De experimentele roots van David Cronenberg: Stereo & Crimes of the Future
David Cronenberg studeerde nog literatuur toen hij in 1969 zijn eerste halflange 35mm film maakte. In het experimentele Stereo en sequel Crimes of the future duiken de thema’s al op die de Canadese grootmeester zouden blijven fascineren. Van Shivers tot A History of Violence en verder.
“Liefde verovert alles” is de slogan van het onderzoekscentrum (Canadian Academy for Erotic Enquiry) dat in Stereo via een hersenoperatie het spraakvermogen van proefpersonen wegneemt om hun telepathisch communicatievermogen te verhogen. Waarna drugs en isolement hun ‘polymorfe perversiteit’ blootleggen. Het toepassen van de theorieën van parapsycholoog Luther Stringfellow leiden echter tot geweld.
“Zijn ziekte is een vorm van creatieve kanker” klinkt het in Crimes of the future, verwijzend naar de mysterieuze kwaal van verdwenen dermatoloog Antoine Rouge. Cosmetica blijkt de boosdoener terwijl in Het Instituut voor Neo-Venerische Ziekten nieuwe, nutteloze organen ontwikkeld worden en een onbesmet meisje de reïncarnatie van Rouge lijkt. Behoorlijk bizar allemaal. Gebracht op even vreemde wijze. Zonder dialogen, soms geluidloos, dan weer met tranceverwekkende zeediergeluiden of een hypnotische commentaarstem die stelt dat “de politiek van telepathische ervaring kan gezien worden als een projectie van krachtmetingen tussen individuen in de extremiteiten van psychische potentie en complexiteit, een projectie in de toekomst van de menselijke sociale evolutie”.
De visuele flair, thematische bekommernissen en surrealistische verbeelding van de Canadese Master of Body Horror zijn herkenbaar aanwezig in deze door hem geschreven, geregisseerde, gemonteerde en geproduceerde experimentele films. Al duurde het nog 5 jaar – en tal van tv-films – voor Cronenberg de Baron of Blood werd met een ander tweeluik, Shivers en Rabid. Maar Cronenberg is nu eenmaal een vreemde figuur. Op filmvlak is hij een autodidact. In zijn geboortestad Toronto werd film niet onderricht. Hij studeerde er wetenschap en literatuur. Bij het zien van Winter Kept Us Warm (David Secter) werd hij besmet door het filmvirus. Met als enige kennis wat hij uit het lezen van American Cinematographer had opgestoken, begon hij in 1966 aan de kortfilm Transfer, gevolgd door From the Drain.
Cronenberg paste de New Yorkse underground filosofie toe: fondsen verzamelen en gewoon draaien! Stereo kondigde thematisch zijn latere werk aan. Wetenschappers denken hun experimenten onder controle te hebben terwijl ze iets op gang brengen dat hen ontsnapt. Telepathie is een manier om te ontkomen aan een door de emotieloze omgeving opgelegd isolement. Het wordt geassocieerd met het instinctieve, onbewuste, seksuele. Het telepathische proces berust op machtsrelaties en brengt zowel individuen als relaties uit evenwicht. Voor het eerst verschijnen de even complexe als onvoorspelbare relaties tussen lichaam en geest, ratio en instinct. In chaos zoekt het individu evenwicht.
Crimes of the future toont hoe de geest probeert het lichaam te wijzigen en hoe dat opstandige lichaam op haar beurt de geest beïnvloedt. Chirurgie met gevolgen (Rabid), mentale spanningen die zich fysiek manifesteren (The Brood), de geest die een ander lichaam overneemt (Scanners), de transformatie van lichaam en geest (Videodrome, The Fly, Naked Lunch), mentale instorting en reconstructie (Dead Ringers, Spider), erotisering van beschadigde lichamen (Crash), het ontstaan van een nieuw soort mens (eXistenZ, A History of Violence). Al deze dingen zitten embryonaal in dit tweeluik. “Ik moest experimenteren en die benadering uitproberen,” zei Cronenberg, “maar de films bleken een dood spoor voor mij”. Zijn overstap naar horrorcinema viel slecht in avant-gardekringen. Maar ook het statuut van onbegrepen, omstreden outsider werd snel een vertrouwd gegeven in de carrière van David Cronenberg.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 563, mei 2006)
DAVID CRONENBERG: STEREO; CDN 1969; 63’; met Ronald Mlodzik, Jack Messinger; FILM: **** / EXTRA’S: ** (boekje, poster); CRIMES OF THE FUTURE; CDN 1970; 63’; met Ronald Mlodzik, Jon Lidolt; FILM: **** / EXTRA’S: ** (boekje, poster); beeldformaat 16:9 widescreen; dis. De Filmfreak.
