Invasion of the Body Snatchers: Van Don Siegel tot Philip Kaufman
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Philip Kaufman
Horrorfilms reflecteren de tijd, ze geven de angsten van een periode weer. Tegelijk geven ze ook commentaar op de geest van de tijd. Dat blijkt overduidelijk wanneer je twee versies van Invasion of the Body Snatchers naast elkaar legt. De versies van Don Siegel en Philip Kaufman verschillen van elkaar maar ze zeggen beiden iets over de 20ste eeuw. Meer bepaald over de verschillende periodes waarin ze gemaakt zijn. De fifties en de seventies verschillen grondig van elkaar en dat blijkt uit de manier waarop ze omspringen met de metaforische peulmensen en de eenzaamheid van de protagonisten.
In monsterfilms uit de jaren vijftig leek het monster vaak opvallend veel op de mens. De toenmalige sciencefiction en horrorfilms brachten dan ook meer de eigen tijd dan de toekomst in beeld, focusten meer op vertrouwd lijkende monsters dan op totaal vreemde wezens. Zeker buitenaardse wezens konden duidelijk enkel in aardse termen bedacht en getoond worden. Niet toevallig leken de aliens vaak als twee druppels water op de mens.
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Don Siegel
Zeker in Don Siegels Invasion of the Body Snatchers uit 1956. De pod people, peulmensen, zijn er letterlijk buitenaardse kopieën van aardbewoners. Kopieën die de originelen dreigen weg te drummen. Regisseur Siegel hamert daarbij op het belang van het bewaren van individualiteit in de groep. De bedreiging komt niet zozeer van de peulen, maar wel van het groeiende legertje vrienden en familieleden die getransformeerd zijn in peulmensen.
De weinige overblijvers worden het slachtoffer van de jacht die de meerheid op hen maakt. De film was dan ook eerder een protest tegen het MacCarthyisme dan een waarschuwing tegen het communisme die er soms in gezien werd. Het gevaar is conformisme: de vernietiging van het ego in de groep, het verlies van individualiteit in een monolitische maatschappij. Het individu transformeert door zich te laten gaan, door in slaap te vallen.
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Don Siegel
Siegel serveert ons een beklemmend nachtmerrieverhaal in hallucinant zwartwit. We kijken naar een slechte droom waaruit we niet lijken te kunnen ontwaken, een heel filmisch sprookje waar een bezwerende fascinatie van uit gaat. Er is duidelijk ook een parallel met filmkijken in het donker. Wanneer de heldin plots in een vreemd wezen verandert, verliest ze als personage alle (tijdens ‘het avontuur’) verworven sympathie. Het gaat hier immers om een absoluut verlies van het humane. Een gegeven dat heel erg belangrijk is in de moreel geladen Hollywoodcinema van de fifties.
Toen Philip Kaufman in 1978 zijn Invasion of the Body Snatchers maakte had hij geen remake maar een nieuwe versie voor ogen. Hij wou vooral het sciencefiction element (in Siegels versie wordt de link met het buitenaardse pas laat gelegd wanneer onze held zegt “Suddenly I realized that these were beings from another planet”) verder doortrekken.
Al in de openingsscène maakt Kaufman duidelijk dat er ‘iets’ van elders arriveert op aarde. Niet via een ruimteschip maar op organische wijze, via regendruppels die organismen doen groeien. Kaufman laat, als reactie op Spielbergs conventionele Close Encounters of the Third Kind (1977), een van zijn protagonisten zeggen “Why do we always expect metal ships?”. Zelf kiest hij dus voor organische materie die in staat is zich aan te passen aan de hoogste levensvorm op de planeet waar ze terechtkomt.
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Philip Kaufman
Tegelijk benadrukt Kaufman het beangstigende aspect van het fenomeen. Het is iets totaal vreemd maar vooral ook potentieel bedreigend en gevaarlijk. Angst en paranoia zijn cruciaal in deze invasie. Dat verbindt Kaufman met moraliteit en het besef van vergankelijkheid. “Sciencefiction geeft ons het gevoel van sterfelijkheid, van dingen buiten ons bereik,” aldus Kaufman, “het gaat over onmetelijke ruimte en kosmisch bewustzijn. De mensheid moet zijn nederigheid terugvinden, beseffen dat alles van voorbijgaande aard is en we elkaar deftig moeten behandelen omdat we allemaal gevaar lopen om op een of andere manier te sterven. Invasion of the Body Snatchers speelt met een gevoel van angst en ontzag. Het is gezond om mensen onzeker te maken. We moeten niet steeds de zaal verlaten met het gevoel dat de wereld geweldig is”.
Niet alleen de dystopie maakt van deze versie een verontrustende film. Kaufman gebruikt alle audiovisuele middelen die hij ter beschikking heeft. Zo maakt het beeld meteen duidelijk dat we in een wereld uit evenwicht zijn beland. De helling van de straten in San Francisco wordt benadrukt met schuine beeldkaders en lage camerastandpunten, de kleuren zijn onheilspellend ‘noir’ en een beweeglijke camera benadrukt de onrust en zenuwachtigheid.
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Philip Kaufman
Auditief creëert Kaufman een unheimische sfeer door in het verloop van het verhaal menselijke en dierlijke geluiden te verwijderen en alle andere geluiden naar de voorgrond te halen. Het resultaat is een beklemmende thriller met een akelig slot die ons waarschuwt voor een dubbel gevaar: het onbekende (er is een universum buiten ons dat we niet kennen en bedreigend kan zijn) en een conformistische, emotieloze samenleving (corporations die ons scheiden van productiefaciliteiten en daardoor ook makkelijker kunnen manipuleren). De peulmensen kunnen van overal komen. Veilig zijn we nooit en nergens.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 663, maart 2016)
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Don Siegel, USA 1956; 80′; met Kevin MacCarthy, Dana Wynter, Larry Gates; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Paramount.
INVASION OF THE BODY SNATCHERS: Philip Kaufman, USA 1978; 115′; met Donald Sutherland, Brooke Adams, Leonard Nimoy, Jeff Goldblum; extra’s: boekje, commentaar, documentaires; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Arrow.
AFFICHE DON SIEGELS INVASION OF THE BODY SNATCHERS
AFFICHE PHILIP KAUFMANS INVASION OF THE BODY SNATCHERS