoeren.
TOM AT THE FARM
De verwarring heeft alles te maken met het feit dat de protagonisten zich verliezen tijdens een rouwproces. Zo komt Tom op de boerderij dicht bij leven en dood. Hij brengt mee een kalfje op de wereld en wordt achtevolgd in een korenveld (een North by Northwest-knipoog).
Bovendien gaat hij twijfelen aan zijn verlangens en aan hoe gevaarlijk Francis echt is. Verscheurende rouw, verlangen naar een ersatz-broer en een duister verleden zorgen bij die driftkikker voor een gewelddadige cocktail.
Wat leidt tot bizarre (de in een drugsroes uitgevoerde tango) en dubbelzinnige (een wurging die lijkt op een omhelzing) scènes, tot geheimen die onthuld worden en mysteries die bewaard blijven. Plus tot een waaier van reacties bij Tom: paniek, opwinding, ontreddering, berusting, wanhoop en vlucht.
Maar ook bij Agathe (woedend omwille van de dood van haar zoon maar ook gefrustreerd omdat ze hem onvoldoende bleek te kennen) en Francis (die een dysfunctioneel gezin tracht te recreëren door Tom te ‘adopteren’ maar tegelijk deze indringer wil uitschakelen) zijn de emoties complex en de daden dubbelzinnig.
Kat- en muisspel
Via het spel van aantrekken en afstoten tussen Francis en Tom benadrukt Tom at the Farm dat mannelijkheid in een stedelijke omgeving anders ervaren wordt dan in een landelijke omgeving. Waardoor mannen op een andere manier met zichzelf en hun leefwereld in de knoop geraken.
Heel veel speelt zich daarbij af in de geest en Dolan creëert dynamiek tussen de objectieve en subjectieve aspecten van de film. In een droomachtige sfeer verschijnen en verdwijnen personages alsof ze uit de verbeelding opborrelen, ontstaat karaktergedreven suspense en leveren complexe emoties verontrustende spanning op. Resultaat is een uitdagende Hitchcockiaanse thriller.
TOM AT THE FARM
Dolan gaat ook behoorlijk subtiel te werk. Hij maakt onverdraagzaamheid en homofobie heel menselijk. Zo is Francis meer dan het cliché “de homofoob die zelf homo was”. Niet de (mogelijke) homoseksualiteit van Guillaume’s broer interesseert Dolan maar wel het systeem van angst, haat en repressie dat de homo-vijandige sfeer creëert en zowel de homo als de homofoob in een gruwelijke gevangenis opsluit.
Tegelijk maakt Dolan de spanning bij momenten ook ondraaglijk. Tijdens een achtervolging in de natuur dreigt geweld, het verschil tussen omhelzing en wurging dreigt te verdwijnen en de uiteindelijke vlucht is even suspensvol als louterend.
Tom at the Farm is een verontrustende lyrische thriller waarin doden en levenden verbonden blijven door leugens en verlangens. Een mix van melodrama, horror en psychodrama dat een zoveelste variatie is op Dolan favoriete thema: liefde als, vaak nachtmerrieachtig, verzinsel.
Tegelijk is Tom at the Farm ook een film vol wisselende stemmingen (na een suspense-scène volgt de ludieke tango-scène tussen Tom en zijn schoonbroer) die afrekent met homofobie en die homoseksualiteit zoals het hoort heel natuurlijk voorstelt. Net zoals die andere onorthodoxe thriller, Alain Guiraudie’s L’inconnu du lac.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 23 april 2014, link: Tom at the Farm)
XAVIER DOLAN