Ron Howards In the heart of the sea: Tussen realiteit en mythe
IN THE HEART OF THE SEA
“Films zoals In the heart of the sea worden niet meer gemaakt,” zegt hoofdacteur Cillian Murphy, “een epische avonturenfilm over mentale kracht, vriendschap en loyaliteit”. Ron Howard leverde inderdaad een atypische Hollywoodfilm af. Geen ongeïnspireerde remake of respectloze reboot maar een visueel spektakel dat draait om mensen en ideeën.
Een verrassing is dat niet want met eigenzinnige intimistische drama’s (A Beautiful Mind, Frost/Nixon), westerns (The Missing), avonturenfilms (Far and away), sprookjes (Willow, Splash) en sportdrama’s (Cinderella Man, Rush) weet voormalig kinderster Ron Howard al jaren zijn positie als onafhankelijk filmmaker te bewaren. Tegelijk in de marge én in het hart van de droomfabriek. Met dank aan ‘voor het systeem’ gemaakte blockbusters zoals Apollo 13, Ransom, The Da Vinci Code en Angels & Demons.
Dit met een been in en met het andere been buiten het systeem staan weerspiegelt zich in deze tweeslachtige avonturenfilm. In the heart of the sea is Amerikaans én Europees; zowel een mythisch verhaal (variatie op John Hustons Moby Dick) als een intellectuele bespiegeling over fictie (en het ware verhaal waarop schrijver Herman Melville zich baseerde).
IN THE HEART OF THE SEA
Een reflectie ook over het “when the legend becomes fact, print the legend” statement dat regissseur John Ford in zijn melancholische western The man who shot Liberty Valance illustreerde. Er zitten ook verschillende, niet altijd geslaagde, soorten films (avonturenfilm, sociaal drama, artistieke biopic, …) in dit ambitieus werk. Ron Howard heeft nu eenmaal meer lef dan talent en dat levert een interessante mislukking op. Soms adembenemend en interessant maar vaak ook geforceerd en vervelend.
In the heart of the sea is opgezet als een raamvertelling: de avonturen van de walvisvaarders die in 1820 vanuit Nantucket (New England) de zee opgaan worden omkaderd door de gesprekken die schrijver Herman Melville 30 jaar later voert met Tom Nickerson, de enige overlevende van het in een strijd met een reuze walvis gezonken zeilschip Essex.
IN THE HEART OF THE SEA
De omkadering is al een film op zich, een psychologisch schuld- en boeteverhaal met een zeeman die drinkt omdat hij worstelt met een geheim. Dat geheim vertellen werkt bevrijdend. De belevenissen op zee leveren nog enkele films op. Een piratenfilm met het conflict tussen een kapitein en zijn rechterhand, een didactische film die op haast documentaire wijze de walvisjacht toont, een schipbreukfilm met een dramatische overlevingsstrijd, een haast bovennatuurlijk gevecht met een geprikkelde walvis zorgt voor een horrorverhaal en een melodramatisch liefdesverhaal (avonturier gescheiden van vrouw en kind) fungeert als rode draad.
Ron Howard is een romanticus en zijn bewondering voor zowel de walvisvaarders als auteur Herman Melville is groot. Aan het slot van In the heart of the sea citeert hij Nathaniel Hawthorne die over ‘Moby Dick’ schreef “it is an epic worthy of Homer. It will be America’s epic”. Howard houdt van het larger than life karakter van dit mythisch verhaal.
IN THE HEART OF THE SEA
Maar tegelijk is hij gefascineerd door het ‘waargebeurde verhaal’ dat er achter schuilgaat. Hij wil duidelijk maken wat er echt gebeurd is en tracht alles ook te duiden. Zo toont hij het klassenkarakter van de 19de eeuwse maatschappij (geld en status primeren) en wijst hij op de industrialisering (met “olie uit de grond” en niet langer afkomstig van walvissen) die voor maatschappelijke veranderingen zal zorgen.
Er schuilt een Frank Capra in Howard die liberalisme en individualisme ziet als middelen tot vooruitgang. Zijn kritiek is dan ook niet vlijmscherp. Zo wijst Howard erop dat Melville niet ‘de waarheid’ vertelt. “Het wordt fictie geïnspireerd door waarheid,” zegt Melville tegen Nickerson over het boek dat hij gaat schrijven, “maar ik zal niet alles gebruiken”. Het geheim (het kannibalisme van schipbreukelingen) blijft verborgen. Maar ook Howard zelf weert dit uit beeld.
Hij voegt wel iets toe: een ‘hedendaagse’ ecologische boodschap die draait rond uitbuiting (natuurlijke rijkdommen) en wraak van de natuur (de walvis werpt zijn gewicht in de schaal om de mens een geweten te schoppen). De spanning die zo ontstaat tussen mythe en realiteit, tussen epos en commentaar, vormt zowel de kracht als de beperking van deze moderne ode aan klassieke (literatuur en) cinema.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 665, mei 2016)
IN THE HEART OF THE SEA: Ron Howard, USA 2015, 122′; met Chris Hemsworth, Cillian Murphy, Tom Holland, Ben Whishaw, Benjamin Walker; extra’s: documentaires, verwijderde scènes; FILM: *** / EXTRA’S: ***; dis. Warner.
IN THE HEART OF THE SEA