Kajillionaire: Welkom in Miranda July’s prettig gestoorde wereld!

jan 13, 2021   //   by Ivo De Kock   //   Algemeen, drama, genre, komedie, regisseur  //  Reacties uitgeschakeld voor Kajillionaire: Welkom in Miranda July’s prettig gestoorde wereld!
Kajillionaire

Op een vrolijke wijze de donkere kant van dingen tonen. Die kunst beheerst de Amerikaanse artistieke duizendpoot Miranda July als geen ander. Getuige Kajillionaire, haar nieuwste prettig gestoorde komedie-drama over een wereldvreemde jonge vrouw die zich moet bevrijden van haar anticonformistische maar sekteachtige zwendelaarsfamilie. Na Me and You and Everyone We Know en The Future andermaal een tegelijk speels en ernstig onderzoek naar menselijke connectie. Geen July zelf voor de camera ditmaal maar wel een briljant trio dat thuishoort in haar gekke, magische en emotionele universum: Evan Rachel Wood, Debra Winger en Richard Jenkins.

Miranda July in Me and You and Everyone We Know

Mei 2005. Op het dakterras van een hotel in Cannes poseert de dan 31-jarige Amerikaanse conceptartieste en regiedebutante Miranda July met haar geel-witte jurk voor de camera van Kris Dewitte om even later aan te schuiven voor een interview. Haar Me and You and Everyone We Know, een inventieve film vol humor en hoop over eigenzinnige maar fragiele mensen, had de dag voordien in een nevensectie van het festival indruk gemaakt en zou uiteindelijk met de ‘Caméra d’or’ prijs aan de haal gaan. De bedrieglijk fragiel lijkende cineaste bekijkt het festivalcircus echter met een geamuseerde blik.

“Ik wil een gevoel van onschuld bewaren,” stelt July (een zelfverzonnen naam, oorspronkelijk heette ze Grossinger), “al geef ik toe dat het met al de aandacht die ik hier en elders krijg moeilijker wordt deze naïviteit te bewaren.” Wanneer we later als afscheid zeggen uit te kijken naar “meer van dit soort prettig gestoorde, emotionele cinema” reageert July met “eigenlijk wou ik als kind enkel normaal zijn maar dat is me niet gelukt.” De melancholische blik mag je er bij denken. De rijkgevulde maar slopende filmcarrière bleef uit, na The Future (2011) is Kajillionaire (2020) pas haar derde langspeelfilm, maar creatieve duizendpoot July wist haar speels en bevreemdend universum in leven te houden.

Kajillionaire

De familie als sekte

Een familie loopt achterovergebogen om verborgen te blijven achter een muurtje, roze schuim druipt op vaste tijdstippen van de wanden van hun woning, geschenken blijken gebakken lucht en de ‘klusjes’ waarmee ze net weten te overleven zijn even idioot als illegaal. Absurdistan ligt opnieuw in het felle (zon)licht van de buitenwijken van Los Angeles, het universum waar Miranda July thuis is en haar bizarre personages in vreemde situaties blijven belanden.

In haar naïeve, ernst en humor mixende, stijl blijft de cineaste van Me and You and Everyone We Know en The Future flirten met het vreemde en het bevreemdende, met het bizar ogende dat vertrouwd voelt. Kajillionaire is opnieuw het verhaal van eenzaten die een verbinding zoeken. Met dit verschil dat de protagonist ditmaal haar connectie met een als een sekte functionerende familie moet verbreken om vrijheid (bij July de motor van creativiteit en verbeelding) te vinden.

Kajillionaire

Die (anti-)heldin is Old Dolio Dyne (Evan Rachel Wood), een wereldvreemde 26-jarige in de ban van haar ouders, de zwendelaars Theresa (Debra Winger) en Robert (Richard Jenkins). De familie Dyne weigert zich te conformeren – ze willen niet ‘nep’ zijn en maskers dragen preekt pater familias Robert – en koestert de marge van de samenleving. Stelen, oplichten en onpraktische listen bedenken maken deel uit van de modus operandi van deze als sekte functionerende familie. Efficiënt is het allerminst, eerlijk helemaal niet maar wanneer buitenstaander Melanie (Gina Rodriguez) betrokken wordt bij een al te ambitieuze klus verdwijnt ook het laatste greintje controle. Chaos en verdeeldheid overheersen en emotionele spanningen doen de affectie-arme bubbel imploderen. Voor Old Dolio lonkt de vrijheid.

Surrealistische cinema

Daar waar ze in haar debuutfilm een artieste speelde “die de barrières wil afbreken die haar beletten om méér te voelen en méér mensen te bereiken” is July’s door Wood vertolkt alter ego in Kajillionaire op een meer intuïtieve wijze bezig met het slopen van muren. Old Dolio is een jonge vrouw die door de wurggreep van haar familie (die zichzelf profileert als ‘team’) vastliep in haar eigen gevoelens en vreest voor haar identiteit wanneer ze haar comfortzone zou verlaten. Maar die breuk is nodig om vrij te leven.

Miranda July in The Future

De cinema van Miranda July is surrealistisch maar ook autobiografisch getint. Het vreemde gezin en de familiedynamiek van Kajillionaire is geïnspireerd op haar eigen familieleven. Haar anticonformistische ouders koesterden artistieke vrijheid, sprongen los om met bezit en lieten Miranda zichzelf beredderen. Ze voelde zich een tijdje verloren, rebelleerde dan sterk maar ontwikkelde zich uiteindelijk tot een veelzijdige artieste. July is naast regisseur-scenarist ook auteur van romans en gedichten, performance artieste, fotografe, multimedia kunstenares en beeldhouwster. Maar tevens moeder en echtgenote (van Thumbsucker en 20th Century Women regisseur Mike Mills).

“Zoals elke kunstenaar hoop ik dat wat ik creëer een rol zal spelen in het emotionele leven van een ander,” zegt July daarover in De Filmkrant, “maar het is niet aan mij om te beslissen welke rol dat is. Dat is het bijzondere: kunst kan naar behoefte toegepast worden. Met Kajillionaire heb ik geprobeerd om iets te creëren dat mijzelf dient, op zo’n manier dat het hopelijk ook anderen zal dienen. Misschien vervult de film die functie niet altijd op een perfect comfortabele manier. Maar ik denk wel dat de film mensen troost kan bieden, zeker nu hij uitkomt tijdens een pandemie. En dat vind ik fijn, want troost is in deze tijden niet makkelijk te vinden.”

Kajillionaire

Absurd en tegendraads

Zoals steeds zijn er geen banale scènes te bespeuren bij Miranda July. Kajillionaire bulkt van de onvoorspelbare scènes, van de onconventionele tableaus op de snijlijn van komedie en tragedie waar burleske en absurde momenten elkaar afwisselen. Het oogt allemaal bizar en vreemd maar tegelijk voelt het herkenbaar en vertrouwd. Dat heeft te maken met het feit dat de conceptartieste ook een romantische cineaste is, haar stilering bevat steevast een emotionele onderstroom. De situaties mogen dan gek zijn, de personages blijven in de grond heel gewone mensen die hun eenzaamheid willen doorbreken. Op die manier worden rare verhalen over buitenissige figuren plots heel doorsnee en archetypisch.

Ironie en cynisme ontbreken totaal in July’s universum. Kajillionaire is prettig gestoord maar bloedserieus. Die ernst is ingegeven door het besef dat de innerlijke wereld van ‘de mens’ raar, onverklaarbaar en onvatbaar is. Irrationeel én magisch. July deelt het gevoel voor het absurde van het surrealisme en kiest voor de lach. “Ik hou van humor,” vertelde ze ons n.a.v. haar debuut, “dat heeft te maken met mijn opvatting dat het leven te kort is voor negativisme. Wat niet betekent dat er geen ongelooflijke pijn en triestheid bestaan. Maar ik heb het gewoon niet in mij om die gevoelens naar voor te schuiven. Zelfs in de verwrongen dingen die ik in beeld breng, zit liefde voor het leven. Via muziek onderstreep ik de gevoelens van vrijheid en hoop.”

Kajillionaire

Hoop in een brutale wereld

Kajillionaire is het melancholisch verhaal van een naïeve dromer die bevrijding en bevestiging zoekt, een jonge vrouw die zich wil losmaken van haar ouders maar tegelijk hun liefde tracht af te dwingen. Old Dolio wil weten of haar ouders ooit van haar hielden en blijft een verstikkend aanvoelende band koesteren. De film draait om een kleine geschiedenis maar toch blijft de Grote Geschiedenis op de achtergrond aanwezig. In het universum van July mag het dan wel gaan over de human condition, de brutaliteit van het neoliberalisme heeft duidelijk het gezin (enkel schijnbaar solidair in de miserie) aangetast en menselijke waarden aan het wankelen gebracht.

De symboliek van het roze schuim afkomstig van een aanpalend bedrijf is overduidelijk en de parallel met de dysfunctionele families van Parasite en Shoplifters onmiskenbaar. Maar de metafoor wordt nooit een aanklacht, daarvoor werkt July te intuïtief en is Kajillionaire te speels en vreugdevol. Te hoopvol ook. Old Dolio Dyne lijkt lang het gewicht van de wereld te torsen maar uiteindelijk fladdert ze lichtvoetig rond. Vrijheid is voor haar een state of mind. Een jeugdige, rebelse spirit.

Kajillionaire

“Ik heb meer geleerd van het leven, van mensen, dan van film,” vertrouwde Miranda July ons toe daar op dat dak in Cannes, “omdat ik gebiologeerd ben door andere mensen en hun levens voel ik nog elke dag de drang om via één of ander medium dingen te maken.” Kajillionaire is een van de betoverend mooie dingen die ze sindsdien gemaakt heeft. En zoals John Keats wist, “a thing of beauty is a joy forever.”

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, woensdag 13 januari 2021)

KAJILLIONAIRE van Miranda July. USA 2020, 104’. Met Evan Rachel Wood, Debra Winger, Richard Jenkins, Patricia Belcher, Gina Rodriguez, Kim Estes. Scenario Miranda July. Fotografie Sebastian Wintero. Montage Jennifer Vecchiarello. Muziek Emile Mossero. Production Design Sam Lisenco. Art Direction Jessica Shorten. Productie Dede Gardner, Youree Henley & Jeremy Kleine. Distributie: Universal.

Te zien via Apple TV.

Kajillionaire