Felix van Groeningens Belgica: Growing up in public
Van meest geanticipeerde Vlaamse film van het decennium stevende Belgica pijlsnel af naar een weinig eervol statuut van flop van het jaar toen bleek dat Felix van Groeningen geen zalen kon doen vollopen voor zijn Gentse rock ‘n’ roll parabel. Een beetje kort door de bocht en een illustratie van het feit dat de box office verwachtingen te hooggespannen waren na het mega-succes van de emo-bom The Broken Circle Breakdown. Maar ook een zoveelste bewijs dat, en dit is de keerzijde van het om marketingredenen gehypete succesverhaal van de Vlaamse cinema, verwachtingen te zeer cijfergerelateerd zijn geworden.
Dat de regisseur van Steve + Sky, Dagen zonder lief en De helaasheid der dingen zowaar door zijn producent met een verontschuldigende artistieke midlifecrisis werd bedacht – net voor zijn 40 zou hij nog eens flink creatief hebben willen uithalen en daarbij (publieksonvriendelijk) uit de bocht zijn gegaan – geeft aan hoe problematisch het verzoenen van arthouse en entertainment blijft in Vlaamse (cinefiele) hoofden.
Terwijl het enige wat je Felix van Groeningen kan verwijten is dat hij vorm en inhoud perfect op elkaar heeft afgesteld en daarom geen gepolijste, gebalde en vlotjes verteerbare film heeft afgeleverd. Wel een die wringt. In Belgica ontmoeten, nee: botsen, droom en nachtmerrie (met) elkaar.
De losbandige en opzwepende wereld van muziek, drank, drugs en illusies in het rockcafé-met-fuifzaal Belgica versus de nuchtere dagelijkse realiteit gedomineerd door controle, compromissen, geld en normaliteit. Waarbij de sfeer gaat van wervelend tot vervelend. En de broers, zowel de wandelende bom als de naïeve dromer, hun coming of age beleven voor de ogen van vrienden en klanten.
“Wij zijn de steen in de fucking vijver” zegt Frank (“een baldadige poëet vol wilde plannen die hij ook nog uitvoert” dixit hoofdacteur Tom Vermeir) tegen Jo (volgens de regisseur “iemand met idealen die strenger wordt, die zich als mens en baas ontplooit”). De rimpels die de steen maakt vertaalt Van Groeningen filmisch.
In het eerste deel van het autobiografisch getinte Belgica (geïnspireerd op de door zijn vader gerunde Gentse cultkroeg Charlatan) overheersen de middelpuntvliedende krachten. Het verhaal wordt chaotisch verteld, de personages enkel via actie geschetst en de stuwende muziek van Soulwax creëert vooral een hallucinante sfeer. Een beetje zoals Michael Winterbottom deed in zijn Haçienda-film 24 Hour Party People. Swingend, kolkend en chaotisch.
Maar zoals chaos uit de hand loopt en daarbij de droom laat botsen met de werkelijkheid, zo streven filmmakers toch ook naar een uitweg uit de dromerige verwarring. Hier biedt een Kaïn en Abel verhaal die ontsnappingskans. Jo wordt door het succes gedwongen om serieus en rechtlijnig te worden, Frank ontspoort en gaat door een diep dal om uiteindelijk zijn fouten in te zien en een tweede kans te zoeken en grijpen.
Met dank aan een verademend stukje natuur, een uitbreidend gezin én een jongere broer die de rol van beschermende oudere broer opneemt. In het slot overheersen dan ook de middelpuntzoekende krachten en worden de ruwe brokken jeugdige energie zowel filmpersonages als verantwoordelijke volwassenen.
Dat kan een beetje flauw lijken en afstand creëren, net zoals je in het muzikale begin de indruk kan krijgen bloednuchter naar een dronken feest te kijken, maar Van Groeningen neemt ons eigenlijk mee op een twee uur durende visuele en auditieve trip door een wereld in de greep van botsende emoties, waarden en (levens)visies. Realistisch en surrealistisch, komisch en pijnlijk, Gents en West-Vlaams, aards en dromerig, muzikaal en visueel.
Het vraagt lef om zowel jeugdige, egoïstische onverantwoordelijkheid als volwassen, verantwoordelijk relativeringsvermogen te koesteren en die steen in de fucking vijver te blijven smijten. Want dat je werk dan niet rimpelloos wordt ontvangen mocht Van Groeningen ervaren. Maar binnen 10 jaar is Belgica geheid een cult klassieker. Benieuwd wat de nieuwe midlifecrisis van Felix van Groeningen zo net voor zijn 50 zal opleveren. Met of zonder de drie torens als spiritueel decor.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 667, september 2016)
BELGICA: Felix van Groeningen, B 2015, 127′; met Tom Vermeir, Stef Aerts, Hélène Devos, Charlotte Vandermeersch; extra’s: documentaire; FILM: **** / EXTRA’S: *; dis. Lumière.