Haile Gerima’s Teza: Het kolonialisme blijft duren, het geheugen vervaagt

mrt 21, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, dvd, film, genre, politieke film, regisseur  //  No Comments

TEZA

De in de V.S. wonende en werkende Ethiopische cineast Haile Gerima (° 1946) is in Europa vooral gekend als regisseur van Teza, een historische epos over de ontwrichting van de Afrikaanse ziel in de geglobaliseerde wereld. Maar de Afro-Amerikaanse sterk onafhankelijke filmmaker heeft ook pareltjes als Harvest: 3000 Years, Sankofa, Ashes and Embers, Bush Mama, Child of Resistance, Adwa: an African Victory en Wilmington 10 – USA 10.000 op zijn naam staan.

TEZA

Teza is een epische film over de terugkeer van een Afrikaanse intellectueel vanuit Duitsland naar zijn geboorteland Ethiopië die de hele tijd in geheugen en herinnering reist. Volgens regisseur Haile Gerima gaat de film “over de intellectuele diaspora; je verlaat Afrika om kennis te vergaren, en soms keer je niet meer terug” (vaak omdat het moeilijk is om aan de noden en verwachtingen van de gemeenschap tegemoet te komen).

Hoewel Teza niet autobiografisch is verwerkte de filmmaker er toch zijn ervaringen in. “De manier waarop het script is gestructureerd, is de wijze waarop mijn herinneringen naar boven kwamen drijven,” zegt Gerima, “de intellectueel wil vluchten in zijn jeugdherinneringen maar al snel wordt hij gegijzeld in de hedendaagse tijd door de confronterende realiteit van de junta, het leger, de oorlog”.

“Het is een persoonlijk verhaal dat speelt in een klein deeltje van de wereld, Ethiopië, en het feit dat er amper films uit dat land zijn geeft Teza misschien een zeker episch karakter,” stelt Gerima, “maar voor mij is het een persoonlijke film over geheugen en het verwerken van trauma’s. Een universeel gegeven is het ontbreken van vrijheid om het recht te hebben zich zaken te herinneren.Teza is zo gestructureerd dat de film herinneringen onderbreekt, gedachten heel de tijd laat verschuiven.”

HAILE GERIMA

“Je hebt de wereld in het Noorden en de wereld in het Zuiden,” vervolgt Gerima, “het doorbreken van tijd en plaats maken het filmverhaal uniek en bijzonder. Je kunt in sommige samenlevingen vluchten in je jeugdherinneringen, ook al spelen ze enkel in je hoofd. In andere samenlevingen is zelfs dat evenwel een luxe. De vrijheid om je te herinneren wordt immers vaak gekaapt door sociale en historische omstandigheden.”

In Teza keert de intellectueel Anberber vanuit Duitsland terug naar zijn geboorteland Ethiopië tijdens het repressieve, totalitaire regime van Haile Marian Mengistu. “Door het geweld dat hij ervoer in Europa werd zijn geheugen aangetast,” benadrukt Gerima, “zijn herinneringen gingen verloren. Hoe dichter hij in Ethiopië bij de junta en de realiteit komt, hoe meer hij zich verschuilt. Wanneer hij te midden het berglandschap verdwijnt in de herinnering van zijn jeugd, wordt hij met zijn neus op de oorlog gedrukt en wordt hij weggevoerd. Het trekken en duwen aan hem doet hem besluiten dat hij zich niet meer in zijn jeugd kan verbergen. Maar wanneer je jeugd achterlaat heeft het systeem gewonnen, het laat je je jeugd uitdrijven om je op te sluiten in volwassenheid.”

TEZA

Het geheugen is ook verankerd in de blik. “In Ethiopische mythologie wordt gezegd dat wanneer je vooruitgaat je ochtenddauw ziet en wanneer je achteruitgaat de dauw verdwenen blijkt” zegt Gerima, “wanneer je in een systeem zit ken of zie je de outsiders niet, door blind te blijven voor onderdrukking verleng je de onderdrukking. Zolang we genieten ten koste van outsiders is er iets mis met onze samenleving.”

“Het idee van displacement speelde al lang in mijn hoofd,” bekent Gerima, “je verlaat Afrika om moderne kennis te verwerven en soms keer je niet terug. Dat was een psychologische obsessie voor mijn. Toen ik wegging uit Ethiopië stelde mijn familie het goed maar toen ik terugkeerde stelde ik vast dat ze armer en armer waren geworden. Dat was confronterend: ik groeide op met het drinken van hun melk, nu hebben ze mijn hulp nodig. Mijn onvermogen te reageren op hun noden was een nachtmerrie.”

HAILE GERIMA

Teza is niet autobiografisch maar “toch is het ook een beetje mijn verhaal” zegt Gerima, “iedereen wil iets van de outsider, dat merkte ik ook toen ik zelf terugkeerde. De verwachtingen creëren een conflict, outsiders voelen zich schuldig en de lokalen voelen zich gefrustreerd. Wie terugkeert moet zich de vraag stellen ‘wil ik een spectator zijn of een history maker, wil ik waarnemen of de wereld veranderen’. Het Westen heeft veel Afrikaanse intellectuelen opgenomen om hen te laten bijdragen aan de Westerse wereld, niet om hun kennis te verschaffen waarmee ze in hun thuisland aan de slag kunnen.” Het kolonialisme blijft duren, zoveel is zeker.

IVO DE KOCK

TEZA: Haile Gerima; Ethiopië-D-F 2008; 133’; met Aaron Arefe, Abeye Tedla, Takelech Beyene; extra’s: 2 interviews met Gerima (in Venetië en Toronto 2008); dis. Filmfreak.

TEZA

Leave a comment