Clouds of Sils Maria van Olivier Assayas: Botsende artiesten en culturen

mrt 24, 2016   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, film, regisseur  //  No Comments
31ca0ce0b554dd82c1647687307375c3

CLOUDS OF SILS MARIA

Met Clouds of Sils Maria levert de Franse cineast Olivier Assayas zijn meest hedendaagse en aangrijpende film af. Een complex drama over theater, artiesten en de wereld waarin ze leven. Met actrices Juliette Binoche, Kristen Stewart en Chloë Grace Moretz als vertegenwoordigers van botsende generaties en culturen.

Dat spirituele avonturen ook kunnen plaatsvinden in Europese landschap bewijst Oliver Assayas met Clouds of Sils Maria. Tegen de achtergrond van een adembenemend Zwitsers berglandschap vertelt de Franse cineast van o.m. Les destinées sentimentales, Carlos en Après Mai een verhaal over een strijd met de dood en de tijd waarbij generaties botsen.

Een verhaal dat ook een hommage is aan actrices die Assayas laat nadenken over hun leven, hun verleden en die zaken die vormgaven aan hun carrière en persoonlijkheid. Juliette Binoche vertolkt een oudere actrice die vervangen gaat worden door een jongere (rol van Chloë Grace Moretz) en die zich met haar assistente (Kristen Stewart) voorbereid op een toneelstuk dat juist gaat over de wissel van generaties.

Assayas laat daarbij culturen en generaties botsen en verstrengelt fictie in realiteit. Niet toevallig zijn de protagonisten Binoche en Stewart iconen van respectievelijk arthouse cinema en mainstream cinema (de tienerreeks Twilight), groot in respectievelijk Europa en de VS. De botsing wordt een sensueel spel van aantrekken en afstoten waarbij de jongere vrouw het object van de oudere vrouws begeerte wordt.

Angst voor de tijd

Alles begint met een trein die zich door de Zwitserse bergen richting Zurich slingert. Aan boord bevinden zich twee vrouwen, Maria Enders (Binoche) en Valentine (Stewart).

De eerste is een bekende actrice die zowel in Europese arthousefilms als in Amerikaanse blockbusters speelt. De tweede is haar toegewijde persoonlijke assistente. Beiden zijn op weg naar een hommage aan Wilhelm Melchior, een regisseur die lang geleden de doorbraak van de actrice bewerkstelligde met een markante rol in zijn toneelstuk ‘Maloja Snake’.

Melchior sterft en na wat twijfel accepteert Maria een rol in de heropvoering van dit tragisch theaterstuk. Maar dan wel een andere rol. Met name die van oudere vrouw die gemanipuleerd wordt door een perverse jonge would-be actrice in die liever zelfmoord pleegt dan haar liefdesgevoelens te moeten opgeven.

5b6e14216e27e6ea6284f69397b096d6

CLOUDS OF SILS MARIA

Om zich voor te bereiden trekt Maria zich samen met Valentine terug in het vlakbij Sankt-Moritz gelegen Sils-Maria, in een chalet (de plaats waar Melchior zijn laatste dagen doorbracht) dat uitkijkt op de berg die zijn naam verleende aan het stuk. Die berg, de Maloja, en het natuurfenomeen dat ontstaat in het microklimaat van de onderliggende dalen (bewegende wolken die omwille van hun slingerende slangvorm ‘Maloja Snake’ worden genoemd) zal hen niet onbewogen laten.

De repetities zorgen voor twijfel, de geest van tegenspeelster Jo-Ann Ellis (Moretz), een actiefilmactrice annex mediafiguur, creëert verwarring en introspectie leidt tot angst voor de tijd.

Illusie en spektakel

Clouds of Sils Maria gaat net als The Band Wagon (Vincente Minnelli), Sunset Boulevard (Billy Wilder), All about Eve (Joseph Manckiewicz) en Le Dernier Métro (François Truffaut) over de creatieve en destructieve krachten die spelen bij het creëren van spektakel. Over illusie, roem, afgunst, vergankelijkheid en mysterie.

Olivier Assayas, die zelf arthouse films (L’heure d’été, Clean, Après Mai) afwisselt met genrefilms (Demonlover, Boarding Gate, Carlos), maakte met Clouds of Sils Maria een heerlijk hybride film die zowel klassiek als modern oogt.

De voormalige criticus schreef dit verhaal van rivaliteit en botsende creatieve passies op maat van zijn hoofdactrice. “Op heel jonge leeftijd schreef ik samen met André Techiné Rendez-vous (1985), een film over theater waarmee Juliette Binoche doorbrak en die mij op weg zette naar een eerste film,” aldus Assayas, “Rendez-vous was dus voor ons beiden belangrijk en ging over theater.

Een mogelijke samenwerking voor Les Destinées sentimentales (2000) lukte niet en pas bij L’heure d’été (2008) vonden we elkaar terug. Maar daar was Juliette slechts een onderdeel van het collectief en ze bleef aandringen om nog eens samen “een echte film”, een waar zij centraal staat, te maken. Ik vond dat ze gelijk had, er ontbrak een film in onze filmografie. Thema’s zoals het verleden en de manier waarop de tijd zijn impact heeft gehad boden me een vertrekpunt”.

De link met theater en film was er meteen. “Het interesseerde me niet om voor Juliette een personage te bedenken waarmee ze enkel de leeftijd gemeen zou hebben,” zegt Assayas, “ik wou gebruik maken van wat ik kende, de mens Juliette Binoche en het feit dat ze actrice is”.

Het is niet de eerste keer dat Assayas zijn fascinatie voor acteurs vertaalt in filmverhalen. Een actrice was de spilfiguur van Irma Vep (1996) en ook Carlos (2010) acteert. “Acteurs treden uit zichzelf én graven in zichzelf,” stelt Assayas, “bovendien dragen ze maskers, wat verwijst naar de kloof tussen icoon en mens. Het opzet was de film rond Juliette te draperen en gebruik te maken van wat ze van zichzelf kent en van de perceptie die het publiek van haar heeft. Van de spanning tussen identiteit en imago”.

Illusie en spektakel

In Clouds of Sils Maria worstelen de acteurs met drie identiteiten: hun eigen identiteit, hun rol als acteur en het beeld dat de media van hen geven. Ze gaan daar heel verschillend mee om. Een jonge vrouw als Jo-Ann Ellis staat met beide voeten in de gemediatiseerde, virtuele wereld terwijl de oudere actrice Maria Enders alles van ver en met misprijzen bekijkt.

Juliette Binoche is verbonden met de oude cultuur, met literatuur en theater terwijl Kristen Stewart en Chloé Grace Moretz verbonden zijn met beeldcultuur en Google. “De film gaat niet enkel over actrices maar ook over ons,” verduidelijkt Assayas, “iemand die 40 is kijkt anders aan tegen de wereld dan een twintigjarige. Het perspectief, de perceptie van de realiteit verschilt.

424e93ad30c9cf832a14fcf0b1fae6a7

OLIVIER ASSAYAS

Er zijn onverenigbaarheden en wederzijds onbegrip. Als cineast speel je met perceptie en benadruk je dat het een misvatting is dat er iets zou bestaan als ‘de realiteit’. Het gaat om onze waarneming van de realiteit en die is gevormd door ons leven, onze ervaring, onze kennis, onze vooroordelen, onze intuïtie, ons dna. Er bestaan evenveel realiteiten als mensen. Een collectieve kunst zoals film, die draait om het delen van percepties, kan genadeloos de vinger leggen op de verschillen”.

Botsende culturen

Zo toont een discussie over Amerikaanse blockbusters aan dat twee mensen in alle oprechtheid een heel andere visie kunnen hebben en uit kunnen komen bij waarheden die niet compatibel zijn. Assayas neemt daarbij geen stelling in. Zowel Valentine’s standpunt dat een blockbuster niet automatisch filosofisch minderwaardig als Maria’s ironische veroordeling kunnen op zijn sympathie en begrip rekenen. Net als de culturen waarvan ze de stempel dragen.

Olivier Assayas schrijft zich dan ook in in de traditie van grootmeester Jean Renoir: iedereen heeft zijn redenen en verdient aandacht. “Voor mij is cinema de kunst van vragen en niet van antwoorden,” klinkt het bij Assayas, “film geeft je niet het recht om te oordelen over personages.

Zowel het goede als het kwade schuilt in ons, wanneer ik het kwade in iemand zie weet ik dat er ook nog iets anders is. Dat heeft niets te maken met liefde voor de personages, het is gewoon een kwestie van begrip. Het begrijpen van de mens. Een eendimensioneel personage zou me het gevoel geven dat ik te vlug gestopt ben met het trachten begrijpen van dit personage”.

Assayas ziet de wereld als in essentie dubbelzinnig en weigert spanningen te herleiden tot conflicten tussen zwart en wit. “De ware taak van een filmmaker is de realiteit te onthullen in al zijn complexiteit” benadrukt Assayas.

Inspiratiebronnen

Er is in Clouds of Sils Maria een belangrijke rol weggelegd voor een film in de film en voor een toneelstuk in de film. Wat het theater betreft kwam Assayas uit bij een interpretatie van Die bittere Tränen der Petra von Kant, Rainer Werner Fassbinders toneelstuk (en film) over een conflict tussen een jongere en een oudere vrouw. “Omdat ik vreesde dat het niet tot zijn recht zou komen in de film heb ik enkel het thema bewaard, alles gecondenseerd en brutaler gemaakt,” stelt Assayas.

De regisseur integreerde ook de documentaire Cloud Phenomena of Maloja van Arnold Franck in zijn film en injecteert zo poëzie en mysterie. “Alpinist-cineast Franck legde iets vast in de tijd dat eigenlijk onvatbaar is,” zegt Assayas, “het circuleren van wolken in het Zwitserse hooggebergte. Daar zit een diepe poëzie in. In een film over de onvatbaarheid van tijd vertel ik iets met wolken”.

De wolken die Franck 90 jaar geleden filmde en de wolken die Assayas nu in beeld brengt spreken in hun schoonheid tot de verbeelding en geven deze humanistische film over vrijheid, menselijkheid en creativiteit iets betoverend. Speels en toch indringend.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 26 augustus 2014: Assayas)

c09f8b3e2901bede558d792a964c9c31

CLOUDS OF SILS MARIA

Leave a comment