Martin Scorsese’s The Last Waltz: Requiem van een onmogelijk leven
“Hoe goed je het ook voorbereidt, het blijft live,” zegt Martin Scorsese in de documentaire die op de Blu-ray van The Last Waltz terugblikt op de ultieme muziekfilm, “bij elke live-opname ben je afhankelijk van zaken als toeval of het lot. Je hebt nooit alles in de hand. Ik heb wel gezorgd dat we op mijn draaiboek konden terugvallen.” Zijn opzet was duidelijk: “Het ging mij om de muziek, hoe die werd gebracht. Het draait om de band met de artiesten. De camera’s bleven op hen gericht.” The Last Waltz is een blijft een feest. Ook voor de toeschouwers.
“Its a goddamn impossible way of life” zegt The Band gitarist Robbie Robertson aan het einde van The Last Waltz over het leven ‘on the road’ tijdens de sixties en seventies. Martin Scorsese’s documentaire was altijd meer dan de registratie van het afscheidsconcert anno 1976 in San Francisco’s ‘Winterland Ballroom’ van een groep muzikanten en vrienden na twaalf jaar touren. Bij zijn release was het ook een opera-achtig feest, op emotionele wijze gedrenkt in plezier en angst.
Gevraagd door Scorsese naar het bijgeloof verbonden met de beslissing zegt Robertson: “You can press your luck. The road has taken a lot of great ones.” Levensbehoud als motor van een levendige ‘celebration’. Ruim 40 jaar en een fraaie Blu-ray Special Edition later is The Last Waltz dé referentie voor muziekfilm. Maar nog veel meer. De surrealistische viering weerspiegelt immers een historisch kantelmoment, de transformatie van rock ‘n’ roll spirit naar commerciële, industriële logica. “Het was helemaal geen vroeg afscheid,” beseft Robertson terugblikkend, “we sloten gewoon een periode af.”
Dat ‘einde van een tijdperk’-gevoel is verankerd in de onwerkelijke sfeer en de melancholische toon van The Last Waltz. Robertson en Scorsese belichten hoe het project, waar de regisseur tijdens het draaien van zijn muzikaal epos New York, New York (1977) aan werkte, evolueerde van een 16mm reportage tot een 35mm film met gedetailleerd script en storyboards. Tegelijk evolueerde het van een loutere registratie naar een mix van optredens, interviews en studio-opnamen.
“Door drie nummers in een gekunstelde omgeving te draaien, haast als een oude MGM-musical, en een intro in te lassen die ons van de stad naar de zaal brengt, kreeg de film een andere toon,” stelt Scorsese, “terwijl interviews de achtergrond van de muziek benadrukken en de kijker een blik in de wereld van de Band-leden gunnen.”
Voor de filmmaker begon alles met de muziek. Met het evenement waar hij wou beleven én filmische grandeur verlenen. Er was geen geld (ook niet voor Scorsese) maar de creativiteit van zijn vertrouwelingen hielp. Production designer Boris Leven kwam met het idee een theatraal kader (via grote kroonluchters en decorelementen van opera La Traviata) te creëren terwijl DoP Michael Chapman met voetlichten en een uitgekiende licht- en kleurregeling de droomachtige sfeer versterkte.
Scorsese zelf bereidde alles grondig voor maar moest vaststellen dat hij enkel de chaos kon trachten te beheersen. Met de vermindering van controle vergrootte de muzikale passie. “We kwamen in een groove en het werd bijna een surrealistische ervaring” getuigt Robertson, “we geraakten meegesleept door de muziek en gasten op het podium.” Verwijzend naar Neil Young, Joni Mitchell, Bob Dylan, Muddy Waters & co.
Scorsese stileert maar legt vooral de sfeer, het plezier en de fysieke inspanningen goed vast. Mede doordat hij focust op de muzikanten, de muziek en musiceren. Zijn camera’s zoeken nooit het publiek (dat je enkel bij reverse shots ziet) maar altijd de blikken, gebaren en interacties van de muzikanten. Vrienden verbonden door liefde voor muziek. De roots van hun rock komen aan bod tijdens interviews met de regisseur. Net als het vermogen van muziek om spanningen te weerspiegelen en wonden te helen.
“Muzikanten waren geen duivels maar priesters met genezende kracht” stelt Garth Hudson die een link legt met “de levensstijl waar we in Woodstock gingen van houden.” Met artiesten die zich bezighielden met gewone dingen (“fixing screen doors”) en de muziek voor zich lieten spreken. Op een moment dat celebrity culture de kop op stak. The Last Waltz is een requiem van een generatie, het einde van een muzikaal tijdperk en cinema van een immense schoonheid. Toen Scorsese de eerste rushes zag “wist ik het, ‘dit is een film’. Het is geen theater. Het zijn mensen die zich via hun muziek uiten.”
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 708, oktober 2020)
THE LAST WALTZ: Martin Scorsese; USA 1978, 117′; met Robbie Robertson, Rick Danko, Levon Helm, Garth Hudson, Richard Manuel, Bob Dylan, Joni Mitchell, Neil Young, Van Morrison, Emmylou Harris, Muddy Waters; extra’s: commentaar Scorsese & Robertson, commentaar The Band leden, journalisten en medewerkers; ‘Rivisiting’ documentaire; outtakes; stills; boekje; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Eureka! (Blu-ray).
