Teona Strugar Mitevska: “De punk energie van ‘Mother’ symboliseert de vrijheid waarvoor vrouwen vechten”
Cineasten en acteurs durven al eens hun automatische piloot modus inschakelen bij interviews. Niet zo Teona Strubar Mitevska (° 1974). Bij de regisseur-scenarist van How I Killed a Saint, God Exists, Her Name Is Petrunya en The Happiest Man in the World voèl je dat ze met hart en ziel wil vechten voor een film die ze absoluut moest maken. Je merkt ook dat ze elke vraag aangrijpt om te onderstrepen hoe persoonlijk Mother wel is. En hoe blij ze is die kans te krijgen. Bij het afscheid klinkt het heel oprecht ”bedankt voor je inzichtvolle vragen.”
Punk portret
De gedrevenheid van de regisseur-scenarist heeft veel te maken met de niet evidente ontstaansgeschiedenis van Mother. Ondanks haar professioneel parcours kampte Teona Strubar Mitevska met vooroordelen. Als vrouwelijk filmmaker wordt ze nog altijd onvoldoende ernstig genomen en haar Moeder Teresa project riep vragen op.
Terwijl ze geen zeemzoete hagiografie voor ogen had maar eerder een feministisch portret van een jonge vrouw die met haar punkattitude een rigide gesloten gemeenschap door elkaar schudt. Met thema’s als vrouwelijke solidariteit, seksisme, kapitalistische uitbuiting, kolonisatie, armoede, macht en genderongelijkheid.
“Het ging me niet enkel om het afwijzen van een klassieke biopic,” vertrouwt Mitevski ons toe in Gent, “door te kiezen voor sleutelmomenten uit een leven wordt de insteek duidelijk en krijgen we een kijk op de vrouw achter de mythe.” Door te focussen op een week in 1948 linkt de cineaste de historische context (het einde van het Britse kolonialisme leidde tot chaos in Indië) aan het engagement van een jonge vrouw (haar strijd tegen armoede en hongersnood) die zich afzet tegen het artificiële ‘veilige’ kloosterleven.
Zeven dagen ‘uit het leven van’ leggen vooral het innerlijke leven van Moeder Teresa bloot. In alle complexiteit en zonder haar omstreden standpunt over abortus uit het oog te verliezen. Met krachtige beelden, een ruige punk soundtrack en magisch-realistische accenten. En naast sterke overtuiging ook twijfel. “Hallucinaties zijn een teken van waanzin,” horen we Teresa zeggen, “wat als het de duivel was die me op missie stuurde? Of mijn eigen ijdelheid?”
Een mannenwereld
Mother is het verhaal van Moeder Teresa voor ze wereldberoemd werd. Een verhaal van vrouwen en empowerment, van streven naar verandering en strijd tegen een mannenmaatschappij. Zoals de jonge moeder overste stelt: “I’m a woman trapped in here. Waiting for the world to change. I’m a woman in a system run by men”.
Teona Strugar Mitevska: “Ik wou het hebben over de plaats van een vrouw in de wereld en binnen de kerk. Mother begon eigenlijk jaren geleden als een documentaire over Moeder Teresa, die net als ik geboren is Skopje (Macedonië). Na research zegde ik toe onder voorwaarde dat ik mocht focussen op de rol van vrouwen in de katholieke kerk.
Het project werd uiteindelijk een speelfilm over een beslissende week anno 1948 in Calcutta en belicht het ontstaan van een ongelooflijke figuur. Ik hoop dat kijkers gefascineerd geraken door dit dramatisch portret en de zaal verlaten met een gevoel van empowerment. Dat ze kracht halen uit deze krachtige vrouw en haar radicale keuzes.”
Is Mother in die zin persoonlijk voor jou?
“Ik kan enkel zinvolle films maken wanneer ze me passioneren, wanneer ik een verhaal echt wil en moet vertellen. Verschillende elementen van Mother zijn in die zin persoonlijk. Het streven naar vrijheid, de strijd om jezelf te aanvaarden, het gevecht om ambities te realiseren, de hindernissen waarmee vrouwen geconfronteerd worden,… Op dat vlak is deze film héél persoonlijk.”
Omstreden figuur
Had je geen reserves omdat Moeder Teresa controversieel is?
“Toch wel. In het begin was ik bang omdat het een heel moeilijk en complex personage is. Maar tegelijk hield ik ook van de uitdaging. Het is ook de reden waarom we Moeder Teresa tonen voor ze de iconische Moeder Teresa werd. Ik werd verliefd op haar karakter, haar persoonlijkheid, haar dromen, haar moed, haar toch wel complex traject.
De vraag die me bezighield hield was: hoe is ze uitgegroeid tot de figuur die zoveel opmerkelijke dingen heeft gedaan? Daarbij werd haar relatie met Father Friedrich cruciaal. Als vrouw kon ik evenwel de olifant in de kamer niet negeren. Namelijk abortus want dat was een van de thema’s die haar bepaalden.
We trachten haar te begrijpen. We spreken over eind jaren veertig en een jonge vrouw, een non die in een oerconservatieve katholieke kerk haar weg zocht. Uiteraard was ze tegen abortus maar we tonen ook hoe de praktijk haar tot bezinning aanzet. De priester is een fictiefiguur maar fungeert als een spiegel waarin we haar contradicties en pijnpunten zien.
Was er angst omwille van de controverses? Ja, maar bang zijn is een goede zaak. Want zonder schrik kan je niet moedig zijn en films maken vraagt om lef, om het verlaten van je comfortzone. Er mochten voor Mother dan ook geen taboes zijn, ik wou niets uit de weg gaan.”
Male gaze
Zoals je aangeeft is de rol van Father Friedrich cruciaal. Het gevaar bestond dat daardoor een mannelijk standpunt zou gaan overheersen.
“Dat gevaar bestond inderdaad. Ook al omdat het zo’n positief en dominant personage is. En we hebben al veel te veel verhalen gezien vanuit een mannelijk point of view. Voor mij was het belangrijk om over dit historisch personage dingen te vertellen die buiten beeld zijn gebleven. Daarbij met de ogen van nu te kijken maar tegelijk ook empathie te hebben voor het gewicht van de tijd. Wars van de conventies omtrent heiligen en vrouwen.
Als vrouw heb ik een heel eigen kijk en als vrouwelijk filmmaker bezit ik een specifieke stijl en taal. Dat drukt een stempel op Mother waardoor je meer over een female gaze kan spreken. Mijn vrouwelijke vertelstijl is verbonden met een stroom van bewustzijn verteltechniek die de kijker een blik gunt door Teresa’s ogen, ook al is zij verankerd in een ander tijdsgewricht.”
‘I’m a man of science. I believe in free choice’ zegt dokter Kumar. Is dit mannelijk personage jouw spreekbuis?
“Het is grappig dat je deze quote aanhaalt. De sleutelpersonages lagen vast en ik had voor mezelf een reeks statements opgesteld die ik over hen wou verdelen. Zo wou ik onder meer onderstrepen hoe belangrijk vrije keuze en vrij onderzoek voor mij zijn. Het was natuurlijk de vraag of de uitspraken organisch verankerd zouden geraken in de film want het mocht niet bij een boodschap moment blijven.”
Het werkt want de uitspraak is een soort wanhoopskreet. Dokter Kumar kan niet doordringen tot Moeder Teresa en in zijn machteloosheid belicht hij zijn humanistische levensvisie.
“Absoluut, hij realiseert zich hoe machteloos hij is in zijn confrontatie met deze krachtige, furieuze vrouw. Met mijn coscenaristen heb ik er over gewaakt dat de botsing van ideeën ook een emotionele clash bleef.”
Zeven dagen
Een andere ingreep op scenariovlak is de zeven dagen structuur van deze kroniek.
“Er schuilen verschillende motieven achter onze keuze voor een opdeling in zeven dagen. Uiteraard is er de bijbelse symboliek van het heilige getal zeven. En natuurlijk de zeven dagen van het scheppingsverhaal. De iconische Moeder Teresa figuur ontstaat tijdens die zeven dagen, gedurende die week in 1948 waarin Teresa uiteindelijk besluit de Zusters van Loreto te verlaten om een eigen orde te stichten.
Het zijn 7 dagen met sleutelmomenten en keerpunten waarbij een persona ontstaat en zaken beslist worden. Twijfels over geloof, macht en ethiek passeren daarbij en geven aan dat een anonieme vrouw van vlees en bloed evolueert naar een publieke figuur met een hoge symboolwaarde. Het gaat om introspectie en persoonlijkheidsontwikkeling in interactie met zowel vrienden als de rigide structuur van het klooster.”
De segmenten hebben een ongelijke duurtijd. Zijn ze even belangrijk?
“Ja, al verschillen de dagen qua intensiteit. Maar rustige momenten zijn soms crucialer dan actiemomenten. De derde dag gebeurt er zo veel, het is een opeenstapeling van evenementen, maar zijn ze allemaal zo bepalend? Interessante vraag eigenlijk, ik denk dat iedere dag belangrijk is in de vorming van haar identiteit.”
Gevecht met angst
In die zeven dagen worden niet alle vragen beantwoord. Met ‘What are these walls for? What are we afraid of?’ bevraagt de non het systeem. Die angst blijft over het universum van Moeder Teresa hangen.
“Het is een angst en een geslotenheid verbonden met de denk- en leefwereld van deze vrouw. De nonnen functioneren binnen de muren en de logica van hun katholieke orde. Teresa weigert om hypocriet te zijn en braafjes te genieten van de rust en de welstand van het chaos buiten werende kloosterleven. Dat is de letterlijke betekenis van deze quote. Maar er is voor mij ook een metafysische betekenis. Angst zit verankerd in onze menselijke natuur. We zijn fundamenteel bange wezens. Waar zijn we bang voor? Voor mij is dàt de grote vraag.”
En: is het klooster, de orde, een gevangenis of een fort?
“Absoluut. Zijn de kloosterlingen bang voor de wereld of voor zichzelf? Hebben mensen schrik om de conventies te negeren over wie ze geacht worden te zijn ? Of speelt de angst voor de reactie van anderen ons parten? Is het onbekende beangstigend of eerder het bekende? Enzovoort, enzovoort.
Ik ben een fundamenteel angstig iemand. Maar mijn passie voor films maken bezorgt me empowerment. Als cineast ga ik onverschrokken te werk en dat levert me een zekere vrijheid op. Ik poch niet graag maar toen ik Mother in Venetië voorstelde benadrukte ik heel spontaan hoe trots ik wel was. De film is erg belangrijk voor mij omdat hij me toeliet volledig vrij te werken.
Ik verwees toen naar Xavier Dolan, een Canadese acteur en filmmaker die ik enorm bewonder, omdat hij als 18-jarige het lef en de moed had om in alle vrijheid en vol zelfvertrouwen te werken. Terwijl het mij 25 jaar gevraagd heeft om als vijftigjarige op zo’n onverschrokken manier Mother te maken.”
Vrijheid en strijd
Hier speelt meer dan persoonlijkheid en talent.
“Ja, ontegensprekelijk ook het feit dat ik een vrouw ben en uit de Balkan kom. In mijn geboortestreek heerst een sterke machocultuur en wanneer je daar tegen vecht wordt de repliek nog sterker. Vrouwen krijgen te maken met heftige reactie en hevige tegenstand.”
Waardoor ze in tegenstelling tot de Xavier Dolan van J’ai tué ma mère en Les amours imaginaires moeilijk heerlijk onverschrokken, creatief en vrijgevochten kunnen zijn op jonge leeftijd.
“Klopt. De punk energie van Mother symboliseert de vrijheid waarvoor ik gevochten heb en die ik uiteindelijk vond. Ik zag die energie ook in Moeder Teresa, in de verbetenheid waarmee ze tegen de stroom in roeide. De filmmuziek koos ik om die innerlijke gedrevenheid te weerspiegelen. En zo komen we terug bij je eerdere vraag: dit is een hèèl persoonlijke film!”
Mother bekijken met een publiek moet dan ook sterk binnenkomen.
“Zeker weten. De vertoning gisteren in het kader van Film Fest Gent was ongelooflijk. Je hoopt voor een film als Mother, die bedoeld is om een jong publiek met andere ogen naar een iconische figuur te doen kijken, op veel jongeren in de zaal maar daar ben je natuurlijk nooit zeker van. Gisteren was dat echter wel zo en de vertoning voelde als een concert. De kijkers reageerden sterk, emotioneel en enthousiast.
Ze vonden de film ook feministisch en loofden de manier waarop personages geportretteerd werden. Dat gaf me een verkwikkend gevoel. Bij elke screening ben ik trouwens hypernerveus. Wat je aan de wereld laat zien is zo persoonlijk dat je haast jezelf in gevaar brengt. Een film is je kind en je wil dat iedereen je kind leuk vind zeker? Je kan mensen echter niet dwingen je kind lief te hebben natuurlijk.”
Kracht en kwetsbaarheid
Doordat Mother fragiliteit en kracht verstrengelt raakt het een emotionele snaar. De vertolking van Noomi Rapace is daarbij cruciaal. Ze zet het personage perfect neer.
“Het eerste wat opvalt bij Moeder Teresa is dat ze brutaal, energiek en sterk is. Ze is een rebel en een generaal. Angstaanjagend zelfverzekerd. Maar niemand kan heel de tijd generaal zijn en na een tijd ga je barsten zien. Aarzelingen, onzekerheden, kwetsbaarheid. Noomi Rapace slaagde erin die fragiliteit in elke scène te vinden. Subtiel maar overtuigend.”
Ze beweegt tussen zekerheid en twijfel. Aarzeling en zelftwijfel.
“Aanvankelijk was ik bang dat de actrice van o.m. Millennium, Prometheus en The Drop te sterk zou zijn. Tot Rapace me twee weken voor de start van de opnamen met trillende stem belde en vragen stelde over haar personage. Een magisch moment, ik begreep dat ze al ‘in character’ zat en met Teresa’s fragiliteit worstelde. Op de set deed ze nooit te veel of te weinig, alles kwam uit het personage en bevatte een zekere waarheid.”
Ook in een film zit waarheid in de details. Zoals de eetscène waar alle nonnen die naar het toilet moeten geëxcuseerd worden en alleen Teresa achter blijft.
“In research ontdekte ik dat vrouwen die zoals de nonnen constant samenleven ook op elkaar afgestemd geraken en quasi gelijktijdig ongesteld worden. Ik wou dit in Mother omdat het niet alleen grappig maar ook mooi is. Het illustreert hoe individuen een groep worden.”
Het toont ook hoe Teresa een buitenbeentje blijft.
“Absoluut. Haar drang om een eigen orde te stichten was groot. Een droom die haar buiten de groep plaatste. Terwijl ze tegelijk die groep inspireerde. Dat dubbele aspect wil Mother tonen.”
Ivo De Kock
Gent, 15 oktober 2025
MOTHER van Teona Strugar Mitevska. België-Zweden-Denemarken-Noord-Macedonië-Bosnië Herzegovina 2025, 103’. Met Noomi Rapace, Sylvia Hoeks, Marijke Pinoy, Nikola Ristanovski, Ekin Corappci, Labina Mitveska. Scenario Teona Strugar Mitevska, Goce Smilevski & Elma Tataragic. Fotografie Virginie Saint-Martin. Montage Per K. Kirkegaard. Productie design Vuk Mitevski. Producent Labina Mitevska & Sebastien Delloye. Distributie Imagine. Release 5 november 2025.
