Festival van Deauville 2012: Een filmfestival als barometer voor de American Independents

GOD BLESS AMERICA

“Deauville is niet het festival van de Hollywood studio’s en evenmin dat van de onafhankelijke Amerikaanse cinema,” zei festivaldirecteur Bruno Barde bij de start van het 38ste Festival du Cinéma Américain, “maar gewoon het festival van de best mogelijke Amerikaanse cinema op een bepaald moment van het jaar”. Toch is het filmfeest in de Normandische badstad met zijn competitie vol werk van jonge cineasten een prima graadmeter voor de ‘State of the American Independents’.

“We komen uit de adolescentie-periode van de Amerikaanse cinema,” antwoordde Bruno Barde op de vraag naar tendensen, “een periode waarin films vooral stilstonden bij de Amerikaanse jeugd en hun toekomst. Nu zien we, zeker in onafhankelijke films, veel meer verloren volwassenen. Personages zonder referentiepunt of houvast. Voorheen waren de vragen: wat gaat er worden van onze jongeren? Wat hebben we gedaan met onze jeugd? Nu worstelen personages vooral met vragen omtrent de zin van het leven. Twee voorbeelden: in Robot & Frank (Jake Schreier) heeft een volwassene enkel een robot als referentiepunt. Terwijl de zomerhit Ted (Seth MacFarlane) draait rond een man die niet wil verouderen en wiens alter ego een teddybeer wordt”.

ROBOT & FRANK

Met ook nog films zoals Booster (Matt Ruskin), California Solo (Marshall Lewy), (het op ware feiten gebaseerde) Compliance (Craig Zobel), For Ellen (So Yong Kim), Francine (Brian M. Cassidy & Melanie Shatzky) en Smashed (James Ponsoldt) op het programma heeft Barde een punt. De met de economische crisis verbonden malaise die de Amerikaanse volwassenen in zijn greep houdt laat sporen na.

Maar anderzijds blijven ook the kids manifest in beeld. Getuige Beasts of the Southern Wild (Benh Zeitlin), Electrick Children (Rebecca Thomas), Gimme the Loot (Adam Leon), Una Noche (Lucy Mulloy) en The We and the I (Michel Gondry). Ook al vervalt geen daarvan in navelstaarderij, jonge helden worstelen er met de wereld. Soms vrolijk, soms wanhopig, soms krampachtig. Maar met open geest. Narcisme is afwezig in de hedendaagse Amerikaanse onafhankelijke cinema.

Een en ander gaat gepaard met een fenomeen waarop Geert Mak wijst in ‘Reizen zonder John’. Ooit verbond de fantasie Amerikanen maar nu verdeelt ze hen. Mak schrijft over het banenverlies, het voormalige Motorcity USA Detroit dat nu vooral opvalt door leegstand en verval (urban prairies), boeren die het niet meer kunnen rooien, een middenklasse die veroordeeld werd tot verschillende baantjes om rond te komen, Main Street die als stadskern uitgespeeld blijkt,… Zijn conclusie: doordat inkomens verschrompelen en sociale mobiliteit, het fundament onder de Amerikaanse droom (home is een droom), verdween ontstond er een malaise.

ELECTRICK CHILDREN

In die malaise en de ontluistering van de grote Amerikaanse mythe dat het altijd maar beter zal gaan groeit de bitterheid, het cynisme, het fatalisme en de afkeer van politiek. Heel ongewoon in een samenleving die altijd draaide rond optimisme, hoop, idealisme en toekomstgerichtheid. Maar de toekomst oogt somber voor miljoenen Amerikanen, voor het eerst dreigen kinderen het veel slechter te zullen hebben als hun ouders. De overlevingssamenleving die na WO II vervangen werd door een consumptiesamenleving maakte zijn comeback na de financiële en economische crisissen van de laatste jaren. Het is geen toeval dat de Amerikaanse indies personages opvoeren wiens wereld ruimer is dan het eigen libido en de eigen identiteit.

Onze tijd in beeld

De competitie-films van Deauville passen bij onze tijd. Zo is Booster een karakterstudie die duidelijk niet in een socio-economisch vacuüm speelt. Centraal staat een jongeman die door zijn bij een overval gevatte broer onder druk wordt gezet om een ‘ontlastende’ reeks soortgelijke overvallen te ensceneren. Aanleiding om zichzelf én zijn loyaliteiten in vraag te stellen. “Ik wil het eerlijk en authentiek portret schetsen van iemand die leeft in een voor ons onzichtbare wereld,” zegt regisseur Matt Ruskin, “een wereld van echte mensen vol contradicties en tegenstrijdige motieven. Ik castte amateur-acteurs die vertrouwd waren met deze wereld”.

THE WE AND THE I

In The We and the I is de Bronx een off-camera personage, een wijk die de dimensie krijgt van een mythisch continent. Michel Gondry’s zedenkomedie introduceert een groep New Yorkse scholieren die net voor de grote vakantie met een lijnbus huiswaarts rijden en al kibbelend hun imago trachten te bevestigen. Ze weerspiegelen via hun gezichten én verhalen een melting pot van gemeenschappen. De bus wordt steeds leger maar relaties worden intiemer en maskers vallen af. Wat rest zijn fragiele en complexe jongeren die zich niet langer verschuilen achter clichés.

De “trieste ballade van dode zielen” Beasts of the Southern Wild is een apocalyptisch oorsprongsverhaal over de overlevingsstrijd van een vader en zijn zesjarige dochter in een overstroomd Louisiana. Met dit intens, emotioneel, fantasierijk, fragiel, poëtisch en gelaagd drama wou Benh Zeitlin “de vinger leggen op een tragisch gevoel, ik had de textuur van een epische hymne voor ogen. De film speelt zich af in het hoofd van de jonge Hushpuppy”.

FOR ELLEN

Electrick Children, For Ellen, Francine, Smashed en Robot & Frank tonen het problematische karakter van religieus fanatisme, verslaving, discriminatie, armoede en rechtspraak. Al blijft de Amerikaanse droom overeind. Net als ‘The American’s Creed’, volgens Mak “de Amerikaanse geloofsbelijdenis: vrijheid, ondernemerschap, individualisme, democratie, een respect voor wet en constitutie, religieus zonder dwang, saamhorig als gelijkgezinde burgers”.

“Ik weet een ding,” concludeerde John Steinbeck in ‘Reizen met Charley’, “het grote en mysterieuze Amerika is groter dan ik dacht en mysterieuzer”. Dat is een les die de oude Britse rockglorie Lachlan MacAldonich leert in California Solo wanneer hij dreigt gedeporteerd te worden uit zijn adoptieland omdat zijn papieren niet in orde blijken. Marshall Lewy confronteeert hem met oude en nieuwe demonen én met gevoelens van pijn, verlies en verantwoordelijkheid.

COMPLIANCE

Emoties die ook de motor zijn van For Ellen (door te scheiden verliest een rockster het contact met zijn dochter), Compliance (een beller die zich uitgeeft voor politieagent zet fastfoodpersoneel aan om een collega te vernederen en misbruiken), Francine (een ex-gevangene tracht contacten te leggen met mensen), Robot & Frank (een bejaarde ex-juwelendief bloeit enkel open bij een robot) en Your Sister’s Sister (de niet verwerkte dood van een broer en geliefde). “Als filmmaker voel ik me aangetrokken tot relaties tussen mensen die wanhopig contact trachten te leggen,” zegt Lynn Shelton, regisseuse van deze laatste film, “tweelingen worstelen met gedeelde ervaringen en frustraties”.

“God Bless America gaat over hoe Amerika een wrede en kwaadaardige plaats werd,” stelt regisseur Bobcat Goldthwait, “terwijl we de kijker vragen ‘waar gaan we heen’ en ‘ben je een deel van het probleem of een deel van de oplossing’”. Deze bloedige satire legt een morele verrotting in het politieke en culturele leven bloot. Racisme en haat, oppervlakkigheid, cynisme en celebrity culture; deze verwoestende mix wordt verbonden met het idee dat alleen digitaal vastgelegde en via sociale media vertoonde ervaringen nog authentiek zijn.

BOOSTER

Wanneer een gewone kantoorwerker werkloos en dodelijk ziek wordt, laat hij alle remmingen los. Samen met een anarchistische tiener trekt het land rond om al moordend zijn frustratie over culturele vervlakking te uiten. “Ik weet dat het niet normaal is te doden,” stelt Frank, “maar ik ben niet normaal”. Hij is niet de enige die zijn menselijkheid kwijt is. We praten immers nog enkel via sociale media terwijl we in de greep zitten van reality-tv. Het symbool bij uitstek van de angst en haat die Amerikanen tekent. “Amerika is een wreed land geworden,” zegt Frank tegen de camera, “we belonen zij die het hardst schreeuwen, we hebben geen schaamte of besef van goed of fout meer. We zijn onze ziel kwijtgeraakt”.

Een nieuw geluid

De hoogdagen van de Weinsteins, Soderbergh en Sundance mogen dan wel achter de rug lijken; langzaam duiken er nieuwe stemmen op terwijl technologische vernieuwing nieuwe kansen biedt. Ook al blijft het knokken. “Het was bijzonder moeilijk om dit project geproduceerd te krijgen maar gelukkig beschikte ik over producenten die me afschermden van dit proces,” zegt Jake Schreier (Robot & Frank), “de film was ook voor hen een eerste productie, vanuit New York verzamelden ze geld uit heel het land. De grootste financiers waren schroothandelaars uit Indiana. Het klinkt als een cliché maar dat we acteurs zoals Frank Langella, Liv Tyler, James Marsden en Susan Sarandon konden overtuigen hielp. Het is bovendien niet slecht dat het lang duurt om een eerste film geproduceerd te krijgen, dat geeft je de kans om goed na te denken en het scenario te verfijnen. En wanneer je zoals ik reeds van je zestiende rondloopt met het idee om cineast te worden wil je niet falen bij de eerste kans die je krijgt om die droom waar te maken”.

GIMME THE LOOT

Een andere debutant, Benh Zeitlin, had het geluk om bij Beasts of the Southern Wild op een gedroomde producent te stoten: “Het was een unieke situatie waarin Cinereach, een New Yorkse non-profit organisatie gespecialiseerd in sociaalrelevante documentaires, mijn kortfilm ‘Glory at sea’ zag en besloot dit project voor 1,3 miljoen dollar te financieren. Omdat ze geen financiële agenda hadden was dit een puur creatieve onderneming waarbij ze ons steunden bij elke gewaagde keuze die we maakten. Toen we twijfelden om voor de rol van de vader een acteur te nemen waren zij het die aandrongen om te gaan voor een amateur. Ze opteerden bewust voor een aanpak die brak met het traditionele productiesysteem”.

Heel opmerkelijk is dat, na een periode waarin kleine onafhankelijke films vooral visitekaartjes waren, de indies opnieuw hun status koesteren. “We doen alles om het proces te beschermen waarmee we deze film maakten,” benadrukt Zeitlin, “ik zou liever een soortgelijke film maken voor minder geld dan een 40 miljoen dollar Spiderman-sequel. We zien Beasts of the Southern Wild als een eerste in een reeks en willen onze werkwijze beschermen. De uitdaging is niet te veranderen ondanks het succes van deze film”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 629, november 2012)

UNA NOCHE

PALMARES DEAUVILLE 2012:

Grote Prijs: BEASTS OF THE SOUTHERN WILD – Benh Zeitlin

Prijs van de Jury: UNA NOCHE – Lucy Mulloy

Revelatie Prijs: BEASTS OF THE SOUTHERN WILD – Benh Zeitlin

Prijs van de Kritiek: THE WE AND THE I – Michel Gondry

THE BEASTS OF THE SOUTHEN WILD