Noémie Merlant over ‘Les femmes au balcon’: “Dit is mijn ode aan vrije vrouwen”
Met haar prettig gestoord vrouwenportret Les femmes au balcon zet acteur-regisseur Noémie Merlant patriarchaal geweld én vrouwelijke vrijheid in de verf.
“Noémie Merlant heeft komisch talent.” We zagen het niet meteen in de actrice van Portrait de la jeune fille en feu maar na Les femmes au balcon geven we Les Olympiades regisseur Jacques Audiard gelijk. Als acteur en scenarist-regisseur is Merlant de motor van een punkfabel die op absurd grappige wijze, flirtend met de grenzen van de wansmaak, thema’s als misogynie, seksueel misbruik en vrouwelijke solidariteit aansnijdt. Vintage #MeToo maar de aanklacht wordt wèl op smaak gebracht door een portie humor en een snuifje fantasie.
“Bedankt voor het compliment, ik hou van Pedro Almodóvar,” reageert Noémie Merlant wanneer we in Gent aangeven dat haar komedieherinnert aan het extremisme en de uitbundigheid van Entre Tenieblas en Matador, “ik ben fan van Almodóvars humor en zijn vermogen om ons anders naar dingen te doen kijken. Films maken is de wereld een spiegel voor houden waarin dingen op ongewone wijze zichtbaar worden.”
Een spiegel die pijnlijke gevoelens uitvergroot. Noémie Merlant: “Ik vertrok van een reële emotie die ik deel met mijn filmpersonage Élise. Een slecht gevoel bij een relatie waardoor je vlucht naar vrienden. Toen ik daardoor een tijdje enkel met vrouwen samenleefde voelde dat als een opluchting. Doordat er niet langer een mannelijke blik aanwezig was kreeg ik het gevoel dat mijn lichaam bevrijd was. Omdat ik niet langer moest bevallen. Ook de gesprekken verliepen anders. We praatten vrijuit over onze ervaringen en trauma’s. Ik ben als zeventienjarig model seksueel misbruikt door een fotograaf en voelde de nood om tot een soort catharsis te komen. Omdat men mij wel geloofde toen ik mijn ervaring vertelde maar alles minimaliseerde. Dat gegeven en mijn ervaring wou ik evoceren. Samen met het gevoel van solidariteit en bevrijding die het samenleven met vrouwen gaf. Een emotie die ik voordien nooit gekend had.”
De sfeer blijft ondanks de dramatiek ontspannen. “Toen we onder vrouwen vrijuit over onze trauma’s spraken deden we dat met humor. Zo creëerden we de afstand nodig om ons los te maken van schuldgevoelens en vooruitgang te boeken in het verwerkingsproces. Dit is mijn ode aan vrije vrouwen en in zo’n film die gaat over vrijheid moet alles mogelijk zijn. Het opzet was inhoudelijk en vormelijk grenzen te overschrijden. We kijken vanuit het perspectief van Nicole, een beginnend schrijver die haar stem en stijl nog zoekt. Ze heeft zin om van alles te doen en Les femmes au balcon volgt haar in het verlangen genres en emoties te vermengen in zowel het echte leven als in literatuur. Zo ben ik zelf ook: lachen en huilen zijn met elkaar verbonden. We openen bewust met een romantische komedie, want daar dromen de vrouwen op het balkon van, maar de realiteit is anders. Daarom duiken we meteen in de horror.”
Een wervelende camerabeweging doet de kijker duizelen. “De openingsscène knipoogt naar Rear Window en geeft aan dat de blik belangrijk wordt. Bij Alfred Hitchcock speelt een fotograaf ook een rol, wordt er gekeken naar een haast naakte danseres op een terras en zijn de hokjes aan de overkant verbonden met mysterie en moord. Het idee was met onze film eerst binnen te dringen in het appartement van de vrouwen, in hun intimiteit. Om dan de camera te draaien en te richten op de fotograaf die hen uitkleedt met zijn blik.”
Je introduceert ook spektakel en enscenering. “Het element spel en acteren. Les femmes au balcon wil aangeven dat kijken en verlangen niet het probleem zijn, dat doen vrouwen namelijk ook, maar wel dat er grenzen overschreden worden en een verlangen wordt opgelegd aan iemand anders. Het is niet aan vrouwen om het verlangen van mannen te managen. Ik wou ook spelen met het personage van Ruby, die mede door de warmte zin heeft om topless rond te lopen. Daarmee geeft ze aan dat dit een ongewone film is. Ik hoop dat de toeschouwer aan het slot dit onbeschroomd topless rondlopen als normaal gaat zien.”
Bij die finale wandeling zijn de mannelijke personages uit beeld verdwenen. “Wanneer de vrouwen aan het slot samen over straat lopen zijn de mannen niet uit het beeldkader geweerd, ze worden naar de achtergrond verwezen. Eigenlijk toon ik daar een soort droom, een universum waarin vrouwen ongecompliceerd zichzelf kunnen zijn. Daar had ik mannen kunnen integreren maar we besloten dicht bij de schrijfster en haar wereld, haar blik, te blijven.”
De problemen beginnen wanneer de male gaze overneemt. “Bij het schrijven van het scenario stelden Pauline Munier, Céline Sciamma en ik ons de vraag of we bij de dystopische droom/nachtmerrie van Nicole, Ruby en Élise zouden blijven of toch een man met exemplarisch goed gedrag zouden introduceren. We besloten echter die politiek correcte insteek te vermijden. Omdat toeschouwers ook wel weten dat niet alle mannen zo zijn. Maar vooral ook omdat de groteske stijl en de humor die ik voor ogen had eerder vraagt om larger than life figuren dan om complexe, positieve personages. Karikaturen helpen om ons gedrag in vraag te stellen.”
In de filmwereld werd ‘grenzen verleggen’ in functie van kunst vaak een alibi voor misbruik. “Toen in ik mijn filmcarrière begon had de tirannieke, almachtige regisseur een onaantastbaar statuut en deed men alsof de dingen enkel ontstonden door zijn toedoen en via het forceren van acteurs. Ondertussen is er toch wel wat veranderd. Door mee te werken aan films als Portrait de la jeune fille en feu, Les Olympiades en Tàr zag ik dat het ook anders kan. Ik stelde vast dat ik zelf creatiever werk wanneer ik me meer gerespecteerd en betrokken voel. Zo geef ik juist meer in het besef dat ik zelf kan beslissen over mijn lichaam en dat men naar me luistert. Respect en communicatie versterken het creatieproces. Wanneer je naar films van de zogenaamde goddelijke auteurs kijkt zie je dat daar vaak hetzelfde beeld terugkeert. Terwijl wanneer er in openheid en samenwerking gecreëerd wordt, wanneer zoals vandaag de dag andere mensen zich kunnen uitdrukken, ontstaat er een grotere verscheidenheid en rijkdom.”
Je kiest voor uitbundige cinema. “Omdat ik hou van een exuberante, barokke sfeer wou ik iets dat kleurrijk was en flirtte met de grenzen van de goede smaak. Wansmaak is voor vrouwen een manier om wat vrijheid te vinden. We worden te vaak gevraagd om braaf en netjes te blijven. Ik wou als vrouw en filmmaker risico’s nemen, op het gevaar af dat er dingen mislukten, en dat was het basisprincipe wat betreft vorm en inhoud. Dat we ver wilden gaan wil niet zeggen dat er niet over nagedacht is. De Marilyn Monroe look van Elise is natuurlijk symbolisch en verwijst naar zowel de mishandelde vrouw als naar de male gaze. Een archetype dat we via haar vriendinnen wilden bevrijden. Ruby gaat ver in de maquillage en de kledij, wat ook weerspiegeld wordt in de kleurrijke decors en bizarre objecten. Zowel de nadrukkelijk muziek, een mengeling van genres en stijlen, en de frenetieke fotografie flirten bewust met de overdaad.”
Dat sluit aan bij de extreme hittegolf in Marseille. “Het is de stem van Céline Sciamma die de warmte aankondigt. Die hitte was dramatisch belangrijk. Wanneer het licht fel is, lichamen zweten en de lucht drukkend blijft heeft dat impact op de personages. Ik wilde ook een parallel trekken tussen een hitte verbonden met de klimaatcrisis, met iets dat gaat exploderen, en de vrouwen die op ontploffen staan. Wanneer het klimaat ter sprake komt en er geopperd wordt dat de aarde zich wreekt zegt Nicole ‘nee, de aarde verdedigt zich’. De aarde heeft zijn tolerantiegrens bereikt. Net zoals de vrouwen in de film.”
IVO DE KOCK
