Af en toe verrast Hollywood ons door films te maken die ergens over gaan. Films zoals Trumbo, een drama dat de heksenjacht op vermeende communistische sympathisanten in Hollywood in de jaren vijftig als onderwerp heeft. Een foutloze historische analyse van de zwarte lijst is het niet geworden en het verhaal van het communisme in Amerika wordt hier evenmin verteld maar de film van Jay Roach toont wel de impact van fanatisme en repressie op individuen en de samenleving.
Jason Reitman balanceerde in Thank you for smoking en Up in the air ietwat gekunsteld tussen ernst en humor maar in de films die hij draait naar een scenario van Diablo Cody krijgt zijn mix van lichtvoetigheid en zwaarmoedigheid iets authentiek. Dat was zo in Juno en Young Adult, en dat is opnieuw het geval in het moederschapsdrama Tully.
Met zijn derde langspeler tracht Steve McQueen de gruwelen van de slavernij fysiek voelbaar te maken. De Britse regisseur van Hunger en Shame vertelt met 12 Years a Slave het waargebeurde verhaal van een vrij man die na ontvoering twaalf jaar (over)leeft als slaaf en zo ondervindt hoe dehumanisering, uitbuiting en racisme werken. Een oerkrachtfilm met Oscar-potentieel maar helaas nièt het ultieme slavendrama.
“Ik denk niet na over mijn positie binnen de Amerikaanse cinema,” zei James Gray toen hij een jaar na We Own the Night opnieuw in Cannes opdook, “want anders zou ik depressief worden en niks meer doen”. De melancholische verhalenverteller is een outsider in Hollywood. Een beetje zoals de tragische antiheld vertolkt door Joaquin Phoenix in Two Lovers, Grays aangrijpend romantisch drama over verspilde passie.
The Underground Railroad: De helletocht van een slavin op de vlucht.
Colson Whiteheads zowel literair als politiek overweldigende roman ‘De ondergrondse spoorweg’ werd in 2016 meteen onder lof bedolven. Terecht want de auteur fileert in zijn Pulitzer Prize winnaar de geschiedenis van de slavernij in Amerika op even briljante als magisch-realistische wijze. Verfilming van deze instant klassieker leek onbegonnen werk tot Oscarwinnaar Barry Jenkins (‘Moonlight’) in 2021 van ‘The Underground Railroad’ een eigenzinnig tiendelig televisie epos maakte. Kort nadat de Ondergrondse Spoorweg opdook in de biopic ‘Harriet’ en Samuel L. Jackson er naar refereerde in de documentaire reeks ‘Enslaved’.
United 93, de eerste grote 9/11-film vertelt in reële tijd het verhaal van United Airlines vlucht 93, het enige door Al Qaeda-terroristen gekaapte vliegtuig dat niét zijn doelwit bereikte doordat passagiers en bemanning terugvochten. Gesteund door de families van de slachtoffers maakte de Brit Paul Greengrass een beklemmend realistisch drama over de fatale gebeurtenissen die de westerse wereld grondig veranderden. Zijn ‘geloofwaardige waarheid’ zorgt voor louterende empathie.
“Last year I spent 322 days on the road, which means I had to spend 43 miserable days at home.” Zo klinkt een satire geschreven door Diablo Cody en geregisseerd door Jason Reitman: Up in the Air.
George Clooneys personage in Jason Reitmans Up in the Air – een kruising tussen satire en rampenfilm – fungeert als een doodsengel van het kapitalistisch systeem. In een samenleving waar sociale netwerken de plaats innemen van intimiteit is Ryan Bingham een onheilsboodschapper die werknemers niet alleen hun job maar ook hun privéleven afneemt. Net zoals Juno is Bingham een spirituele antiheld, maar dan wel een trieste. En in tegenstelling tot het cynische Thank You for Smoking wordt de tristesse wèl tastbaar. Ondanks het rugzakje hoop dat de kijker meekrijgt.
Up in the air
Jason Reitman combineert het harde realisme van testimonials (een indrukwekkend ‘j’accuse’ van slachtoffers doorbreekt het fictiekader) met de dromerige sfeer van een romantische komedie (de “you can’t go home again”-boodschap wordt zo in extremis omgekeerd). De toon wordt meteen gezet via de inventieve credits ontworpen door Shadowplay. Dat kleine bedrijf maakte ophef met de geanimeerde credits van de verrassingshit Juno en levert andermaal briljant werk af. Even dramatisch als de generiek die Saul Bass voor Alfred Hitchcocks North by Northwest ontwierp. Volgens medeoprichter Gareth Smith is Shadowplay een “boutique studio gespecialiseerd in motion graphics, visuele effecten en design van generieken”.
George Clooneys personage in Jason Reitmans Up in the air – een kruising tussen satire en rampenfilm – fungeert als een doodsengel van het kapitalistisch systeem. In een samenleving waar sociale netwerken de plaats innemen van intimiteit is Ryan Bingham een onheilsboodschapper die werknemers niet alleen hun job maar ook hun privéleven afneemt. Net zoals Juno is Bingham een spirituele antiheld, maar dan wel een trieste. En in tegenstelling tot het cynische Thank You for Smoking wordt de tristesse wèl tastbaar. Ondanks het rugzakje hoop dat de kijker meekrijgt.
Up in the air
Alles begon met de kortfilm This Guy is Falling. “Ik heb Jason Reitman voor het eerst ontmoet op het Sundance Festival in 2000,” zegt Smith in een bonusdocumentaire, “onze twee kortfilms liepen dat jaar gelijktijdig in het kortfilmcircuit. Jason zag onze film en hield enorm van de combinatie van live-action en animatie. Dat is de reden waarom hij onze hulp inriep voor Thank You for Smoking”. Het begin van een vruchtbare samenwerking. “Wij deden intussen alle begintitelsequenties van Jason: grafisch design voor Thank you for Smoking, illustraties en tekeningen voor Juno, montage voor Up in the air” stelt Smith. Een toeval is dat niet: “Er zitten vele thema’s en emoties in Jasons films, en we zitten op dezelfde golflengte wat de creatieve filosofie van titelsequenties betreft. Het biedt namelijk de kans om het publiek in de juiste geestesgesteldheid te brengen, vooraleer de film begint”.
Up in the air
Voor Up in the air “zijn de titelsequenties het eerste frame van de film; wat de volgende twee minuten volgt noem ik een tone poem. We moesten het isolement weergeven door naar de wereld te kijken van op een aanzienlijke afstand”. Dat heet dan een uitdaging. “Up in the air was helemaal niet makkelijk,” aldus Smith, “de film is rijper dan de voorgaande en qua thematiek is er heel wat aan de hand. Het is grappig en triest, het gaat over de economische situatie in de VS vandaag,… Anderzijds is de sequentie ook tijdloos. Als bedrijf moeten we het niet zo hebben van technologische snufjes; het mag niet alleen in 2008 of 2009 een goeie film zijn maar ook later moet je er van genieten”.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 606, juli-augustus 2010)
UP IN THE AIR; Jason Reitman; USA 2009; 108’; met George Clooney, Vera Farmiga, Anna Kendrick; extra’s: commentaar, ‘Shadowplay: Before the Story’, verwijderde scènes, trailers; FILM: ** / EXTRA’S: ** dis. Sony.
Zelden zo’n visceraal aangrijpende film over angst en het naderende kwaad gezien als het Noorse Utøya 22. juli, Erik Poppe’s interpretatie van de slachtpartij aangericht door Anders Behring Breivik op het eiland Utøya bij Oslo op 22 juli 2011. Maar zelden ook zo getwijfeld of onderdompelingscinema wel de juiste keuze is om dergelijke gruwel te duiden.
Shoplifters en Like Father, Like Son regisseur Hirokazu Kore-eda houdt van familiedrama’s en werkt ondanks zijn documentaire roots dolgraag met acteurs. Dat blijkt alweer uit zijn Franse film La vérité, een door Catherine Deneuve en Juliette Binoche gedragen komische familiekroniek. Dialooggedreven, cinefiel en dus erg Frans maar ook spiritueel-Japans.
Alfred Hitchcock is dood. Al een tijdje. 38 jaar om precies te zijn. Maar de films van de Britse cineast blijven onsterfelijk. Zeker Vertigo, zijn meesterwerk uit 1958. Een visueel verteld duizelingwekkend liefdesverhaal en een van de mooiste en meest spirituele films ooit gemaakt. Niemand heeft iets wonderbaarlijker gefilmd dan James Stewart die met zijn auto een half uur lang Kim Novak schaduwt door de heuvelachtige straten van San Francisco. Een staaltje van pure, dialoogloze cinema ontstaan in het creatieve brein van de ‘master of suspense’. Hitchcock vertrok van een misdaadroman van Boileau-Narcejac, ‘D’entre les morts’, maar gooide op een plotelement na haast alles overboord. Niet toevallig liet hij zich wel eens ontvallen dat je van de slechtste boeken de beste films kan maken.
