The Elephant Man: Het underground melodrama van David Lynch

THE ELEPHANT MAN

“Ik ben geen beest!” schreeuwt circusattractie John Merrick in The Elephant Man, de meestemotionele maar zeker niet minst surrealistische film van David Lynch (Blue Velvet, Mulholland Drive, Inland Empire). De slotwoorden van Tennyson zinderen na: “Niets sterft. De stroom vloeit, de wind blaast, de wolken vliegen, het hart klopt. Niets zal sterven”.

THE ELEPHANT MAN

“Het project was bijna in kannen en kruiken,” stelt Lynch, “tot Mel Brooks zich kwam moeien; hij zag het zitten met iedereen van de crew maar vroeg zich af wie die David Lynch was. Helaas wou hij eerst Eraserhead zien alvorens me mee aan boord te hijsen. Ik dacht toen: ‘Okay
jongens, leuk jullie te hebben ontmoet’. Maar Mel zag de film in de studio, rende de zaal uit, vloog in mijn armen en schreeuwde: ‘Jij bent een gekke man, ik hou van jou!’”

Als man van tegenstellingen (met underground roots én een passie voor klassiek melodrama) was Lynch geknipt voor dit verhaal over het vinden van schoonheid in lelijkheid. Zijn esthetisch gevoel (vertaald in Freddie Francis’ zwart-wit fotografie) en liefde voor spektakel gaan samen met kritiek op manipulatie, uitbuiting en bedrog. De wereld van Lynch is mooi, bedrieglijk en hard.

THE ELEPHANT MAN

“Het originele script was geschreven door Christopher De Vore en Eric Bergren,” zegt Lynch, “ze plukten het uit het boek van Frederick Treves. Hun scenario capteerde de essentie van John Merrick, zijn fantastische ziel. Maar we hebben het herschreven, met input van mezelf, Mel Brooks en het schrijversduo. Een paar maanden later hadden we de uiteindelijke versie klaar, die we ook draaiden”.

Het was producent Brooks die het geld én een droomcast verzamelde. Lynch wist niet wat hem overkwam: “Ik ging een Victoriaans drama in Londen draaien, met de geweldigste acteurs ter wereld. Niemand kan vandaag echt uitleggen hoe ik aan het hoofd van zulke productie kwam te staan, ik, een gastje uit Montana!”

THE ELEPHANT MAN

Twijfelen deed hij niet: “Ideeën vertellen je alles, ze weten waar jij moet gaan”. “Een jaar na de start van de opnames was de film af,” aldus
Lynch, “alleen hadden we geen flauw idee wat de wereld ervan zou denken. Mel organiseerde een screening voor mensen van Fox. Dat was het eerste teken dat deze film wel iets speciaals kon zijn. Daarna werd hij overal goed onthaald – de recensies waren een zegen. Het werd
iets groots. Uiteindelijk kregen we zelfs acht Oscarnominaties, al hebben we er geen enkele verzilverd”.

THE ELEPHANT MAN

The Elephant Man gold als een wonderbaarlijk visueel sprookje, maar ook als een ode aan zwart-wit en pellicule. Lynch is echter geen nostalgicus en blijft experimenteren. “Ik heb het gehad met celluloid,” klinkt het 30 jaar later, “voor mij is dat een dinosaurus; alles is zwaar, log en langzaam. Film heeft een prachtige organische kwaliteit maar het is een oude technologie. Digitaal is de toekomst; het is licht, je maakt langere takes, het gaat zacht en snel. Je ziet wat je gaat krijgen, je kan ook direct ingrijpen. Ik val dood als ik nog eens met celluloid moet werken”. ×

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 605,  mei-juni 2010)

THE ELEPHANT MAN; David Lynch; USA 1980; 124’; met John Hurt, Anthony Hopkins, Anne Bancroft; extra’s: Joseph Merrick: de echte Elephant Man, interviews met David Lynch en John Hurt, Mike Figgis interviewt Lynch, boekje; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Universal

DAVID LYNCH